Калі добра данясуць, навошта патрэбная КР, шмат беларусаў змогуць адчуць сябе выбарнікамі.
Дэмакратычныя сілы не збіраюцца браць удзелу ў лукашэнкаўскіх выбарах у Палату прадстаўнікоў, але амаль адначасова з імі ладзяць выбары ў Каардынацыйную раду. «Белсат» паразмаўляў з экспертам у выбарах Аляксандрам Шлыкам пра абедзве кампаніі.
Улады Беларусі збіраюцца правесці адзіны дзень галасавання: выбары ў Палату прадстаўнікоў (ніжняй палаты Нацыянальнага сходу) і мясцовыя саветы. Выбіраць таксама будуць дэпутатаў Савету Рэспублікі, але без удзелу звычайных беларусаў. Выбары ў лукашэнкаўскай Беларусі не прызнаюцца свабоднымі і справядлівымі на Захадзе – мала шанцаў, што прызнаюць і гэтыя. Пагатоў да гэтай кампаніі ў Беларусі наўрад ці спыняцца масавыя палітычныя рэпрэсіі, на гэтыя выбары наўрад ці пусцяць кагосьці, акрамя ўхваленых уладамі кандыдатаў. Праціўнікі Аляксандра Лукашэнкі калі і ўжываюць слова «выбары» адносна гэтай кампаніі, то падкрэсліваюць: «выбары ў двукоссі».
Гэтаму дэмакратычныя сілы хочуць супрацьпаставіць выбары ў Каардынацыйную раду: у адрозненне ад мінулых выбараў у КР, якія праводзіліся закрыта сярод арганізацыяў і рухаў, новыя хочуць зладзіць адкрыта. Канчатковага сцэнара яшчэ не ўхвалілі, разглядаюцца розныя варыянты.
Пра тое, што дэмакратычныя сілы збіраюцца рабіць з абедзвюма выбарчымі кампаніямі, «Белсату» расказаў эксперт у выбарах, спецыяльны дарадца Святланы Ціханоўскай у пытаннях выбараў Аляксандр Шлык.
Разлічваць менавіта на выбары ў лукашэнкаўскай Беларусі 2024 года не выпадае, кажа Шлык. Ён тлумачыць: у атмасферы рэпрэсіяў і страху, пасля юрыдычнай ліквідацыі большасці палітычных партыяў (засталіся чатыры праўладныя) нельга правесці не толькі дэмакратычныя, а проста любыя выбары.
,,«Мы разумеем, што шмат каго будуць прымушаць браць удзел у гэтак званых выбарах, гэтым людзям прапаную прагаласаваць супраць усіх кандыдатаў, якія будуць усе праўладныя», – адзначае Шлык.
Паводле эксперта, менавіта да байкоту выбараў заклікае меншасць палітычных сілаў, бо поўны байкот, можа, і «маральна добрая пазіцыя», але неэфектыўная. Але разлічваць на палітычную мабілізацыю грамадства ў звязку з выбарамі ў Палату прадстаўнікоў і ў мясцовыя саветы не выпадае – яны ніколі не выклікалі вялікай зацікаўленасці ў выбарнікаў.
Найлепшы сцэнар на лукашэнкаўскіх выбарах–2024, мяркуе Шлык, – гэта такі, пры якім на кожнай акрузе найбольш галасоў набірае варыянт «супраць усіх». Зладзіць эфектыўную кампанію за галасаванне «супраць усіх» рэалістычна. Але гэта толькі адзін з варыянтаў, а супольнай стратэгіі дэмакратычных сілаў, у якой была б такая кампанія, прынамсі цяпер няма.
На прэзідэнцкія выбары, якія маюць адбыцца ў 2025 годзе, дэмакратычныя сілы пакуль не шукаюць стратэгіі. Шлык тлумачыць, што палітыкі, на жаль, пачынаюць абмяркоўваць выбары за некалькі месяцаў да дня галасавання. Гэта тыя, хто займаецца выбарамі прафесійна, тэхнічна і юрыдычна, пачынаюць абмяркоўваць будучыя выбары вельмі загадзя. Але суразмоўца заклікае ўжо цяпер пачынаць думаць пра выбары-2025 не толькі экспертаў, але і палітыкаў.
Калі Ціханоўская сёлета абвяшчала новыя выбары ў КР, то казала, што робіць гэта, каб Рада «сталася сапраўдным прадстаўнічым органам беларусаў».
Выбары ў Каардынацыйную раду, падкрэслівае Шлык, не дадуць адказу на фундаментальнае пытанне, з якога варта пачынаць:
,,«Якое месца мае ці павінна мець Каардынацыйная рада ў дэмакратычных сілах?»
Адказ дапаможа выбарнікам зразумець, навошта выбіраць КР. Размовы пра тое, што Рада патрабуе легітымнасці праз выбары, заўсёды ўпіраюцца ў пытанне: а легітымнасць – дзеля чаго? Дзеля развязання пытанняў легалізацыі беларускіх эмігрантаў за мяжою, дзеля падтрымання палітычных вязняў, дзеля нейкага ўплыву на жыццё людзей у Беларусі?..
Шлык нагадвае: цяпер у Каардынацыйнай радзе не толькі палітыкі, але і прадстаўнікі арганізацыяў грамадзянскай супольнасці. Бачаць яны свае арганізацыі як палітычныя фармацыі ці толькі рэпрэзентуюць свае арганізацыі? Палітычныя партыі, адзначае эксперт, у любым выпадку маюць браць удзел у выбарах, але трэба пастанавіць, ці патрэбныя ў КР тыя, хто не бачыць сябе палітычнымі актарамі, мусіць КР быць палітычнаю структурай ці пляцоўкаю для каардынацыі дзеянняў грамадзянскай супольнасці.
Цяпер дэмакратычныя сілы разглядаюць розныя варыянты выбараў у КР. Спікер Каардынацыйнай рады Андрэй Ягораў казаў «Белсату», што рашэнне пра фармат хочуць прыняць супольна з Офісам Ціханоўскай, Аб’яднаным пераходным кабінетам, палітычнымі партыямі ды іншымі зацікаўленымі.
Адзін з варыянтаў, які апісваў «Белсату» дырэктар цэнтру «Еўрапейскі дыялог» Анатоль Лябедзька, – гэта выбары паводле палітычных спісаў (гэта як паводле партыйных спісаў, але спісы могуць выстаўляць не толькі партыі), у выніку якіх КР мусіць стацца протапарламентам. Але абмяркоўвалі і іншыя варыянты, падобныя да мажарытарнай і змяшанай сістэмаў парламенцкіх выбараў.
У палітычнай сістэме Беларусі Палата прадстаўнікоў фактычна нічога не вызначае, канстатуе Шлык. Таму выбары ў яе не цікавыя як тым, хто ў Беларусі, гэтак і тым, хто за мяжой.
Але ці беларусам у Беларусі будуць цікавыя выбары ў Каардынацыйную раду? Гэта, кажа суразмоўца, якраз і залежыць ад таго, якія функцыі будзе мець КР і чым будзе займацца, як гэта данясуць да выбарнікаў. Калі добра сфармулююць і данясуць, калі знойдуць дастаткова бяспечныя спосабы галасавання, то шмат людзей у Беларусі захочуць узяць удзел у іх у якасці выбарнікаў (выстаўляць сваю кандыдатуру ў «экстрэмісцкае фармаванне», калі застаешся ў Беларусі, будзе небяспечна).
Усе стандарты дэмакратычных выбараў на выбарах у КР наўрад ці магчыма забяспечыць з прычыны рэпрэсіяў у Беларусі, канстатуе Шлык. Можа, варта нават не называць гэта словам «выбары», а трэнінгам у дэмакратычных практыках ці спробаю падрыхтавацца да сумленных выбараў, якія калі-небудзь стане можна праводзіць…
Магчымасць кагосьці выбіраць на сумленных і канкурэнтных выбарах, хай сабе і недасканалых, ужо матывуе вялікую колькасць людзей, адзначае суразмоўца. Лукашэнкаўскія выбары такога не дадуць, выбары ў Каардынацыйную раду могуць даць адчуць сябе выбарнікамі.
Алесь Наваборскі belsat.eu
