Інфармацыя аб тым, што ў Кіеве адбудзецца міжнародная навуковая канферэнцыя мовазнаўцаў, на якой можна будзе карыстацца рознымі славянскімі мовамі апроч расейскай і беларускай, выклікала розгалас у асяродку і беларускай, і ўкраінскай акадэмічнай супольнасці.
Арганізатарам мерапрыемства выступае Інстытут Украінскай мовы Нацыянальнай акадэміі навук. Канферэнцыя «Дыялекты ў сінхраніі і дыяхраніі: даследчыя парадыгмы ў сучаснай дыялекталогіі» прызначана на восень (9-10 кастрычніка).
Некаторыя ўкраінскія навукоўцы цягам двух дзён з абурэннем выказваюцца ў сацыяльных сетках на ініцыятыву сваіх калегаў-філолагаў. Доктар філасофскіх навук, прафесар Аляксандр Саган напісаў на сваёй старонцы ў Фэйсбук: «Чамусьці нашыя вучоныя вырашылі дапамагчы знішчыць беларускую мову. Рэжым Лукашэнкі не размаўляе па-беларуску. На мой погляд, гэта няправільная і недальнабачная пазіцыя». Кандыдат навук, супрацоўнік Інстытуту філасофіі імя Рыгора Скаварады НАН Украіны Уладзімір Валкоўскі звярнуўся да арганізатараў канферэнцыі з Інстытуту Украінскай мовы: «А чаму вы забараняеце беларускую мову на сваёй канферэнцыі? Вы на баку Расеі?»
Згадваецца падобная сітуацыя, якая была ў лістападзе 2023 года. Тады канферэнцыя «Інавацыі ў філалогіі: меры засцярогі ці патрэба часу» была запланавана ў Акадэміі паланістыкі ў польскім Чэнстахове. І тады таксама арганізатарамі забаранялася беларуская мова. Пасля дыскусіі, якая разгарэлася ў навуковым асяродку, дырэктар рэктарату Акадэміі паланістыкі ў Чэнстахове Шыман Полаць паведаміў «Белсату», што яны не зʼяўляюцца арганізатарамі канферэнцыі, а эмблема і назва Акадэміі ў абвестцы выкарыстана незаконна.
Усе чакалі, што нехта з арганізатараў мерапрыемства папросіць прабачэння за такую шчырую дыскрымінацыю. Бо і слова «Беларусь» было напісана з маленькай літары. Але здаецца ніякіх пісьмовых прабачэнняў так і не прагучала. І вось прайшло амаль паўтара года. І гэтым разам таксама канферэнцыю арганізоўваюць украінскія мовазнаўцы. Нічога не змянілася. Тыя ж патрабаванні. Чаму?
Доктар гістарычных навук, прафесар Святлана Куль-Сільвестрава ўжо сутыкалася з аналагічнай сітуацыяй. Яна лічыць, што праблема ў вельмі слабой інфармаванасці ўкраінцаў у беларускім парадку дня. «Беларускія рэаліі ім амаль не вядомыя і не цікавыя, яны прызначылі нас, дзякуючы прапагандзе, на ролю акупантаў і памагатых расейскай агрэсіі. На канферэнцыі па міграцыі, якую мы арганізоўвалі год таму, давялося бурыць гэтую перакананасць у калег-навукоўцаў. Яны абсалютна не ведалі пра нашыя пратэсты. Для іх было шокам, калі мы прадставілі факты і лічбы. То ў дадзеным выпадку маем тую ж глухую інфармацыйную абмежаванасць», – такое меркаванне даследчыцы.
І гаворка ж ідзе аб дыпламаваных навукоўцах. Што ж казаць пра звычайных украінцах? Многія беларусы, калі вымушаны былі апынуцца на тэрыторыі Украіны пасля падзеяў 2020-га, са здзіўленнем яшчэ тады выяўлялі, што ўкраінцы вельмі мала ведаюць пра тое, што адбываецца ў суседняй краіне. Беларусы абмяркоўвалі паміж сабой, што ім увесь час даводзілася адказваць на пытанне: «А чым вас Лукашэнка не задавальняе? Ён жа гаспадарнік, парадак у вас усюды, чыста». Часам цяжка было падабраць словы, каб растлумачыць сваю пазіцыю. Што да беларускай мовы, то зразумела, што яна не на слыху ва ўкраінцаў.
У Кіеўскай краме я загаварыла з прадавачкай па-беларуску. Яна перабіла мяне: «Ды не гвалтуйце сябе, гаварыце па-руску». Яна вельмі здзівілася, калі пачула, што я размаўляю па-беларуску. Жанчына толькі паціснула плячыма: «Вось як? А дзе я магла яе чуць?». Пра «смешную» мову нам даводзілася чуць не раз. Мусіць, так можа ўспрымацца на слых мова падобная на тваю родную, але пачутую ўпершыню. Хоць і праўда: дзе гэтая маладая ўкраінка магла чуць беларускую мову? Яна нарадзілася тады, калі «Песняры» ужо не гучалі з радыёпрымачоў і з экранаў тэлевізараў. А ўся астатняя музыка ва Украіне была на рускай ці на ўкраінскай.
Не раз я задавалася пытаннем: хто вінаваты ў тым, што ўкраінцы так слаба інфармаваныя аб сітуацыі ў Беларусі? Чаму яшчэ да вайны сярэднестатыстычны беларус мог назваць вобласці Украіны, назвы партый і іх лідараў, прэзідэнтаў, тым больш, што ў іх іх хаця б было некалькі? Чаму мы шукалі на самых розных каналах інфармацыю аб «аранжавай рэвалюцыі»? Чаму тады столькі беларусаў прыехала падтрымаць украінцаў? Чаму ў беларусаў у тэлефонах па некалькі ўкраінскіх тэлеграм-каналаў і яны могуць расказаць якая сітуацыя сёння на фронце? Чаму столькі беларусаў ваююць і столькі загінула, каб Украіна адстаяла сваю незалежнасць?
Магчыма, украінскія СМІ слаба асвятлялі падзеі ў суседняй краіне. Магчыма, ва Украіне былі больш развіты настальгічныя рэфлексы па страчаным СССР, а Беларусь ім нагадвала той астравок «сацыялістычнага раю». Украіна вялікая і ў рэгіёнах настроі адрозніваюцца. Але хто мусіць пераламаць сітуацыю? Бо калі пакідаць усё так як ёсць, то нас па-ранейшаму будуць лічыць памагатымі агрэсара, адказнымі за ўсё разам з ім. Як можна прымусіць народ паважаць культуру і мову суседняга народу? Хто гэтым мусіць заняцца?
Летась, кабінет міністраў Украіны зацвердзіў пералік моў нацыянальных меншасцяў Украіны, якім пагражае знікненне. Іх усяго дзевяць: беларуская, гагаузская, ідзіш, караімская, крымскататарская, крымчацкая, ромская, румынская і ўрумская. Хочацца верыць, што навукоўцы прыслухаюцца хаця б да заканадаўчых актаў, якія былі прынятыя для таго, каб абараніць гэтыя мовы. Забараняць беларускую мову на навуковых канферэнцыях толькі таму, што камусьці здаецца, што носьбіты гэтай мовы ў адказе за вайну ва Украіне, сама меней антынавукова.
Любоў Лунёва belsat.eu
