У Міжнародны дзень правоў чалавека 10 снежня ў Варшаве адкрылася выстава «Пачуцці: Малюнкі палітвязняў Беларусі» і быў прэзентаваны музычна-дакументальны альбом «Пазначаныя жоўтым». Імпрэза, якая аб'яднала два гэтыя праекты, адбылася ў Музеі вольнай Беларусі і праходзіла пад эгідай праваабарончага цэнтру «Вясна». «Белсат» пабываў на прэзентацыі.
Абодва праекты пагружаюць гледача і слухача ва ўнутраны свет і пачуцці чалавека, які знаходзіцца ў няволі. Распавядаюць пра страхі і надзеі палітвязняў. Пра ўнутранае святло.
Сустрэўшыся ў гэты вечар у адной мастацкай прасторы, «Пачуцці» і «Пазначаныя жоўтым» быццам прасякаліся адно адным ды дзяліліся сілай.
«Крык душы, зашыфраваны ў вобразах і колерах»
«Увогуле такая калабарацыя – гэта заўсёды добра. Альбом нібыта становіцца аўдыёўвасабленнем выставы. І наадварот», – кажа нам куратар выставы «Пачуцці: Малюнкі палітвязняў Беларусі» былы палітзняволены Арцём Задруцкі, які, дарэчы, паўдзельнічаў і ў запісе аднаго з трэкаў («умовы») альбому «Пазначаныя жоўтым».
У экспазіцыі – больш за 100 малюнкаў, якія былі створаныя за кратамі беларускімі палітвязнямі. Сярод 19 аўтараў – Сцяпан Латыпаў, Павел Севярынец, Уладзіслаў Макавецкі, Анастасія Кухта, Віка Міронцава, Крысціна Чаранкова, Алесь Папковіч, Валерый Вішчэня, Ціхан Клюкач, Арцём Задруцкі ды іншыя.
«Гэтыя працы – крык душы, зашыфраваны ў малюнках, вобразах і колерах, які адлюстроўвае прагу свабоды, любові да блізкіх і стойкасць перад несправядлівасцю», – гаворыцца ў анатацыі праекту.
«Для каго вы зрабілі гэты альбом? Яго ж не паставіш на вечарынках…»
Крык, які гучыць у адным з трэкаў альбому «Пазначаныя жоўтым», – жывы, не зашыфраваны і страшны. Гэта крык палітвязня Сцяпана Латыпава на судзе ў чэрвені 2021 года. Падпольна запісаны праваабаронцамі, гэты гук нідзе раней не публікаваўся.
«Калі я паслухала яго, я зразумела, чаму яго не публікавалі. Таму што гэта – страшна!.. І гэты крык гучыць цяпер у трэку. Цяпер яго можа пачуць абсалютна кожны, але ніводны дысклеймер не дапаможа падрыхтавацца да таго, што ты пачуеш. Гэта не карцінка, якую можна проста схаваць. Гэта гук, які табе будзе сніцца», – казала на прэзентацыі альбому «Пазначаныя жоўтым» аўтарка ідэі стварэння альбому і менеджарка Крысціна Дробыш.
«У кожным трэку нам хацелася перадаць тое, што адбываецца з чалавекам унутры. Не толькі звонку. Мы бачым затрыманні, бачым катаванні. А што – з самім чалавекам? Таму ўвесь гэты альбом – гэта шлях чалавека знутры», – дадае Крысціна Дробыш.
Па словах Крысціны, менавіта трэк «суд», у якім гучыць крык, стаў ключавым і вызначальным для ўсяго альбома. Бо ўсё пачалося якраз з ідэі выкарыстаць галасы палітвязняў з прамоваў на судзе – з адзінага месца, дзе чалавек, ужо знаходзячыся за кратамі, мог выказацца публічна. Потым, як расказвае Крысціна Дробыш, прыйшло разуменне, што такім самым чынам можна распавесці ўсю гісторыю палітвязняў, іх шлях. Ідэю падтрымала праваабаронца «Вясны» і журналістка Дзіяна Пінчук.
Дзіяна Пінчук, якая акурат 10 снежня стала лаўрэаткай Нацыянальнай праваабарончай прэміі як журналістка года, прызналася на прэзентацыі, што падчас працы над альбомам вельмі хвалявалася за маральны стан удзельнікаў каманды.
«Бо аўтар тэкстаў і аўтар музыкі пражывалі і прапускалі праз сябе безліч матэрыялу. Мы, праваабаронцы, звыклыя да гэтага, але аўтары рэагавалі вельмі эмацыйна», – распавядала падчас прэзентацыі альбому Дзіяна Пінчук.
«Пазначаныя жоўтым» – альбом сапраўды ўнікальны. Музыку да яго пісаў Арцём Ставер, аўтар тэкстаў – Аngst. Шэсць трэкаў: «затрыманне», «умовы», «суд», «лісты», «пасля вызвалення», «дзеці». Гэтыя трэкі прашытыя жывымі – дакументальнымі – гукамі рэальных падзеяў. Там не толькі крык Сцяпана Латыпава («суд»), але і голас Сяргея Ціханоўскага («затрыманне»), бразгат кайданкоў Марыі Калеснікавай у якасці перкусіі («суд»), шолах папераў, галасы суддзяў і сведкаў, нават – хруст хрыбетніка («умовы»). Гучаць таксама сведчанні былых палітвязняў Арцёма Задруцкага («умовы») і Алеся Папковіча («пасля вызвалення»). У стварэнні трэкаў бралі ўдзел былая палітзняволеная Алана Гебрэмарыям і актор Андрэй Новік.
«Часта прылятае пытанне: для каго вы зрабілі гэты альбом, бо яго не паставіш на вечарынках. Але да альбома трэба ставіцца як да аўдыёспектакля – як да фіксацыі таго, што адбываецца ў гэтую хвіліну ў Беларусі. Гэта ўсё не прыдуманае – гэта тое, што наўпрост і цяпер перажываюць людзі за кратамі ў Беларусі. Ці перажывалі. Дакументацыя як яна ёсць», – кажа Дзіяна Пінчук.
,,Як зазначыць потым Крысціна Дробыш, стварэнне музычнага альбому была спробаю перакласці ўсё задакументаванае на праваабарончых і навіновых сайтах «у нейкую іншую форму, якая можа знайсці чалавека знянацку».
«Не-не-не, стоп! Слухай, не трэба…»
На думку стваральнікаў «Пазначаных жоўтым», альбом лепей слухаць праз слухаўкі, у рэжыме «сам-насам», таму трэкі з альбому падчас прэзентацыі нават не ўключаліся.
«Дзе б ты ні быў, дзе б ні сядзеў, Куды б на зоне ні ішоў ты, Ад здзекаў табе Не схавацца нідзе, Бо ты пазначаны жоўтым», – цытуем словы з трэку «ўмовы».
«Сумныя словы, сумныя рэчы… Але ўсё зроблена вельмі сумленна – так, як яно было, і так, як яно ёсць», – гаворыць на прэзентацыі альбому былы палітзняволены Алесь Папковіч, чый голас чуем у трэку «пасля вызвалення». Гэты трэк, па словах стваральнікаў альбому, выклікаў у слухачоў найбольш спрэчак.
«Слухай, хачу табе распавесці зараз пра тое, што там адбываецца на самой справе», – тэлефануе свайму сябру палітвязень адразу пасля вызвалення. І чуе ў адказ: «Не-не-не, стоп! Слухай, не трэба…».
Алесь Папковіч сцвярджае, што перадаў у песні праўдзівы змест размовы з адным са сваіх сябраў па вызваленні з калоніі. Калі ў студзені 2024 года праца над альбомам толькі пачыналася, Алесь яшчэ знаходзіўся ў няволі. Выйшаў на свабоду толькі ў чэрвені.
«І гэта ўжо пра надзею»
Ужо пасля заканчэння прэзентацыі аўтар музыкі і выканаўца трэку «дзеці» Арцём Ставер прызнаўся нам, што пісаць музыку да альбома было няпроста, і нават – балюча.
«Трэба было паглыбіцца ў тэму і прачытаць шмат розных артыкулаў. Я нават паплакаў дзесьці. Не магу сказаць, што гэта было лёгка. І не толькі эмацыйна. Бо з усяго сабранага трэба было пабудаваць нейкую драматургію ў музыцы. І агулам я б усім раіў слухаць гэты альбом як цэльную драматургічную кампазіцыю, а не як набор трэкаў», – раіць Арцём Ставер.
Трэк «дзеці» – апошні і самы кранальны ва ўсім альбоме. Калыханка для палітвязняў. У ім гучаць жывыя галасы Насты і Вані – дзяцей палітзняволеных Антаніны Канавалавай і Сяргея Ярашэвіча, якія чытаюць лісты да мамы і таты. Як гэта ўсё адбывалася, распавяла на імпрэзе бабуля дзетак Ганна Канавалава. Распавяла, як упершыню паслухала ўжо гатовы трэк.
«Прыходзяць такія часы, калі мне вельмі хочацца плакаць. І я калі паслухала гэта ўсё, я зразумела, што гэты час настаў. Але ж я не магу пускаць слёзы пры ўнуках. А дзеці: бабуля, яшчэ раз, бабуля, яшчэ! Мы слухалі разоў сем, і яны заснулі. Яны заснулі пад гэтую песню.. Вы зрабілі цудоўную і важную справу», – дзякавала стваральнікам альбому Ганна Канавалава.
Дзеці палітзняволеных засыналі потым пад апошні трэк «Пазначаных жоўтым» неаднойчы, прызнавалася бабуля.
«Я вельмі радая, што непасрэдныя ўдзельнікі і героі гэтага трэку знайшлі водгук для сябе ў гэтай песні. І таму завяршэнне альбому для мяне не толькі пра сум і трагедыю, хоць гэта трагедыя, безумоўна. Але Ваня там кажа пра тое, што збірае грошы, каб дапамагчы маме прыехаць па вызваленні сюды. І гэта ўжо пра надзею. Гэта пра надзею!..» – кажа напрыканцы сустрэчы Крысціна Дробыш.
Выстава «Пачуцці: Малюнкі палітвязняў Беларусі» будзе адкрытая для наведвання ў Музеі вольнай Беларусі да 15 снежня. Альбом «Пазначаныя жоўтым» можна слухаць на лічбавых платформах «Youtube», «Spotify», «Soundcloud», «Apple Music», «Amazon music», «Boomplay».
Зміцер Міраш belsat.eu
