Былы палітвязень Сяргей Ціханоўскі і ягоная жонка Святлана Ціханоўская, лідарка дэмакратычных сілаў Беларусі, распавялі «TVP World», як праходзіла вызваленне Сяргея, а таксама – пра свае перажыванні ў гэты момант. Сяргей Ціханоўскі падзяліўся дэталямі турэмнага зняволення і сфармуляваў задачу, што ставіць перад сабою.
– Сяргей, пачнём з вас. Калі вы выйшлі на волю, якое было першае звычайнае чалавечае жаданне?
– Я вельмі люблю каву. І першае, што я папрасіў, – гэта кубачак кавы.
– І што яшчэ вы пажадалі?
– І вы ведаеце, я запытаў нумар тэлефону маёй жонкі. Гэта першае, што я спытаў. Пакуль неслі каву, я спытаў: у вас ёсць нумар тэлефону маёй жонкі? І там пачаліся нейкія пошукі. Знайшлі тэлефон і далі мне слухаўку. Дый усё. І эмоцыі білі проста цераз край.
– А як вы даведаліся, што вас вызваляюць? Хто вам пра гэта сказаў?
– Што мяне ўжо вызвалілі, нам сказалі амерыканскія дыпламаты, калі адчынілі дзверы нашага аўтобуса. А мы сядзім з мяшкамі на галаве – 14 чалавек. І па-англійску дыпламат звярнуўся і сказаў: «Усё ў парадку, людзі, вы пад абаронай амерыканскай дыпламатыі, вы вольныя. Цяпер вам дадуць ваду, печыва, цукеркі і каму трэба – акажуць медычную дапамогу».
Але тое, што нас вязуць ужо вызваляць, стала зразумела, калі мне ў турме сказалі за дзве хвіліны сабраць усе рэчы ў камеры. Я сабраў рэчы, мяне вывезлі ў зборнае аддзяленне, праверылі ўсё і таксама надзелі мяшок на галаву – ён прасвечваецца. І я бачу, што ў цывільную машыну саджаюць чацвярых: двое ў бакі, тварам на падлогу, і вязуць у іншы горад. Дарогаю я разумею, што вязуць у Менск, і разумею: так, усё, напэўна, гэты момант. Або будуць яшчэ спрабаваць выбіць нейкую супрацу, або ўжо вызваляюць. Бо агенты КДБ ужо і раней прыязджалі, казалі, што такая ўгода рыхтуецца, рыхтуецца нейкі абмен з маім удзелам.
– А доўга яны вам гэта казалі?
– Першы раз быў памочнік пракурора яшчэ ў жніўні 2024 года. Ён казаў, што мяне могуць выпусціць, як толькі я напішу нейкую заяву на памілаванне. Угаворваў мяне.
– Гэта значыць амаль год таму?
– Так, першы раз. Потым, значыць, 14 студзеня да мяне ўжо прыехалі іншыя людзі – ужо працаўнікі КДБ. «Напішы хоць бы, што ты не супраць, каб мы цябе за мяжу выкінулі. Не трэба там ужо аб памілаванні. Напішы, што ты не супраць, бо мы як бы грамадзяніна свайго выштурхоўваем». То бок гэта было ўжо паўгода таму. Гэта ўсё рыхтавалася загадзя, даўно агаворвалася. І старт пачаўся менавіта тады, калі Доналд Трамп ужо сказаў канкрэтна: вось гэтае прозвішча мусіць быць у спісе. І тады механізм запрацаваў.
,,– Святлана, пытанне да вас. Вы былі ў нас тут апошні раз у канцы красавіка і трымалі чорна-белы здымак вашага мужа. І ў вас тады быў зусім іншы погляд. Сёння я бачу ўсмешку на твары – і гэта вельмі прыемна бачыць. Калі вы даведаліся, што Сяргей вызвалены? Як вы сябе адчувалі? Ці верылі вы ў гэта?
– Надзея была заўсёды. Але чамусьці мы ўсе думалі, што Сяргей будзе адным з апошніх, каго выпусцяць, бо ён – адзін з найгалоўнейшых ворагаў [Аляксандра] Лукашэнкі. І калі пачулася тэлефанаванне, і я чую голас мужа: «Каханая, я на волі» – гэта, вядома ж, момант найвышэйшага шчасця. Я разумею, што мы хутка яго ўбачым, што дзеці змогуць абняць іхнага тату, які не бачыў іх пяць гадоў. І, вядома ж, дзень быў увесь у напружанні.
І вы разумееце, я заўсёды насіла з сабой тэчку Сяргея, каб ён мяне натхняў. Гэта быў мой талісман. І ягонае вызваленне – гэта мая асабістая радасць. І для людзей Сяргей – вялікае натхненне. Але мы разумеем, што за кратамі ўсё яшчэ застаецца тысяча палітвязняў. І я вельмі ўдзячная Сяргею, што, нягледзячы на тое, што ён знясілены фізічна, эмацыйна, маральна, ён адразу ж увайшоў у барацьбу. Ён разумее, што людзей трэба выцягваць. Ён прайшоў праз пекла.
І сёння ў мяне на тэчцы – Анджэй Пачобут, адзін з тысячы палітвязняў у Беларусі. У кожнага ўнікальная гісторыя, кожны наш герой у турме мусіць быць вызвалены. І за гэта мы мусім змагацца – як беларусы, так і нашы дэмакратычныя партнёры.
– Сяргей, што давала вам надзею ў самыя змрочныя моманты?
– Вера. Вера ў тое, што ўсё будзе, усё скончыцца добра. І калі я даведваўся пра тое падтрыманне на міжнародным узроўні, якое мая жонка [здабывае] для таго, каб я быў на волі, і ўсе астатнія палітвязні былі на волі... Калі я даведваўся пра тое, што робяць еўрапейскія і амерыканскія дыпламаты для нашага вызвалення, і польскія дыпламаты... Я дзякаваў сёння прэзідэнту [Анджэю] Дуду і міністру замежных справаў [Радославу] Сікорскаму. І я яшчэ спадзяюся асабіста падзякаваць прэмʼеру Дональду Туску. Ведаю, што яны рабілі.
І вось гэтыя навіны, калі да мяне яшчэ даходзілі нейкія навіны, яны настолькі натхнялі, яны настолькі падтрымлівалі, што калі мне казалі: «Цябе ніхто не ведае, цябе ніхто не памятае, табе не даюць лістоў, бо табе ніхто не піша»... Хоць, калі я быў у гэтай турме раней, я атрымліваў і трыста лістоў на дзень. А тут я сяджу два з паловай года – і ніводнага ліста. Кажуць: «На цябе забыліся». І тое самае – усім астатнім. Кажуць: «Ты нікому не патрэбны, яны там кепскія, раскрадаюць грошы, нічога не робяць».
– Гэта значыць псіхалагічна ціснулі?
,,– Так, яны ціснулі штодня. «Ты будзеш сядзець тут увесь час». У Беларусі падаўжаюць тэрміны зняволеным. Мне спачатку далі 18 гадоў, а потым – за нібыта дрэнныя паводзіны – дадалі яшчэ 18 месяцаў.
– Якія «дрэнныя паводзіны» яны мелі на ўвазе?
– Напрыклад, заходзяць у турэмную камеру: «Тут недастаткова чыста». То бок ты не ладзіш прыбіранне. А ўзялі анучу, правялі па абадранай сцяне, па пабелцы: «Вось, ён не прыбірае тут».
– І дадавалі [тэрмін]?
– Так, і дадаюць. Дадаюць 15 содняў спачатку. Але гэта адно. Гэта значыць, ты адміністратыўна панёс пакаранне – і гэта ж падстава для завядзення крымінальнай справы паводле 411-га артыкулу. І табе дадаюць яшчэ паўтара года, два гады зняволення. Гэта значыць, яны табе кажуць, яны мне так казалі: «Такіх падаўжэнняў будзе шмат, ты не выйдзеш ніколі». І яны кажуць гэта ўсім. Але яны, гэтыя турэмшчыкі, не вырашаюць. Вырашае толькі гэты дыктатар. Толькі ён вырашае. І вось ён вырашыў, што для таго, каб пачаць нейкі дыялог з амерыканцамі, можна выпусціць і Ціханоўскага.
І ён памыліўся чарговы раз. Ён памыліўся. Бо мяне не трэба было саджаць. Я законапаслухмяны грамадзянін, я ніякіх злачынстваў не здзяйсняў. Гэта была памылка. Яны ж мяне саджалі тры разы, а цяпер тры разы выпускалі. І чым больш яны мяне саджаюць і выпускаюць, тым больш яны робяць мяне папулярным, вядомым. Яны робяць мяне пакутнікам, героем. І людзі вераць у мяне, і людзі гатовыя за мной пайсці. І ён выпускае чалавека, які можа павесці за сабой беларусаў. Гэты рэжым – варʼят. Ён ужо сябе зжыў.
– Сяргей, на прэс-канферэнцыі ў Літве вы казалі, што лідарам апазіцыі ёсць вашая жонка, Святлана Ціханоўская і вы не збіраецеся ні на што прэтэндаваць. Што стаіць за гэтай пастановай і як вы бачыце вашую будучыню?
,,– Святлана для дыпламатычнай працы ў нашай сямʼі падыходзіць як найлепш. Яна спакайнейшая. Яна добра валодае англійскай мовай, у параўнанні са мной. Хоць я ў турме апошнія гады ўзмоцнена вучыў англійскую, але на слых яшчэ дрэнна ўспрымаю – як песню. Хоць кнігі на англійскай ужо чытаю.
– А вам там кнігі давалі?
– Вось кнігі – гэта адзінае, што давалі. Гэта мяне ратавала. Я падарожнічаў разам з героямі гэтых кніг. Інакш не ведаю, пра што б я тады думаў. Я бачу сваю далейшую дзейнасць у тым, каб зʼяднаць беларусаў і павесці іх за сабой. Я менавіта агонь, рухавік, лакаматыў.
Святлана і ейная дыпламатычная праца – гэта іншае. Гэта вельмі важна. Калі б не ейная праца, мяне ў жывых не было б. Калі б мяне можна было проста забіць без наступстваў, гэта ўжо адбылося б. Але навошта яму гэты крык і новыя санкцыі з боку міжнароднай супольнасці? Вось ён мяне і выпусціў. А тыя, каго мы не ведаем, – больш за тысячу чалавек, так? Хто за іх скажа слова? Хто скажа за іх? Мы нават не ведаем многіх прозвішчаў, не ведаем гэтых людзей. І іх там збіваюць.
– Святлана, і апошняе пытанне да вас. Ці верыце вы, што сапраўдныя перамены ў Беларусі могуць адбыцца найбліжэйшым часам?
– Перамены абсалютна магчымыя. І нашая задача – зрабіць так, каб яны адбыліся найбліжэйшым часам. Шлях да пераменаў можа быць як вельмі кароткім, так і досыць доўгім, як гэта [было] з «Салідарнасцю» ў Польшчы. Але вы верылі, вы ішлі, вы працавалі, гуртаваліся – і вось цяпер дзе вы. Вы – дэмакратычная, суверэнная краіна. Таму наш рух адзіны, мы скаардынаваныя, мы працуем з беларусамі і ўнутры краіны, і за мяжой. Мы фармалізавалі нашыя адносіны з дэмакратычным светам. Мы бачым спробы вызвалення палітвязняў – яны паспяховыя.
Мы, вядома ж, вельмі ўдзячныя і прэзідэнту Трампу, і амерыканскай адміністрацыі за тое, што яны не выпускаюць Беларусь з фокусу. І я веру ў беларусаў. Пяць гадоў штодзень людзі працуюць разам, працягваюць змагацца, нягледзячы на рэпрэсіі, нягледзячы на тое, што гэта вельмі цяжка. Насамрэч людзі не здаюцца. Мяне гэта вельмі натхняе. Зʼяўляюцца нашы героі, якіх усе любяць.
belsat.eu / МВ
