«Лічбавы суверэнітэт» – гэта максімальны доступ да звестак карыстальнікаў і абарона ад магчымых санкцыяў.
Улады Беларусі вырашылі стварыць уласную аперацыйную сістэму, вэб-браўзэр і комплекс офісных праграмаў. Такія планы агучыў міністр сувязі і інфарматызацыі. Аднак незалежныя эксперты глядзяць на перспектыву іх планаў са скепсісам. На іх думку, у краіне для гэтага няма ані грошай, ані рынку, ані здольнасцяў.
На семінары, прысвечаным развіццю «разумных гарадоў», міністр сувязі і інфарматызацыі Канстанцін Шульган распавёў пра зацверджаныя напрамкі для рэалізацыі пілотных праектаў у сферы лічбавага развіцця. Паводле яго, плануецца стварэнне айчынных аперацыйнай сістэмы, сістэмы забеспячэння асяроддзя віртуалізацыі, комплексу офісных праграм і вэб-браўзэра. Чыноўнік заявіў, што гэта нібыта забяспечыць стабільнай працай усе ўцягнутыя ў эканоміку арганізацыі і якаснае жыццё для грамадзянаў.
«Безумоўна, гэта няпростая задача. У нас распрацаваны план дзеянняў па стварэнні «лічбавага суверэнітэту», якім мы ідзём. Пілотныя праекты – гэта форма супрацы з айчыннымі ІТ-распрацоўнікамі, якія з’яўляюцца як пастаўшчыкамі, так і карыстальнікамі заяўленых у якасці ключавых лічбавых рашэнняў. Наяўнасць уласнага сістэмнага праграмнага забеспячэння дае магчымасць быць незалежнымі ад імпартных рашэнняў і ўпэўненымі ў магчымасці яго самастойнага развіцця (мадыфікацыі) пад патрэбы нашай эканомікі», – сказаў Шульган.
Аднак апытаныя «Белсатам» незалежныя эксперты сумняваюцца як у заяўленых уладамі мэтах, так і ў рэалізацыі пастаўленых імі задачаў.
Яраслаў Кот, заснавальнік асацыяцыі распрацоўнікаў гульняў «BelGameDev», бачыць у імкненні да «лічбавага суверэнітэту» перадусім спробы атрымаць грошы, кантроль і падкрэсліць незалежнасць беларускага рэжыму ад іншых краінаў.
,,«Магчыма, нейкая фобія ў Лукашэнкі [самаабвешчанага кіраўніка Беларусі Аляксандра Лукашэнкі. – рэд. belsat.eu] і ягоных памочнікаў ад таго, што «Microsoft» мае доступ да ягоных вельмі сакрэтных дакументаў», – мяркуе эксперт.
Апроч таго, «лічбавы суверэнітэт» дазволіць беларускім спецслужбам і сілавікам атрымліваць як найбольш звестак пра карыстальнікаў, заявіў Кот. Таксама ён не выключае спробы абысці розныя тэхналагічныя санкцыі, якія могуць быць накладзеныя на Беларусь.
Як патлумачыў у сваю чаргу Мікалай Кванталіяні, эксперт у лічбавай бяспецы, у Беларусі большасць дзяржпаслуг завязаныя на аперацыйную сістэму «Windows» і канкрэтны софт. І ў выпадку тэхналагічных санкцыяў дзяржаўныя ўстановы краіны не змогуць карыстацца абнаўленнямі, што зробіць іх больш уразлівымі для ўзлому.
Кванталіяні адзначыў, што пакуль агулам не зразумела, што хочуць зрабіць улады Беларусі:
,,«Яны возьмуць бясплатны софт і прададуць сабе ж за вялікія грошы як аперацыйную сістэму? Яны скрадуць аперацыйную сістэму «Windows», бо шмат якія карыстальнікі з ёй знаёмыя, і паспрабуюць зрабіць сваю?»
На думку Кванталіяні, улады змогуць пачаць карыстацца бясплатным ліцэнзійным софтам, напрыклад, створаным на аперацыйнай сістэме «Linux», якая шмат у чым падобная да «Windows». Але іх усё адно давядзецца адаптаваць пад патрэбы карыстальнікаў, бо «карыстальнікі – не айцішнікі».
«Калі нешта складанейшае, чым зайшоў і запампаваў, яны наўрад ці гэтым змогуць карыстацца. Напрыклад, ты хочаш уключыць камп’ютар, каб ён працаваў, ты хочаш націснуць кнопку і стэлефанавацца з кімсьці. І, адпаведна, калі ён патрабуе дадатковых высілкаў, вывучэння «Python», распакавання ў камандным радку нейкага прадукту запампавання, то для звычайнага карыстальніка гэта зʼяўляецца досыць складаным», – сказаў Кванталіяні.
Ён адзначыў, што адна з земляў у Нямеччыне ўжо спрабавала перайсці на бясплатную аперацыйную сістэму Linux. Але праз некалькі гадоў усё ж была вымушаная вярнуцца на аперацыйную сістэму «Windows» «проста таму, што базава карыстальнікі не гатовыя інвеставаць больш часу, чым трэба для таго, каб рэалізоўваць свае дзеянні».
Яшчэ больш цяжкасцяў узнікне ў выпадку стварэння сапраўды ўласнай аперацыйнай сістэмы. Архітэктар у галіне лічбавай эканомікі і кіравання Майк Ананьін адзначыў, што гэта «патрабуе вялікай колькасці арганізаваных кадраў, якія ўжо даўно выехалі з краіны».
,,«Пры нармальных умовах стварэнне такога праекту ўключае не адзін якісьці прадукт – гэта некалькі прадуктаў, якія павінны адзін з адным «камунікаваць» ў вельмі зручны спосаб. Гэта складаная праца. Яна патрабуе некалькі камандаў і можа каштаваць сотні мільёнаў долараў», – сказаў Ананьін.
Апроч таго, паводле яго, на вытворчасць такіх прадуктаў спатрэбіцца вельмі шмат часу і каардынацыя, якую беларуская ІТ-галіна яшчэ ніколі не паказвала.
Кот прызнаў, што свайго «лічбавага суверэнітэту» ўжо дасягнуў Кітай, прыклад якога можа натхняць улады ў Менску. Аднак у КНР ёсць вялікі ўнутраны рынак, на якім гэта можна арганізоўваць і тэставаць розныя праграмныя рашэнні. А ў Беларусі «менш бізнесу і людзей, чым у любым рэгіёне Кітаю», адзначыў эксперт.
На думку Ката, падобныя рашэнні ўладаў могуць прынесці страты беларускім ІТ-кампаніям і знізіць іх канкурэнтаздольнасць, бо ім давядзецца шмат чаго рабіць на адной аперацыйнай сістэме, а пасля гатовы прадукт дастасоўваць да іншых фарматаў.
,,«Гэта мае сэнс, калі ёсць унутраны рынак. Як у Кітаі. Яны могуць працаваць толькі на ўнутраны рынак і атрымліваць за гэта грошы. Але ўсё ІТ у Беларусі працуе або на Расею, або на Захад», – заявіў ён.
Калі ж уласная аперацыйная сістэма будзе стварацца разам з Расеяй, то Беларусь будзе яшчэ больш уваходзіць пад кантроль РФ, мяркуе Кот.
«Немагчыма, у Беларусі зрабіць якасны прадукт такі. Няма прафесіяналаў, няма рынку, няма ўмоваў. І калі нешта зробіцца, яно будзе неканкурэнтаздольным. Гэта толькі словы і планы, як і заўсёды ў Беларусі», – заключыў ён.
На думку Кванталіяні, у выніку дзеянняў уладаў можа з’явіцца «чарговы непатрэбны прадукт, які ніхто ніколі не будзе выкарыстоўваць».
«Або будуць выкарыстоўваць на адной прыладзе, на ўсіх дзяржаўных прыладах як чароўную аперацыйную сістэму. А ў жыцці ўсё што заўгодна, акрамя гэтага», – падкрэсліў ён.
Сэнс стварэння сваіх «суверэнных» прадуктаў Ананьін бачыць у адмыванні грошай:
,,«Такія планы ўжо рэалізоўваліся ў Расеі, і відаць, што з гэтых планаў выйшла – нічога. Папросту вялікія кампаніі засвоілі бюджэт – і ўсё. Потым зрабілі нешта з палак і… самі разумееце чаго».
Такі праект у Беларусі, на яго думку, дазволіць чыноўнікам і кіраўніцтву ПВТ адмыць больш грошай з бюджэту. А ў выніку могуць быць проста закупленыя расейскія і кітайскія рашэнні, якія пасля будуць выпушчаныя пад беларускім брэндам на расейскіх серверах.
Улады Беларусі не ўпершыню заяўляюць пра планы стварыць уласную аперацыйную сістэму. Напрыклад, яшчэ ў 2005 годзе праект мусіла рабіць Нацыянальная Акадэмія навук. Заяўлялася нават пра гатовасць падтрымаць праект з боку Еўразвязу і NATO, супрацу ў ім Арменіі і Расеі. Аднак пазней дырэктар Нацыянальнага цэнтру інфармацыйных рэсурсаў НАН Міхаіл Маханёк, які анансаваў праект, замест стварэння ўласнай аперацыйнай сістэмы, проста сам перайшоў у «Microsoft», альтэрнатыву якой хацеў будаваць, адзначае «Еўрарадыё».
Таксама ў Беларусі выпускалі і «свой» камп’ютар. Яго ў 2022 годзе паказаў Лукашэнка: ноўтбук нібыта ад заводу «Гарызонт»вельмі нагадваў «Lenovo IdeaPad 3». Лукашэнка абяцаў, што ён будзе мець 30 % беларускіх дэталяў, але на той момант іх было толькі 12 %. Спроба ж наклейваць налепкі беларускага «Інтэгралу» на замежную ІТ-прадукцыю ўжо даўно стала мэмам не толькі ў Беларусі, але і за мяжой.
Макар Мыш belsat.eu
