Пакуль праваабаронцам вядома пра вызваленне чатырох асобаў. Ці наважацца ўлады вызваліць больш?
Аляксандр Лукашэнка 2 ліпеня заявіў, што неўзабаве могуць выйсці на волю некаторыя цяжкахворыя праціўнікі рэжыму. На наступны дзень у сеціве пачала распаўсюджвацца інфармацыя пра вызваленне шэрагу палітвязняў, сярод іх – былы старшыня Партыі БНФ Рыгор Кастусёў. А менш чым за тыдзень да гэтага афіцыйны Менск абмяняў пяцёх палітзняволеных грамадзянаў Украіны. Пра што сведчаць усе гэтыя падзеі?
Заява Аляксандра Лукашэнкі пра магчымае вызваленне цяжкахворых праціўнікаў рэжыму сталася нечаканасцю. Самаабвешчаны кіраўнік Беларусі ўжо даўно не выказаўся на тэму палітвязняў і тым больш не абяцаў іхнага вызвалення. Апошні раз ён публічна разважаў пра гэта ў верасні 2022 года, але размовамі тады ўсё і абмежавалася.
Цяпер, на наступны дзень пасля заявы Лукашэнкі, на свабоду выйшлі як мінімум чацвёра палітвязняў. Адзін з іх – былы старшыня Партыі БНФ Рыгор Кастусёў, які мае анкалагічнае захворванне. Імёны астатніх пакуль не агучваюцца. Няма звестак і пра тое, праз якую працэдуру іх вызвалілі – памілаванне або амністыя (Закон аб амністыі Лукашэнка падпісаў увечары 2 ліпеня).
Колькі ўсяго палітвязняў плануе выпусціць Лукашэнка, застаецца таямніцай. Пакуль пра масавае вызваленне нічога не сведчыць.
Агулам ПЦ «Вясна» вядома не менш чым пра 254 палітвязняў, якія застаюцца за кратамі ў асаблівай рызыцы. Гэта так званы гуманітарны спіс – іхнае вызваленне на міжнародным узроўні прасоўваецца ў першую чаргу. Разам з тым, у гуманітарны спіс уключалі людзей не толькі ў сувязі з крытычнай пагрозай здароўю, але таксама шматдзетных і адзінокіх бацькоў, сталых людзей і няпоўнагадовых. Да катэгорыі цяжкахворых праваабаронцы адносяць 91 асобу, з іх анкалагічныя хваробы маюць менш за 10 чалавек. Яшчэ 16 палітвязняў маюць інваліднасць.
Аднак не факт, што Лукашэнка збіраецца строга прытрымлівацца ўласнай заявы наконт вызвалення цяжкахворых. Паводле звестак «Белсату», некаторыя палітвязні, якія выйшлі на свабоду 3 ліпеня, не адносяцца ні да катэгорыі цяжкахворых, ні ў цэлым да гуманітарнага спісу. То бок застаецца не да канца зразумелым, паводле якога прынцыпу выпускаюць людзей.
Таксама ніхто не ведае, паводле якога крытэру былі абраныя для абмену пяць украінскіх грамадзянаў, якія выйшлі на свабоду напрыканцы мінулага тыдня. Наталля Захаранка, Павел Купрыенка, Людміла Ганчарэнка, Кацярына Бруханава і Мікалай Швец былі не адзінымі ўкраінцамі ў беларускіх турмах – за кратамі засталіся яшчэ мінімум 10 чалавек, у тым ліку 16-гадовая Марыя Місюк.
Лукашэнка вельмі своеасабліва прэзентуе ў публічнай прасторы апошнія рашэнні наконт палітвязняў.
Пра абмен украінскіх грамадзянаў улады спачатку зусім ніякай інфармацыі не давалі. Падчас выступу 2 ліпеня Лукашэнка ўсё-ткі быў вымушаны пракаментаваць гэтую падзею, але распавёў толькі пра абмен Швяца, якога беларускія спецслужбы абвінавацілі ў дыверсіі ў Мачулішчах. Самаабвешчаны кіраўнік Беларусі акцэнтаваў увагу на тым, што ягоная роля ў абмене была, па сутнасці, чыста тэхнічнай – ён проста выканаў просьбу Уладзіміра Пуціна. Прычым пра астатніх чатырох украінцаў Лукашэнка ўвогуле не ўспомніў, нібыта мянялі толькі Швяца.
Калі Лукашэнка казаў пра вызваленне цяжкахворых палітвязняў, то ён яўна хацеў данесці да сваёй аўдыторыі думку, што ніякай палітычнай падаплёкі тут нібыта няма – выключна акт гуманізму.
,,«Гэта сапраўды цяжкахворыя, у асноўным з ракавымі захворваннямі, – пераконваў Лукашэнка, быццам з ім хтосьці збіраўся спрачацца. – Мы па-чалавечы падыходзім і ставімся да ўсіх. Чалавек, які трапіў у бяду, я лічу, не мае грамадзянства, і мы павінны ім дапамагаць. Таму што мы такія людзі – славяне».
Імаверна, Лукашэнка хоча, каб цяперашнія рашэнні наконт палітвязняў выглядалі нейкай малазначнай руцінай. Яму важна, каб ні сілавікі, ні Крэмль не ўспрынялі вызвалення палітвязняў як сімптом змены курсу, як сведчанне перагляду палітыкі бязлітаснага тэрору, якую ён праводзіць апошнія чатыры гады.
Аналагічны падыход можна заўважыць і ў іншых пытаннях.
З аднаго боку, апошнім часам адбыўся шэраг падзеяў, якія могуць сведчыць пра намер наладзіць кантакт з Захадам для нармалізацыі стасункаў і аслаблення санкцыйнага ціску.
Гэтак, з’явілася інфармацыя, што паміж Менскам і Парыжам адбываюцца рэгулярныя тэлефонныя размовы, а нядаўна Беларусь наведаў адмысловы прадстаўнік прэзідэнта Францыі Эманюэля Макрона. Паводле звестак Паўла Латушкі, адказвае за кантакты з французскім бокам Максім Рыжанкоў, які 27 чэрвеня быў прызначаны міністрам замежных справаў.
У той жа дзень кіраўніком лукашэнкаўскай Адміністрацыі быў прызначаны Дзмітрый Круты, што некаторыя назіральнікі ўспрынялі як прыкмету ўзмацнення цывільнай наменклатуры ў процівагу сілавікам (раней Адміністрацыю ўзначальваў чэкіст Ігар Сергеенка). Пры гэтым першай намесніцай кіраўніка Адміністрацыі прызначылі Наталлю Пяткевіч, якая займала тую ж пасаду ў перыяд так званай лібералізацыі 2009–2010 гадоў.
Акрамя таго, напрыканцы чэрвеня старшыня Дзяржаўнага памежнага камітэту Уладзімір Арлоўскі наведаў сесію Рады Сусветнай мытнай арганізацыі ў Бруселі, дзе спрабаваў пралабіяваць пытанне наконт аднаўлення функцыянавання пунктаў пропуску на межах Еўразвязу з Беларуссю. Пры гэтым актыўнасць нерэгулярных мігрантаў на мяжы з Польшчай у апошнія тыдні значна знізілася.
З другога боку, прамовы Лукашэнкі 2 і 3 ліпеня мелі выразна антызаходні змест. Ён казаў, што Захад распачаў «крыжовы паход», што заходнія краіны аб’ядноўвае «прага нажывы» і «ген нянавісці». Лукашэнка запэўніў, што па-ранейшаму не збіраецца спыняць плынь нерэгулярнай міграцыі на беларуска-польскай мяжы. Ён абвінаваціў NATO ў спробе ўцягнуць Беларусь у вайну і прыгразіў, што калі хтосьці пераступіць беларуска-ўкраінскую мяжу, адказ будзе «жорсткім і рэзкім». «Ніякіх чырвоных лініяў. Удар усімі відамі ўзбраення», – паабяцаў ён.
На беларуска-ўкраінскай мяжы апошнія два тыдні ўвогуле назіраецца паслядоўнае нагнятанне напружання. Мінабароны і Дзяржаўны памежны камітэт Беларусі бяздоказна абвінавачваюць Украіну ў канцэнтрацыі войскаў і заяўляюць пра пагрозу правакацыяў, а адначасова самі перакінулі да паўднёвых рубяжоў сілы спецыяльных аперацыяў, ракетныя войскі і артылерыю. У памежных раёнах створаныя блокпасты, правяраюцца дакументы і аўтамабілі.
Праўда, чарговыя нападкі на «калектыўны Захад» і нагнятанне абстаноўкі на ўкраінскай мяжы не выглядаюць нечым надзвычайным. Гэта хутчэй дзяжурнае «бразганне зброяй», падтрыманне звыклага градусу канфрантацыі, чым крок да рэальнай эскалацыі. Нягледзячы на ўсе пагрозы, каментары Лукашэнкі наконт сітуацыі на мяжы з Украінай можна лічыць больш заспакаяльнымі, чым мабілізацыйнымі. «Што адбываецца насамрэч?.. Калі казаць наўпрост, нічога асаблівага», – прагаварыўся ён.
У 2022 годзе прынамсі двойчы ўзнікала сітуацыя, падобная на тую, што склалася цяпер.
У красавіку 2022 года тагачасны кіраўнік МЗС Уладзімір Макей накіраваў еўрапейскім дыпламатам ліст, у якім заклікаў Еўразвяз да дыялогу. Незадоўга да гэтага, у сакавіку, на свабоду выйшлі шасцёра фігурантаў «справы TUT.by», а старшыню Саюзу палякаў Беларусі Анджэліку Борыс перавялі на хатні арышт. Лагер для мігрантаў у «Брузгах» быў закрыты. Неўзабаве’явіліся чуткі пра нейкія таемныя перамовы пра змякчэнне санкцыяў, падчас якіх афіцыйны Менск спрабаваў выкарыстаць у сваіх інтарэсах харчовы крызіс, што паўстаў у выніку вайны ва Украіне.
У верасні 2022 года Лукашэнка анансаваў амністыю і публічна выказаўся пра магчымасць «кампрамісаў» у пытанні вызвалення палітзняволеных. Адначасова Макей у Нью-Ёрку кулуарна сустракаўся з заходнімі дыпламатамі. Паводле неафіцыйных звестак, падчас гэтых перамоваў кіраўнік МЗС намякаў, што Лукашэнку трэба ратаваць ад Расеі, прапаноўваў Захаду «перагарнуць старонку», прасіў зняць санкцыі з калійнай галіны ды абяцаў павольна вызваляць палітычных вязняў пры ўмове, што не будзе ціску. Трое палітзняволеных у той перыяд былі памілаваныя.
Абедзве спробы ўладаў Беларусі палепшыць свае пазіцыі на міжнароднай арэне сканчаліся поўным фіяска. І ў красавіку, і ў верасні 2022-га сігналы афіцыйнага Менску аб жаданні «перагарнуць старонку» не суправаджаліся рэальнымі дзеяннямі. Размовы пра амністыю і памілаванне для палітвязняў засталіся толькі размовамі – рэальна на свабоду выйшлі літаральна некалькіх чалавек. А на міжнароднай арэне ўвогуле пачаўся віток эскалацыі: пасля перамоваў Лукашэнкі і Пуціна было абвешчана пра фармаванне на тэрыторыі Беларусі супольнай расейска-беларускай групоўкі войскаў. У сітуацыі, калі ў Беларусь пачалі перакідваць расейскіх вайскоўцаў і тэхніку, палітычныя гульні афіцыйнага Менску з Захадам надоўга згубілі ўсялякі сэнс.
Гэтыя два выпадкі выдатна ілюструюць непераадольны разрыў паміж рознымі памкненнямі афіцыйнага Менску. Імаверна, у Лукашэнкі сапраўды ёсць жаданне наладзіць стасункі з Захадам і дамагчыся скасавання санкцыяў ці хаця б часткі абмежаванняў. Але без дыстанцыявання ад палітыкі Крамля, без вызвалення палітвязняў і згортвання масавых рэпрэсіяў гэта зрабіць немагчыма. Памілаванне або абмен 5-10 ці нават некалькіх дзясяткаў палітзняволеных прынцыпова нічога не зменяць. Калі Лукашэнка не наважыцца на больш рашучыя крокі, цяперашнія сімвалічныя сігналы і жэсты скончацца гэтак сама, як і ў 2022 годзе, то бок нічым.
Глеб Нержын belsat.eu
