Шведская каралеўская акадэмія навук прыняла рашэнне прысудзіць Нобелеўскую прэмію па фізіцы 2023 года тром навукоўцам: двум французам (П’еру Агастыні і Ан Ль’Юіе) і аднаму вугорцу (Фэрэнцу Краўсу).
П’ер Агастыні з Універсітэту штата Агаё (ЗША), Фэрэнц Краўс з нямецкіх Інстытуту квантавай оптыкі Макса Планка і Універсітэту Гархінга і Людвіга-Максіміліяна, ды Ан Ль’Юіе з Лундскага ўніверсітэту ў Швецыі ўзнагароджаныя «за эксперыментальныя метады генерацыі атасекундных імпульсаў святла для вывучэння дынамікі электронаў у рэчыве».
Як адзначае Нобэлеўскі камітэт, іх эксперыменты далі чалавецтву новыя інструменты для даследавання свету электронаў унутры атамаў і малекул. У прыватнасці, навукоўцы прадэманстравалі спосаб стварэння надзвычай кароткіх імпульсаў святла, якія можна выкарыстоўваць для вымярэння хуткіх працэсаў, у якіх электроны рухаюцца або мяняюць энергію.
У свеце электронаў змены адбываюцца за некалькі дзясятых дзеляў атасекунды – атасекунда настолькі кароткая, што за адну секунду іх адбываецца столькі ж, колькі секунд прайшло з моманту нараджэння Сусвету.
Эксперыменты лаўрэатаў дазволілі атрымаць настолькі кароткія светлавыя імпульсы, што яны вымяраюцца ў атасекундах, тым самым прадэманстраваўшы, што гэтыя імпульсы можна выкарыстоўваць для атрымання ўяўлення працэсаў усярэдзіне атамаў і малекул.
«Цяпер мы можам адчыніць дзверы ў свет электронаў. Атасекундная фізіка дае нам магчымасць зразумець механізмы, якімі кіруюць электроны. Наступным крокам будзе іх выкарыстанне», – кажа Эва Ольсан, старшыня Нобэлеўскага камітэту ў фізіцы.
Іх даследаванні можна будзе выкарыстоўваць, каб разумець і кантраляваць паводзіны электронаў у матэрыяле. Таксама атасекундныя імпульсы можна будзе выкарыстоўваць для ідэнтыфікацыі розных малекулаў, напрыклад, у медычнай дыягностыцы.
Нобэлеўскую прэмію ў галіне медыцыны сёлета прысудзілі за даследаванні, што дапамаглі стварыць эфектыўную вакцыну ад COVID-19. Узнагароду атрымаюць вугорская даследніца Каталін Карыка і амерыканскі навуковец Дру Ўайсмэн за вынаходствы, датычныя матрычнай рыбануклеінавай кіслаты клетак (мРНК).
Якуб Хруст belsat.eu
