У 2020–2023 гадах Грузія здавалася вельмі прывабным варыянтам рэлакацыі для беларусаў: магчымасць жыць год без візы, мяккі клімат, нізкія падаткі і да т. п.
Але неўзабаве сітуацыя пачала змяняцца: Лукашэнка забараніў беларусам мяняць пашпарты за мяжою. Грузія ж адмаўляе беларусам у міжнароднай абароне і часам не ўпускае назад пасля візарану. Беларусы асцерагаюцца, што іх пачнуць экстрадаваць на радзіму. Ці можа гэта здарыцца? І што рабіць беларусам у гэтай цудоўнай горнай краіне – заставацца і спакойна жыць ці шукаць шляхі для тэрміновага ад’езду? 22 красавіка падчас выступу ў Батумі апавёў адвакат Алесь Міхалевіч.
Ці могуць у Грузіі затрымаць праз Інтэрпол?
Інтэрпол – асноўная база, праз якую шукаюць людзей і другая ў свеце арганізацыя паводле колькасці краінаў-сябраў пасля ААН, кажа Алесь Міхалевіч. Нягледзячы на тое, што бальшыня дзяржаваў у свеце на сёння – недэмакратычныя, у сакратарыят Інтэрполу ўсё ж уваходзяць прадстаўнікі краінаў з развітаю дэмакратыяй, што дазваляе лабіяваць інтарэсы ў тым ліку беларусаў, якіх пераследуюць на радзіме.
,,«Можна дамагчыся, каб дыктатарскія рэжымы не маглі выкарыстоўваць Інтэрполу для пераследу апанентаў. Аднак у іх усё роўна застаюцца шчыліны. Напрыклад, усім вядомая «справа БелаПАНу» за нясплату падаткаў. Гэта фармальна непалітычны артыкул. І калі класічныя палітычныя артыкулы, як арганізацыя масавых закалотаў, у Інтэрпол не пройдуць, з агульна крымінальнымі артыкуламі такая імавернасць ёсць», – тлумачыць адвакат.
Зрухі, аднак, ёсць і з эканамічнымі артыкуламі. Паводле Міхалевіча, усе запыты з Беларусі асобна правяраюцца ва ўпраўленні сакратарыяту Інтэрполу. І калі згадваецца выданне, напрыклад, то гэта дадатковая нагода падазраваць, што там можа быць палітычны пераслед, нават калі артыкул – «Нясплата падаткаў». Хутчэй за ўсё, такі запыт адхіляць. Большая імавернасць усё ж трапіць у Інтэрпол у шараговых грамадзянаў, прадпрымальнікаў, фармальна не звязаных з палітыкай і актывізмам.
Грузія, безумоўна, карыстаецца базай Інтэрполу, зазначае Міхалевіч. І ў ёй, як і ў любой краіне, калі вы ёсць у базе, вы «зазвініце» ўжо на мяжы на правяранні дакументаў. Памежнік будзе абавязаны затрымаць вас. Цягам трох содняў адбудзецца суд для вызначэння меры стрымання – вас ці пакінуць пад вартай у турме, ці пад падпіскай аб нявыездзе, выпусцяць пад заклад. Але найбольш распаўсюджаная захада – трыманне пад вартаю, зазначае адвакат, а экстрадыцыйны працэс можа быць доўгі.
Ці ўцякаць з Грузіі, калі вы трапілі ў базу вышуку СНД?
Другая вельмі важная для беларусаў база пасля Інтэрполу, паводле Алеся Міхалевіча, – база вышуку СНД. Яе вядзе і падтрымлівае МУС РФ. Акрамя Расеі, ёю карыстаецца шэраг краінаў. Грузіі сярод іх, аднак, няма.
«Грузія беспаваротна выйшла з СНД і з вялікаю доляй імавернасці не вернецца туды», – зазначае Міхалевіч.
Беларусь падае заявы ў гэтую базу, бо зрабіць гэта лёгка, у адрозненне ад Інтэрполу. Расейскі бок, паводле адваката, не разглядае і не верыфікуе запытаў, а проста інтэгруе іх у базу.
Калі чалавек трапіў у базу вышуку СНД, яму небяспечна ехаць, напрыклад, у Арменію – папулярны кірунак для візарану сярод беларусаў Грузіі.
,,«На шчасце, паводле палітычных артыкулаў у Арменіі мы хутка выйгравалі справы. Аднак калі б быў артыкул за тую ж нясплату падаткаў, ужо так лёгка не было б. Такія справы ў нас былі з беларускім праграмістамі ў Казахстане, якія працавалі там у парку высокіх тэхналогіяў. Дзякуючы палітычным кантактам удалося ўсё замяць, але тым айцішнікам не працягнулі віду на жыхарства, яны змусілі з’ехаць», – зазначае юрыст.
Тым не менш, паводле Алеся Міхалевіча, база СНД не ёсць стоп-фактарам для жыцця ў Грузіі, проста трэба больш уважліва ўзважваць, куды ехаць на візаран. Юрыст раіць вылятаць з краіны праз Тбіліскі аэрапорт, калі гэта дазваляюць фінансы, а не выязджаць праз наземную мяжу ў Арменію ці Турцыю. Калі падчас візарану вас затрымалі ці не ўпусцілі ў краіну, адвакат раіць звяртацца да яго.
Каму ў Грузіі небяспечна?
Як Грузія будзе дзеяць у дачыненні беларусаў цягам найбліжэйшых некалькіх гадоў? Паводле Алеся Міхалевіча, можна казаць пра дзве асноўныя тэндэнцыі.
1. З вялікаю доляй імавернасці беспасярэдняй экстрадыцыі з Грузіі ў Беларусь не будзе, бо фармальна Грузія – сябра Рады Еўропы, і адпаведна нейкія вонкавыя прававыя стандарты ў краіне ёсць.
2. Ад найбольш актыўных беларусаў, якія змагаюцца за свае правы, могуць пазбаўляцца, бо яны – раздражняльнікі для сістэмы.
Грузія робіцца небяспечнаю для беларусаў, супраць якіх заведзеная крымінальная справа, мяркуе Алесь Міхалевіч. Але небяспека звязаная не з тым, што Грузія можа выслаць у Беларусь, а праз «консульскі ўказ», які забараніў беларусам мяняць пашпарты за мяжою. Грузія, у адрозненне ад бальшыні краінаў ЕЗ, не выдае падарожнага дакументу ці так званага пашпарта замежніка без статусу ўцекача.
«А пра статус уцекача ў Грузіі беларусы з вялікаю доляй імавернасці могуць забыцца, – зазначае юрыст. – Гэта не значыць, што не можа быць нейкіх кропкавых індывідуальных рашэнняў, але агульна сістэма прыняла рашэнне, што ў Беларусі ўсё добра. Таму, калі ў вас у Грузіі скончыцца пашпарт ці вы яго згубіце, узнікне праблема, бо ў вас застануцца два варыянты – уваходзіць у працэдуру атрымання статусу ўцекача з незразумелым вынікам ці атрымліваць пасведчанне на вяртанне ў беларускай амбасадзе і ехаць у Беларусь па пашпарт».
Грузія пакуль ніводнаму беларусу не дала статусу ўцекача. Калі ж вы ўвайшлі ў працэдуру, прайшлі ўсе этапы, і паўсюль атрымалі адмовы, Алесь Міхалевіч раіць падаваць пазоў у Еўрапейскі суд правоў чалавека:
,,«У ЕСПЧ ёсць 39-ае правіла, якое не дазваляе выдаліць чалавека з краіны падчас разгляду пазову. Другі варыянт – Камітэт правоў чалавека ААН: там ёсць такая ж тэрміновая захада, якая не дазваляе выдачы туды, дзе пагражае бесчалавечнае абыходжанне».
Калі пачынаць думаць пра пераезд?
Скарыстацца варыянтам «атрымаць даведку на вяртанне і з’ездзіць у Беларусь» могуць тыя, супраць каго не заведзеная крымінальная справа і хто не знаходзіць сябе ў базе вышуку СНД, мяркуе Алесь Міхалевіч:
«Калі вы – звычайны праграміст, які браў удзел у падзеях 2020 года, потым з’ехаў, не чуў, каб супраць яго была заведзеная крымінальная справа, то можаце паспрабаваць уехаць у Беларусь праз Расею і атрымаць новы пашпарт. Я не магу нічога гарантаваць, але верагодна, што пры такім раскладзе ўсё ўдасца. Калі ж справа ёсць і вы ў вышуку, такі варыянт вам проста забаронены».
Трэба памятаць: крымінальная справа ў Беларусі можа быць заведзеная ўжо тады, калі вы мінаеце мяжу. Таксама адвакат не можа гарантаваць, што пры замене пашпарта чалавека не будуць правяраць у розных базах МУС, хоць раней гэтага не рабілі.
«Ёсць шэрыя спісы, напрыклад, спіс Э – «экстрэмісты», якія адседзелі за пратэсты. Іх прабіваюць ужо пры мінанні мяжы. У кожнай сілавой структуры таксама ёсць свае спісы, непублічныя. Хоць я думаю, што пры выдачы пашпарта з вас па іх «праганяць» не будуць, аднак, як кажуць, калі ў вас няма маніі пераследу, гэта не значыць, што вас не пераследуюць», – адзначае адвакат.
На расейскай мяжы беларусаў правяраюць паводле двух спісаў – тых, каму забаронены выезд за мяжу, і тых, хто ў вышуку. Праверыць, ці вы ў спісе невыязных, можна праз запыт у МУС Беларусі, але толькі з беларускага тэлефоннага нумара ці ІР-адрасу. Калі ёсць магчымасць, Алесь Міхалевіч раіць папрасіць сваякоў даслаць запыт. Каб спраўдзіць базу вышуку СНД, адвакат рэкамендуе звяртацца да яго.
Калі вас няма ні ў водным з гэтых спісаў, то, на думку эксперта, праўдападобна, можна бяспечна мінуць мяжу.
Калі ж ехаць у Беларусь нельга, пакуль пашпарт дзейсны, трэба думаць пра пераезд. І пачынаць рыхтавацца як мінімум за год да канца тэрміну. Калі застанецца паўгода – гэта ўжо позна, хоць штосьці яшчэ можна зрабіць.
Калі візы Еўразвязу няма і атрымаць яе з нейкіх прычынаў немагчыма, можна набыць квіток да бязвізавай Чарнагорыі праз Варшаву і ў Варшаве папрасіць прытулак у памежніка.
Акрамя Польшчы, можна шукаць іншыя краіны, якія даюць беларусам міжнародную абарону.
«Беларусы легалізуюцца ў Мексіцы, напрыклад. Пытанне ў вашай канкрэтнай сітуацыі і ў жыццёвых інтарэсах. Калі хочацца да мора, трэба памятаць, што ў Балгарыі не было паспяховых кейсаў атрымання беларусамі статусу ўцекача, а вось у Чарнагорыі шанец ёсць», – кажа адвакат.
Каму можна застацца ў Грузіі?
«Калі вы бралі ўдзел у пратэстах, але крымінальнай справы на вас няма, у Грузіі можна заставацца – я не бачу вялікіх рызык, што штосьці адбудзецца, асабліва калі ў пашпарта яшчэ ёсць рэзерв на некалькі гадоў. Хоць кожная сітуацыя ўнікальная», – зазначае беларускі адвакат.
Пры гэтым трэба памятаць, што, хутчэй за ўсё, у Грузіі не ўдасца надоўга легалізавацца, і калі пашпарт хутка скончыцца, варта падумаць пра пераезд у больш спрыяльную юрысдыкцыю. На сёння найбольш спрыяльная для беларусаў Польшча, у тым ліку для тых, чые кейсы не самыя моцныя з гледзішча надання міжнароднай абароны. Аднак і ў Польшчы ўмовы пагаршаюцца, зазначае адвакат. У прыватнасці, апошнім часам там пачалі ўжываць Дублінскае пагадненне і перадаваць беларусаў, якія прыляцелі з няпольскаю візай і просяць прытулак, у краіны, што выдалі візу. Акрамя таго, Польшча амаль перастала выдаваць гуманітарныя візы.
,,«Таму, калі вы хочаце заставацца ў Грузіі, трэба разумець, да якой катэгорыі вы адносіцеся, а таксама зрабіць класічны SWOT-аналіз, пралічыць усе перавагі і хібы. Гэтак, на мапе Офісу Святланы Ціханоўскай Грузія пазначаная як «чырвоная», небяспечная краіна, куды нельга ехаць. І ў цэлым я згодны з гэтым, але жыццё больш складанае, у ім няма толькі чорнага і белага», – зазначае адвакат.
Усім, хто пастанаўляе застацца ў Грузіі, Міхалевіч раіць зрабіць ВНЖ: гэта шмат у чым спросціць жыццё. Прынамсі пазбавіць ад неабходнасці рабіць візаран, пасля якога могуць не ўпусціць у краіну.
Ганна Ганчар belsat.eu
