Папулярызатарка беларускай культуры Марыя Грыц апавяла і паказала, як зрабіць традыцыйную беларускую пісанку, у праграме «Раніца з «Белсатам».
Тыдзень перад Вялікаднем быў адведзены пад абрады. Напрыклад, у Чысты чацвер беларусы прыбіралі хату. І, вядома, на Святым тыдні расфарбоўвалі і распісвалі яйкі. Самы папулярны спосаб – фарбаванне ў цыбульным шалупінні, каб атрымаць чырвоныя яйкі, сімвал сонца.
Акрамя фарбаваных яек, былі:
- пісанкі – распісаныя воскам яйкі, якія потым фарбаваліся, а васковы ўзор прыбіраўся, пакідаючы светлыя ўзоры;
- кропанкі – рабыя яйкі, што атрымліваюцца пасля фарбавання яйка, на якое накапалі воскам;
- шкрэбанкі або драпанкі – фарбаваныя або натуральныя цёмныя яйкі, на якіх узор выдрапалі іголкай.
Марыя Грыц паказала, як робіцца пісанка. Для гэтага спатрэбіліся: гатаваныя яйкі, пісачок, воск, свечка і адвар, у якім фарбуецца яйка. Таксама карысна падрыхтаваць схему распісвання яйка.
Гэтая няхуткая працэдура выглядае так: на халоднае гатаванае яйка наносіцца ўзор воскам, яйка кладзецца ў адвар з фарбаю на некалькі гадзінаў. Потым васковы ўзор наносіцца зноў і яйка зноў адпраўляецца ў адвар – ужо надоўга, да атрымання жаданага колеру. Урэшце яйка грэецца каля свечкі, каб растапіць і прыбраць воск. Каб не запэцкаць стала, трэба нешта падкласці, напрыклад, схему з узорам, які будзе наносіцца на шкарлупінне.
,,«Гэта напраўду магія, таму што не бывае аднолькавых яек. У кожнай гаспадыні былі свае», – кажа Марыя.
Галоўны інструмент – пісачок: медная бляшка, скручаная ў выглядзе варонкі і прымацаваная да палачкі. У пісачок укладаецца малы кавалак воску і грэецца на полымі свечкі. Калі воск пацячэ, можна маляваць узор на яйку.
Спачатку можа падацца, што маляваць воскам складана. Ён цячэ вельмі нераўнамерна, як хоча. Але калі напрактыкавацца, справа пойдзе.
Натуральна, ёсць традыцыйныя ўзоры пісанак, якія адрозніваліся ў розных рэгіёнах. Але гэта ніяк не абмяжоўвала фантазіі майстрых.
,,«Ёсць пэўныя выявы, якія ў нас традыцыйныя. Напрыклад, зорка-васьмірог, якую мы можам знайсці на вышыўках, на ліштвах, на яйках таксама папулярная. Але калі гаспадыні хацелася ўжо вясны і кветак, птушак, то ўжо што яна хацела, тое і рабіла».
Сучасныя майстрыхі развіваюць традыцыю і шукаюць новыя формы.
Пакуль Марыя апавядала пра пісанкі, вядоўца праграмы Аліна Коўшык распісвала яйка воскам, а ейны калега Анатоль Шырвель уважліва назіраў за тым, што адбываецца. Аліна заўважыла: «Гэта практыкаванне на цярплівасць, скажу я вам». Анатоль дадаў: «Гэта вытанчаная справа. Калі вытанчаную справу робіш, нервы супакойваюцца, і ты думаеш пра добрае».
Пасля нанясення васковага ўзору пісанка адпраўляецца ў міску з адварам, дзе будзе фарбавацца. Не бойцеся, калі на апошняй стадыі яйка выглядае крыху неахайна і амаль цалкам пакрытае воскам.
Калі шкарлупіна яйка трохі пацямнее, яго трэба выцягнуць з адвару, выцерці і паўтарыць васковы ўзор, а потым вярнуць яйка ў міску з адварам.
Нарэшце, калі яйка пафарбуецца, яго трэба выцягнуць і зняць воск. Для гэтага пісанка трымаецца каля полымя свечкі. Не над полымем – каб не закапціць! Пры награванні воск растае і лёгка здымаецца. Ад васковых узораў застаюцца месцы, вольныя ад фарбы.
Ці гулялі пісанкамі ў біткі? Ці запазычылі беларусы пісанкі? Болей пра пісанкі і яйкі ў беларускай культуры – у праграме «Раніца з «Белсатам».
АВ / belsat.eu
