Пісьменніца Ева Вежнавец завітала на «Раніцу з «Белстам», каб падзяліцца сакрэтамі, як дагрукацца не толькі да беларускага, але і замежнага чытача, у чым супермоц беларусаў і метафізікі зла, якая хапаецца за беларусаў, а яны зноў і зноў выслізгваюць.
– Кнігу «Па што ідзеш, воўча?» вы падпісваеце як Ева Вежнавец, але ж вы Святлана Курс.
– Каму прыпісваем кнігу, той і падпісваецца. Чалавек мае ў сабе вельмі шмат падасабовасцяў, сутнасцяў, ценяў, д’яблаў і анёлаў. Я ўпэўненая, што вы таксама.
– О, гэта ўжо нейкая метафізіка, магія.
– Я схільная да метафізікі з раніцы, і з вечара, зрэшты, таксама. Гэта мой псеўданім літаратурны. Я яго прыдумала ў 1998 годзе, каб пісаць непадцэнзурную нават мне прозу, не абмяжоўваць сябе ні ў чым, і каб мне за гэта нічога не было. Такі быў план.
– Чаму кніга «Па што ідзеш, воўча?» так спадабалася замежнікам? Гэта ж беларушчына, пра беларусаў, але замежнікі таксама разумеюць.
– А ці спадабалася? Я не сачу за продажамі.
– А нам кажуць, што спадабалася. Выдавецтвы перакладаюць на іншыя мовы, гэта значыць, што падабаецца. Давайце так: цікаўнасць ёсць.
– У мяне вялізны комплекс аферыста і самазванца. Калі я атрымліваю чарговую прапанову, я думаю: навошта ім гэта патрэбна? Ну, хочаце цуды – будуць цуды. Перакладайце сабе на здароўе. Я не ведаю, чым яна спадабалася. Я думаю, тым, што гэтая кніга не ўдае, што чалавек і свет лепшыя ці горшыя, чым яны ёсць. Людзям заўсёды падабаецца не столькі сутнасць, колькі прапорцыя. У кнізе павінна быць правільная прапорцыя. Не залізваць чалавеку ранаў, не сыпаць солі на гэтыя раны: чалавек і так жыве ў гэтым падоле слёз, прыўкрасным і пекным. Таму трэба да чалавека звяртацца як да роўнай сабе асобы. Гэта мой рэцэпт. Я не ведаю, спраўджваецца ён ці не, але прынамсі мне з гэтым рэцэптам спакойна жывецца і пішацца.
,,«Няма на свеце чалавека дурнейшага за цябе. Усе людзі табе роўныя і ў чымсьці цябе пераўзыходзяць».
У адной сферы чалавек можа быць разумным, а ў другой – дурнем поўным.
– Але ж гэта цікава, калі бярэш кнігу і як чытачу гэта адгукаецца: мастак, мастачка, пісьменніца можа закладаць іншыя сэнсы, але на эмацыйным узроўні табе гэта адгукаецца. «Па што ідзеш, воўча?» так і працуе: розныя людзі, рознага складу, рознага характару, розных эмацыйных досведаў, але ўсе адчуваюць нешта сваё, роднаснае.
– Гэта наш адзіны шанец: мастацтва, літаратура. Я не ведаю, ці я сапраўды раблю сапраўднае мастацтва і літаратуру: нельга пра сябе казаць такія рэчы. Ніколі чалавек не павінен быць упэўнены. Але мастацтва і літаратура – гэта наш адзіны шанец дабрацца да іншага чалавека. Як мы не можам убачыць сваёй патыліцы без люстэрка, ніколі не можам убачыць кончыкаў сваіх вушэй, ніколі не можам пачуць свайго сапраўднага голасу, бо мы яго чуем з глыбіні чэрапа, бо скажаецца гук. Так мы ніколі не можам пачуць і зразумець, што ўнутры іншага чалавека. І толькі літаратура дае нейкае разуменне пра гэтага чалавека, магчыма, яшчэ кіно.
– «Па што ідзеш, воўча?» – гэта ж не самая простая кніга для перакладу. Напрыклад, дыялектызмы. Вы размаўлялі з перакладчыкамі? Як яны гэта робяць?
– Я з імі ненавіджу размаўляць. Усяляк пазбягаю гэтых дачыненняў.
– Яны ж тэлефануюць: «Што гэта азначае? А што гэта?»
– А я раблю выгляд, што я мёртвы жук. І не адказваю.
– Дык перакласці трэба…
– Аказваецца, яны ўсе спраўляюцца. Як у нас выйшла з Цінаю Вюншман на нямецкую мову. Высветлілася, што трава пастухова торба, гэтак званыя стрэлачкі, мала таго, што ў нас ёсць, дык яна так называецца па ўсёй Еўропе, пачынаючы ад усходу і канчаючы крайняю поўначчу і захадам. Бо мы перабольшваем нашыя розніцы.
,,Усе народы еўрапейскія мелі перыяды беднасці, сялянскасці, гора, поўнага заняпаду культуры, разрэзвання на кавалкі. Асабліва бедная Нямеччына, яна потым зраслася, як у той казцы пра мёртвую і жывую ваду. Таму, калі ты не прыкідваешся разумнейшым, чым ёсць, багацейшым, чым ёсць, ты знойдзеш водгук. Пачытайце шведскія сагі, яшчэ сто гадоў таму ў іх самае багатае, што было, – гэта рыба і кава. А цяпер гэта багатая, заможная краіна з развітай культурай. Яны не саромеюцца сваіх сялянскіх, рыбацкіх каранёў. А нам чаго саромецца?
– А як вы працуеце з замежнымі выдавецтвамі? Вы сама да іх ідзяце ці яны прыходзяць да вас?
– У мяне ёсць моцныя літаратурныя апекуны. Гэта ініцыятыва «Пфляўмбаўм» і канкрэтна чалавек у ёй. Я ўдзячная за ўсё, што яны для мяне зрабілі на мяжы сваіх магчымасцяў, на мяжы зацікаўленасці чытачоў, крытыкаў і выдаўцоў на Захадзе. Дык вось, гэта яны ўсё зрабілі, а я сама для сябе нічога не хачу рабіць. Памятаеце, як казаў Даўлатаў: архідэя не можа сама сябе акучваць. Я не архідэя, можа, я крапіва. Але крапіва таксама сябе сама акучваць не можа. Не буду я хадзіць усюды і казаць: а вось не хочаце маю кніжачку перакласці, а запрасіце мяне на фестывальчык. Годнасць чалавечая гэтага не зносіць. Я ведаю, што некаторым людзям гэта падабаецца, і я іх вітаю, верагодна, гэта вельмі сучасныя людзі. Мне здаецца, гэта трохі адшчыквае чалавечай годнасці, калі ты сам сабе як ржаная каша ўсюды хваліш, ходзіш.
– То бок у вас ёсць літаратурны прадзюсар?
– Па факце так. Хаця непрафесійна ў нас у краіне гэта адбываецца. Гэта не ахоплена ні ў словах ні ў якіх, ні ў дамовах, але апекуны і анёлы літаратурныя ды вялізазная дапамога маіх чытачоў ёсць. Бо чытачы мае – найлепшыя мае дыстрыб'ютары: яны купляюць, дораць, адно ў аднаго гэтую кніжку крадуць. Мне сказалі, што ў кагосьці ўжо пятую кнігу скралі. А кнігі красці – гэта зусім іншы від крадзяжу. Ён у нейкім сэнсе ўзнёслы.
– Вашая Беларусь, якую вы малюеце для чытачоў, вельмі мастацкая і магічная. Ці былі ў вашым жыцці выпадкі, у якіх вы бачылі гэтую магію?
– Штодня адбываюцца са мною містычныя маленькія рэчы, больш ці менш ясныя знакі. Але каб не выглядаць на вар’ятку ў сваіх уласных вачах, я ім хутчэй кажу: «Дзякуй. Усё зразумела». Але ніколі не ўглядаюся ў той бок, бо калі ўглядацца, то бездань пачне ўглядацца ў цябе.
– Напрыклад, якія моманты?
– Калі мяне перасцерагалі перад нейкімі праблемамі, калі мяне перасцерагалі не рабіць таго і сяго. Калі я атрымліваю імгненную карму. Напрыклад, я зраблю нейкую подласць, бо мне выгадна, на другі дзень атрымліваю такую ж подласць, дакладна ў такіх жа абставінах і акалічнасцях.
,,Ёсць такая беларуская прымаўка: на божым судзе ўсім у сраку будзе. Я ў тую сраку атрымліваю на другі дзень і ў выразных абставінах.
І яшчэ, калі мне было 9 гадоў, я перажыла адзін містычны ясны досвед, які мне выразна сказаў, што вельмі нявыгадна рабіць кепскія рэчы. Яны цябе дагоняць цяпер, і яно будзе выгадна, калі яны здагоняць цяпер альбо пры гэтым жыцці. Каб яны не дагналі потым, калі ты ўжо нічога не можаш выправіць. Калі ты загінуў, калі ты ніколі ўжо не ўбачыш аблічча божага.
– Ці вашая магічная Беларусь, якую мы бярэм як неба, разам з вамі цяпер? Ці цяпер цуды ўжо Польшчы, гэтых гарадоў, у якіх бываеце?
– Я багомлю Польшчу ўсёю душой і ўсім сэрцам, таму мая настальгія па Беларусі робіцца лягчэйшай. Бо ў Польшчы я знаходжу шмат аскепкаў Беларусі, асабліва на Падляшшы. Што датычыць Беларусі, то яна несціральная, незнішчальная, заўсёды існая, пакуль знаходзіцца хаця б адзін чалавек, каму гэта блізка і хто будзе любіць. Я не веру, што этнацыд і русіфікацыя здольныя знішчыць Беларусь. Вядома, нанясе шкоду развіццю, бо мы маглі б скочыць не горш за іншыя еўрапейскія народы. І ўжо не браць грошай грантадаўцаў, а стварыць сістэму, як Інстытут Гётэ, Інстытут Міцкевіча, напрыклад, назваць Інстытут Багдановіча, і шырыць беларускую культуру па свеце. А так у нас усе сілы ідуць, каб выжываць у кіслаце. Уяўляеце гэтую беларускую сілу, якая дасюль у кіслаце не распусцілася? І толькі дай мову – і яны зноў скокнуць уверх. Так што Беларусь заўсёды са мною, Беларусь заўсёды з кожным чалавекам. Хаця гэтыя словы занадта высокія, каб іх сапраўды раніцаю прамаўляць, але ў мяне слабая самацэнзура, я гавару заўсёды тое, што хачу.
Цалкам інтэрв'ю са Святланаю Курс можна паглядзець у праграме «Раніца з Белсатам»:
