Яшчэ два з паловаю года таму Лукашэнка казаў, што ў выпадку чаго ўсе лясныя інспектары мусяць «устаць пад ружжо». Цяпер інспекцыі далі яшчэ больш паўнамоцтваў. Брату начальніка КДБ даюць ледзь не прыватную армію? Эксперты кажуць, гэта прапагандысцкая кампанія з сумнеўнай рэальнай эфектыўнасцю.
Аляксандр Лукашэнка 15 студзеня падпісаў указ «Аб Дзяржаўнай інспекцыі аховы жывёльнага і расліннага свету пры прэзідэнту». Сам указ яшчэ не апублікаваны, але з паведамлення прэс-службы Лукашэнкі вядома, што інспекцыі пашыраць паўнамоцтвы:
- Службовыя асобы інспекцыі атрымаюць права праводзіць на ўваходах у аб’екты пад іхнай аховаю асабісты дагляд грамадзянаў і іхных рэчаў, у тым ліку з дапамогаю тэхнічных і спецыяльных сродкаў, і канфіскаваць забароненыя прадметы і рэчывы.
- Кіроўцам інспекцыі, якія бяруць удзел у «спыненні супрацьпраўных дзеянняў», дазволена ўжываць зброю, фізічную сілу і спецсродкі. Раней так маглі рабіць толькі інспектары.
- Інспекцыю ўкамплектуюць неназванымі «сучаснымі тэхнічнымі сродкамі».
Юрый, брат Івана
Афіцыйных звестак пра тое, чаму начальнік Інспекцыі аховы прыроды і старшыня Камітэту дзяржаўнай бяспекі маюць аднолькавыя прозвішчы, няма. Але ў медыях не раз пісалі тое, што «Белсату» пацвердзіў «BELPOL»: начальнік інспекцыі Юрый Церцель – брат начальніка КДБ Івана Церцеля.
Браты нарадзіліся ў вёсцы Прывалкі Гарадзенскага раёну: Іван у 1966 годзе, Юрый у 1967-м. Юрый Церцель у 1996 годзе скончыў Акадэмію міністэрства ўнутраных справаў Беларусі, праходзіў службу на розных пасадах у органах унутраных справаў і Узброеных сілах. Браты ў адзін час служылі ў органах памежнай службы. У 2009–2018 гадах Юрый кіраваў Асобнай службай актыўных мерапрыемстваў (АСАМ); Іван з 2008 года зрабіўся намеснікам старшыні, а з пачатку лета 2020-га – старшынём КДБ. Як пісала «UDF», АСАМ называлі «памежным спецназам» і адным з самых закрытых спецпадраздзяленняў. Там сярод іншых служылі старэйшы і сярэдні сыны Аляксандра Лукашэнкі Віктар і Дзмітрый .
У 2018 годзе Камітэт дзяржаўнай бяспекі выставіў гучныя абвінавачанні ў бок Інспекцыі аховы прыроды: начальнікі бралі хабар, заступаліся за браканьераў і папярэджвалі іх пра рэйды. Пасля гэтага Юрыя Церцеля і паставілі кіраваць інспекцыяй. Ён пазней казаў, што тады давялося пазбавіцца траціны працаўнікоў, і хваліўся, што пасля сотні чыноўнікаў на год прыцягвалі да адказнасці за парушэнні прыродаахоўнага заканадаўства.
ПВК Церцеля?
Два з паловаю года таму Лукашэнка казаў Юрыю Церцелю, што трэба ўзмацніць ахову жывёльнага і расліннага свету і зрабіць, каб «у выпадку чаго» ў яго «ўся інспекцыя ўстала пад ружжо» і бараніла радзіму. Маўляў, Міністэрству надзвычайных сітуацыяў таксама ўжо даручыў знайсці «крэпкіх мужыкоў», каб «у цяжкі час» маглі стварыць вайсковае фармаванне».
Лукашэнка пытаў Юрыя Церцеля, ці мае ён 550 чалавек. Той адказаў, што мае 549. Лукашэнка прызнаў, што «краіну такой колькасцю не ахопіш, калі ісці фронтам і правяраць паўсюль», і што даць інспекцыі больш людзей не здольныя. Сказаў падвышаць эфектыўнасць новымі метадамі і формамі працы. І навучаць інспектараў, бо «гэта ж не проста ўзяў вінтоўку і пайшоў на фронт».
У пачатку 2023 года Юрый Церцель заяўляў, што паставіў задачу зрабіць «пэўнага кшталту міліцыю ў прыродаахоўнай сферы». Праз даручэнні Лукашэнкі пастанавілі ўзброіць кожнага службоўца як аўтаматам, так і пісталетам; праводзіць удвая больш заняткаў са стральбою з пісталета і аўтамата. Казаў, умовы няпростыя, асабліва ў заходнім і ўкраінскім кірунках. Дый грамадзяне маюць шырокі спектр паляўнічай зброі, таму інспекцыя прыцягнула Сілы спецыяльных аперацыяў, каб навучыцца затрымліваць узброеных злачынцаў.
Лукашэнка і праўда ўпэўнены, што трэба раздаць аўтаматы лясным інспектарам
Ваенны аналітык «Белсату» Зміцер Міцкевіч разважае: "Казаць непасрэдна пра Юрыя Церцеля няма чаго, але важна, што гэта брат Івана Церцеля. А значыць, карыстаецца даверам, бо ўваходзіць у кола лаяльных асабіста Лукашэнку – і здольны саслужыць добрую службу ў выпадку нестабільнасці і «турбулентнага перыяду».
,,«Выглядае, што ўсе гэтыя намаганні – гэта спробы сабраць вакол асабіста Лукашэнкі найбольш лаяльных персанажаў, – перакананы Міцкевіч. – У яго ўвесь час гэтая параноя прысутнічае, яна неад’емная ягоная характарыстыка, што шмат чаго вызначае ў краіне».
Ён упэўнены: аповеды Лукашэнкі і прадстаўнікоў ягонага рэжыму пра тое, што «навокал ворагі» і што на іх збіраюцца нападаць, гэта не проста гісторыі для прапаганды. Яны, кажа Міцкевіч, сапраўды так думаюць – і плануюць свае дзеянні з разліку на тое, што NATO будзе дэстабілізаваць сітуацыю ў тыя ж выбары, што ўрэшце давядзецца адбівацца ад NATO. Як бы далёка гэта не было ад рэальнасці, ва ўладзе гэткія перспектывы абмяркоўваюць цалкам сур’ёзна, не прыкідваюцца. Таму і праводзілі ператрусы ў паляўнічых, забіралі ў іх ліцэнзіі.
Інспекцыю аховы прыроды, мяркуе Міцкевіч, сапраўды хочуць задзейнічаць у чымсьці акрамя аховы прыроды ад браканьераў ці «чорных лесарубаў». Але эфектыўнасць гэтага будзе толькі «крыху большай за нуль». Вядзенне баявых дзеянняў супраць войскаў ці дыверсантаў нават у знаёмым лесе – не тое самае, што барацьба з браканьерствам. Дый наўрад ці паўтысячы штыкоў Церцеля-малодшага здольныя істотна дапамагчы.
На думку Міцкевіча, гэта хутчэй частка «мабілізацыі ўсіх лаяльных, хто ёсць». І разам з тым, «імітацыя бурлівай дзейнасці». Ідэю даўзброіць лясных інспектараў ён параўноўвае з фармаваннем атрадаў рэзервістаў: гэта спроба сабраць сапраўды лаяльных рэжыму, каб падрыхтавацца да атакі ворага, якога рэжым Лукашэнкі сапраўды бачыць.
«BELPOL» нядаўна здабыў і перадаў медыям дакумент з крытыкаю Беларускага таварыства паляўнічых і рыбаловаў. Летам 2023 года пракуроры праверылі ведамства пад кіраўніцтвам экс-міністра ўнутраных справаў Ігара Шуневіча і прыйшлі да высновы: таварыства недастаткова займалася выкананнем сваіх абавязкаў, не надта актыўна змагалася з браканьерствам і само парушала заканадаўства.
Можа, цяпер ідзе нейкая барацьба між Церцелямі і Шуневічам, які абяцаў, што «бараніць радзіму» будуць паляўнічыя? Міцкевіч сумняецца: наўрад ці гэта недавер да Шуневіча, бо калі б не было даверу, знялі б з пасады, як раней знялі з кіравання МУС.
,,«Хутчэй, гэта класічная гісторыя для рэжыму Лукашэнкі: напладзіць ведамстваў, што будуць дубляваць функцыі адзін аднаго для перакрыжаванага кантролю, – мяркуе Міцкевіч. – Каб не ўтвараліся групоўкі, каб не было даверу паміж імі, каб іх прасцей было кантраляваць непасрэдна самому Лукашэнку».
Аўтаматам трэба яшчэ ўмець карыстацца
Прадстаўнік арганізацыі «BELPOL» Уладзімір Жыгар у каментары «Белсату» даводзіць: рэч не ў тым, каб раздаць лясным інспектарам аўтаматы, а ў тым, каб сказаць, што такое магчыма.
Юрый Церцель – тыповы прадстаўнік рэжыму Лукашэнкі з усімі характэрнымі рысамі, кажа Жыгар. Створаная ў 2003 годзе Інспекцыя аховы прыроды – падпарадкаваны Лукашэнку адмысловы дзяржаўны орган, што можа (на законных падставах) зрабіцца любым прыдаткам да сілавога блоку. Ад самага пачатку было прапісана, што інспекцыя мусіць мець у карыстанні аўтаматычную зброю і сучасныя тэхналагічныя сродкі.
Ды цяпер, у кантэксце рыторыкі Лукашэнкі, гэтаму пачалі надаваць большае значэнне, працягвае прадстаўнік «BELPOL». Маўляў: «Вось глядзіце, калі што, і гэтыя таксама могуць устаць на абарону канстытуцыйнага ладу». Але тая ж аўтаматычная зброя калі і была ў карыстанні інспекцыі, то не надта была ёй патрэбная.
Вядзецца пра тое, што для карыстання аўтаматычнай зброяй патрэбныя адмысловыя веды, тлумачыць Жыгар. Агнявую падрыхтоўку тых жа курсантаў праводзяць з малакаліберным пісталетам Марголіна, потым з пісталетам Макарава – гэта даволі звычайная сітуацыя, якую можна назіраць ці не штодня ў навучальным цэнтры. Але стральба з аўтаматычнай зброі мае адбывацца ўжо не ў звычайным ціры, а на спецыяльным палігоне. І для карыстання аўтаматам патрэбныя пэўныя веды і сталыя трэнаванні, каб аўтамат не зрабіўся больш небяспечным для невінаватых і самога карыстальніка.
Для Інспекцыі аховы прыроды гэта было, «мякка кажучы, нехарактэрна», дадае Жыгар.
«Цяпер пра нейкае значнае змяненне паўнамоцтваў гаворкі не ідзе, – перакананы ён. – Змена абставінаў прадыктавала пэўныя змены, што фактычна мала змянілі прынцып іхнай працы ў гэтай сістэме. Няма глабальных зменаў».
,,«Тое не значыць, што лясныя ахоўнікі, умоўна, цяпер ходзяць з Калашнікавым. Проста на гэтым акцэнтуюць увагу, каб паказаць, што ў выпадку чагосьці тыя людзі на гэта маюць права, у іх ёсць такая магчымасць. Гэта, хутчэй за ўсё, застанецца толькі на словах».
Можна ўявіць, чаму Лукашэнка казаў пра ўзбройванне лясных інспектараў у 2022 годзе: пачалася поўнамаштабная вайна ва Украіне, у якой рэжым Лукашэнкі выступіў суагрэсарам. А што здарылася цяпер, чаму спатрэбіўся чарговы ўказ? Жыгар мяркуе, што гэта проста «сталая задача рэжыму: няспынна нагнятаць абставіны».
Як «сяброў няма, вакол адны ворагі», то ўсе, хто мае права на нашэнне агнястрэльнай зброі, мусяць быць гатовыя да абароны рэжыму, тлумачыць Жыгар логіку ўладаў. Нават калі рэжыму рэальна нічога не пагражае. Нават калі гаворка пра работнікаў Міністэрства надзвычайных сітуацыяў, якія мусяць ратаваць людзей, а не забіваць іх. А пагатоў – калі гаворка пра тых, хто наўпрост звязаны з агнястрэльнаю зброяю.
Глядзець на гэта Жыгар прапануе як на прапагандысцкую кампанію: наўрад ці ратавальнікі здольныя якасна ваяваць, але з гледзішча прапаганды гэта някепска ўкараняе ўва ўсіх упэўненасць, што ўсё пад кантролем, нічога не зменіцца, а ў выпадку чаго ўсе будуць бараніць Лукашэнку.
Алесь Наваборскі belsat.eu
