«Там, дзе ідуць беларусы, яшчэ ніхто не хадзіў». Гісторык Сяргей Харэўскі – аб пратэстах
Беларускі мастак, культуролаг і гісторык Сяргей Харэўскі распавёў belsat.eu пра свой погляд на ўнікальнасць цяперашніх працэсаў у Беларусі не толькі для самой краіны, але і для сусветнай гісторыі.
Ці можна параўноўваць пратэсты цяпер і ў 2010 годзе?
Сітуацыя выспела. Пандэмія, сусветны эканамічны крызіс, сітуацыя ў суседніх краінах – усё склалася, што ўлады прадэманстравалі сваю абсалютную няздатнасць кіраваць краінаю, кіраваць сітуацыяй, развязваць праблемы.
Многія памылкова лічаць, што пратэставы рух пачаўся літаральна адразу пасля выбараў. Не, ён пачаў нарастаць з пачаткам вясны, калі ў кантрасце з нашымі суседзямі стала відавочна як ніколі, што ў Беларусі ўлады не ў стане даць рады з такім выклікам, як пандэмія, з эканамічнымі праблемамі. Раней настолькі відавочна гэта не было.
Людзі пачалі самаарганізоўвацца, дапамагаць медыкам: тады і былі запачаткаваныя формы салідарнасці.
Калі людзі шылі маскі, працавалі валанцёрамі, кавярні харчавалі медыкаў, а ў гэты час кіраўнік краіны паводзіў сябе, як вар’ят, раздаваў каштоўныя парады, потым назваў гэта жартамі, для тысячаў людзей, у каго блізкія памерлі ад хваробы, гэта зусім было не смешна.
Такога раней не было
Раней мы гаварылі пра канкрэтныя палітычныя рухі, канкрэтных лідараў, якія гуртуюць вакол сябе сваіх прыхільнікаў і выконваюць свае ці партыйныя заданні. Цяпер усё выглядае зусім не так, як у папярэднія выбары. Мы бачым, што людзі самаарганізуюцца.
І гэта дае нам шанец, бо гэтая глеба пратэсту непараўнальна шырэйшая за ўсе папярэднія гады.
Ёсць такі прынцып у культуры: нельга няспынна патакаць густам большасці, бо можна скаціцца да самых прымітыўных праяваў. Потым густы большасці зменяцца, а той, хто спускаўся, аказваецца ні пры чым.
Так беларусы сталі значна больш адукаванымі, больш адкрытымі свету, а ўлада больш не ў стане адпавядаць свайму народу.
У 2010 годзе была зусім іншая вонкавапалітычная сітуацыя: не было Крыму, не да канца была дабітая матэрыяльная савецкая спадчына. Пратэсты былі ў асноўным у Менску. 10 гадоў таму было актыўнае пакаленне, але была і настальгія па СССР, былі нейкія лозунгі ў гэтай тэматыцы. Цяпер жа гэта проста нейкі анахранізм і абсурд.
Выраслі людзі, якія ніколі і не думалі браць у рукі «Советскую Белоруссию», а БТ для іх – проста нейкі мэм.
І ўлады не ў стане гэтага зразумець. Выбітны прыклад, як яны ўзялі расейскіх прапагандыстаў, а тыя намагаюцца заткнуць усё вядомымі ім схемамі: Захад – ворагі, каталіцкая царква – палякі, украінскія бандыты і ўся гэтая лухта. 10 гадоў таму ва ўлады былі нейкія аргументы, а цяпер няма. І інфармацыя зусім іначай распаўсюджваецца. Яе больш нельга так кантраляваць.
Дзе яшчэ ніхто не хадзіў…
Таксама адметная рыса – дэперсеніфікацыя пратэстаў. Бо 10 гадоў таму была барацьба асобаў і ідэй, якія яны ўвасаблялі. Цяпер героем можа стаць кожны, будзь то шахцёр ці дыджэі, пра іх існаванне ніхто раней і не ведаў. Гэта героі, якія сябе самі і не прызначалі. Як Ніна Багінская, акторы Купалаўскага тэатру, айцішнікі, ратавальнікі АСВОДа і чалавек з МНС, які разгарнуў сцяг – яны з самых розных сфер, але сталі сімваламі і лідарамі, хто рухае гэтым усім працэсам. Гэта міліцыянеры, якія адмовіліся ад гвалту, гэта настаўніцы, якія голасна абвесцілі пра фальсіфікацыі.
Хай гэта прагучыць пафасна, але галоўным героем сёлета стаў народ у асобах самых звычайных да гэтага года людзей.
Вось ён – народ. І аказалася, што яму не трэба загадваць, каб павесіць сцяг, не трэба загадваць, каб ён ішоў на вуліцу. Народ выдатна спраўляецца сам. Беларусы сёлета паказваюць цуды самаарганізацыі. Як з кавярняй O’petit, якую ад чыстага сэрца людзі пайшлі падтрымаць цэлым натоўпам.
Такому руху няма аналагаў, мы павінны гэта разумець. Там, дзе сёння ідуць беларусы, яшчэ ніхто не хадзіў. Таму мы не можам падгледзіць нейкія схемы і прыклады.
Прадстаўніцтва ад гэтага народа, такая кантактная асоба вызначыцца па таму самаму прынцыпу, людзі зробяць беспамылковы маральны выбар. Зараз бясспрэчны аўтарытэт набыла Марыя Калеснікава, калі зрабіла ўсё, каб яе не вывезлі з краіны. Яна ведала, на што ішла, і што ёй пагражала. Для чалавека, які нармальныя кнігі чытаў, які вырас у сямʼі, дзе людзі паважалі адзін аднаго, калі ён даведаецца пра такі ўчынак, то ацэніць яго як годны.
І такіх асобаў можа быць нямала. Той жа Павел Латушка, які меў моцны аўтарытэт у вачах сваіх падначаленых у Купалаўскім тэатры, і які сам быў часткай сістэмы ўлады і ведае яе знутры.
Таму кола прадстаўнікоў ад народа сфарміруецца само, і лідарамі стануць тыя, хто ўдзельнічае ў пратэстах, хто бывае на вуліцах і ў дварах. А тыя, каго не бачылі, яны не будуць мець ніякага крэдыту даверу. Не таму, што ім больш не давяраюць, а таму, што яны сябе не праявілі. А ў гэтай самаарганізацыі мы бачым яркія асобы.
Размаўляла Марыя Грыц belsat.eu
