«Знойдзем кожнага!» Як у Беларусі будуць вызначаць сацыяльную карыснасць грамадзянаў
Наталля Качанава сабралася лічыць сацыяльную карыснасць грамадзянаў. Ёй здаецца, што ў Беларусі створаныя ўсе ўмовы для самарэалізацыі, для стваральнай дзейнасці. Захаванае ўсё самае добрае з СССР (кепскае, мабыць, не захаванае), і калі знаходзіцца нейкая «цёмная асоба», якая не жадае браць удзел у той самай стваральнай дзейнасці, то выключна з прычын нізкіх маральных якасцяў і няўвагі да выступаў Лукашэнкі.
І прапануе Наталля Качанава «правесці сацапытанні, абмеркаваць у медыях і працоўных калектывах» і ў цэлым, даведацца пра стаўленне грамадзянаў да вось такіх вось нягоднікаў, якія не жадаюць асабістым рублём удзельнічаць у агульнадзяржаўных выдатках. Ну і пакараць, вядома. Пакуль рублём, але гэта толькі пакуль.
Магу адразу прапанаваць нашай кіраўніцы палаты лордаў сёе-тое з «добра забытага» – артыкул у Крымінальны кодэкс за дармаедства. Ну а чаго дарма час цягнуць? Навошта паўмеры?
Памятаецца, менавіта паводле гэтага артыкула быў асуджаны на 5 гадоў ссылкі паэт Іосіф Бродскі, якога савецкая ўлада лічыла акурат дармаедам, трутнем, аўтарам выключна ўпадніцкіх вершаў. Потым, праўда, адбылася нестыкоўка. Мярзотнік апынуўся паэтам цалкам сусветнага ўзроўню, і калі літаратурная супольнасць і ўспамінае каго-небудзь з ліку савецкіх паэтаў другой паловы XX стагоддзя, так ягонае імя – першае.
Але гэта стала зразумела потым. Чытаючы ж вытрымкі з судовага паседжання ад 18 лютага 1964 года, адчуваеш, як суддзя стаіць на варце выключна дзяржаўных інтарэсаў. Што і сацапытанне яны там правялі, і ў медыях абмеркавалі. І працоўныя калектывы таксама выказвалі выключную падтрымку. Каму ж на Салаўкі-та хочацца. Так што крымінальны артыкул трэба ўводзіць.
Але тут ёсць яшчэ адна праблемка, закавыка. З «лепшага савецкага» досведу захавалі не ўсё. У краіне каля 200 тысяч беспрацоўных паводле афіцыйнай статыстыкі (па метадалогіі МАП). І толькі каля 100 тысяч вакансіяў, свабодных працоўных месцаў. Ды якіх месцаў! Больш за палову з іх не забяспечваюць магчымасць весці нармальную сацыяльную жыццё. З пункту гледжання прапанаванай зарплаты рублёў так у 400-600.
Калі паглядзець крыху больш уважліва, то, напрыклад, лекараў у Беларусі дэфіцыт. І дэфіцыт вельмі сур’ёзны – пад 15% вакансіяў не занятыя. Можна, вядома, паспрабаваць былога праграміста (іх у нас цяпер у лішку) прымусіць папрацаваць лорам у раённай паліклініцы, але могуць быць «пабочныя эфекты».
Можна гэтых жа вызваленых праграмістаў паспрабаваць накіраваць у калгасы, на ўзмацненне. Там не моцна не хапае механізатараў і заатэхнікаў, месцамі да 25%. Але, баюся, такі досвед можа шакаваць майстроў праграмавання. Могуць і не перанесці. Тады шлях іх зноў – у больніцу, а там, чытайце вышэй – праблема з лекарамі. Стане толькі горш. Замкнёнае кола атрымліваецца.
Самыя суадносіны 200 тысяч беспрацоўных на 100 тысяч вакансіяў – прыкмета хворасці. У рынкавай эканоміцы здаровым зʼяўляецца баланс. Але! Сакрэт у тым, што і часова беспрацоўныя, і незанятыя вакансіі патрэбныя эканоміцы для нармальнага функцыянавання. І тут мы натыкаемся на яшчэ адну акалічнасць.
З 200 тысяч беларускіх беспрацоўных на ўлік у органах садзейнічання занятасці ўстала толькі каля 10 тысяч чалавек. А што так? Людзі не ідыёты. Яны выдатна дасведчаныя, што менавіта там, менавіта ў гэтых органах і рэалізаваны тыя самыя прынцыпы сацыяльнай справядлівасці імя Качанавай.
Там, каб атрымаць $12 у месяц у выглядзе дапамогі па беспрацоўі, трэба прайсці пару колаў пекла і прыняць удзел у сацыяльна карыснай працы. Выдаткі калорый на якую ніяк не будуць кампенсаваныя прапанаванаю жабрацкай фінансавай дапамогай.
Зафіксуем на ўсялякі выпадак. У «самай сацыяльна абароненай краіне свету, якая захавала лепшыя савецкія традыцыі» дапамога па беспрацоўі выплачваецца на працягу 3-6 месяцаў і складае… 2% ад узроўню сярэдняй зарплаты. У «жорсткім свеце нажывы і чыстагану» такая ж дапамога можа выплачвацца на працягу паўтара гадоў і складае каля 70% ад папярэдняга заробку.
Галоўнае – не пераблытаць, дзе менавіта «унікальныя ўмовы». 2% і 70%. Розніца ў 35 разоў.
Качанава, вядома, можа паспрабаваць спаслацца на перадавы кітайскі досвед. Там розныя ініцыятывы па сацыяльным рэйтынгу паволі ўкараняюцца ў практыку. Але я б на яе месцы не спяшаўся, прыгледзеўся пакуль. Кітай – краіна, якая дынамічна развіваецца. Нават іх спад мінулага года (рост ВУП крыху больш за 4%) для нас быў бы небывалым поспехам. Там сярэднія заробкі ўжо разы ў паўтара вышэйшыя, чым у Беларусі, і зусім іншыя праблемы. А ў нас? У нас тут – псеўдасацыялізм, кіч, імітацыя.
У СССР адносіны паміж грамадзянамі і дзяржавай сапраўды спрабавалі выбудаваць на прынцыпах 100% забеспячэння патрэбаў, хай і на самым мінімальным узроўні. Грамадзяне атрымлівалі НА Рукі, у выглядзе зарплаты, толькі невялікую частку свайго ўкладу ў ВУП. Але за гэта сапраўды маглі разлічваць на «бясплатныя» адукацыю, медыцыну, культуру і, вядома, абсалютную занятасць.
Якасць якія прадстаўляюцца дзяржаўных паслуг, негатыўныя наступствы (дэфіцыт і блат, кумаўство) пакінем у баку. Спроба была і сістэма крыва-коса, надзвычай неэфектыўна, але працавала.
Што сёння? Ці можна параўнаць існую сістэму з той, савецкай, БССРаўскай? Пра медыцыну, адукацыю і культуру дамо магчымасць паразважаць самім чытачам. Звернем увагу на працоўныя месцы. Дзяржава не прапануе грамадзяніну занятасць. Нават калі ўсе свабодныя праграмісты ўладкуюцца працаваць у аперацыйныя і на свінафермы, каля 100 тысяч чалавек проста няма куды падзець. А там, дзе і прапануе… Проста параўнайце.
У тым самым БССР у 1980-1985-х гадах сярэдні заробак складаў каля 120 савецкіх рублёў. За гэтыя грошы можна было купіць: наразных батонаў-670 шт., бутэлек гарэлкі – 26 шт., літраў малака (без цаны бутэлькі) – 1090, варанай каўбасы – 56 кг, квіткоў Менск-Масква (купэ) – 12 шт. Напрыклад.
Па сённяшніх цэнах гэтаму ўзроўню адпавядала б зарплата: у самых танных батонах – 1000 руб., у гарэлцы – 230 руб., у малацэ – крыху больш за 1200 руб., у каўбасе – 500 руб, і 4000 руб. у квітках на цягнік.
Гэта значыць умоўна, «на круг», каб забяспечыць проста савецкія 120 рублёў, трэба прапанаваць грамадзяніну хоць бы сярэднюю беларускую зарплату ў 1680 рублёў і забыцца пра тое, якая доля дзяржаўных сэрвісаў пры пераходзе з БССР у незалежную (але чырвона-зялёную) Беларусь чамусьці стала платнай для грамадзяніна.
Відавочна, што 600-800-1000 рублёў прапанаванай дзяржавай зарплаты ніяк не адпавядаюць нават савецкаму ўзроўню жыцця шараговага грамадзяніна. Значная доля дзяржаўных паслуг стала платнай. І пра 100% занятасці таксама можна забыцца. Усяго гэтага няма. Але благія ідэі пашукаць утрыманцаў і паспрабаваць «спагнаць» – ёсць.
Хочацца нагадаць нашай шляхетнай фантазерцы Качанавай, як летась, на падставе той самай сацыяльнай справядлівасці паднялі на забаронны ўзровень падаткі для ІП. Тады гэта таксама рабілася «для справядлівасці». Думалі, што пяройдуць ІП у юрыдычныя асобы і будуць плаціць больш. Вынік? Колькасць і ІП, і малых прадпрыемстваў упала. Іх доля ў падатковых паступленнях сціснулася больш чым на 3 працэнтных пункта. Затое «справядліва».
Ва ўмовах, калі дзяржава ўжо 10 гадоў не можа забяспечыць эканамічны рост, як і рост даходаў насельніцтва, калі краіна займае ганаровае 39-е месца (з 43-х) у Еўропе па ўзроўні развіцця той самай эканомікі, калі грамадзяне засталіся сам-насам са сваімі праблемамі, лепшае што можна парэкамендаваць Качанавай і ўсім іншым качанавым – не лезці! Не чапаць нічога рукамі. Людзі самі разбяруцца, адаптуюцца. Дзякуй Богу, партызанскія традыцыі моцныя, а надзеі на дзяржаву ніколі і не было.
Нарэшце, Наталля! У вас жа ёсць чым займацца. Ёсць жа «Мотавела». Вы ж абяцалі стропрацэнтна беларускі ровар да Новага 2023 года? Пакуль там менш за 40%. Як будзе 99% – прыходзьце, пагаворым пра больш складаныя, чалавечыя матэрыі.
Рэдакцыя можа не падзяляць меркавання аўтара.
