Для абароны «маральнасці» у Беларусі ўзаконілі ўтойванне статыстыкі. Але хаваюць яе даўно
У 2023 годзе спаўняецца тры гады з таго моманту, як на хвалі масавай смяротнасці ад каронавіруса ўлады Беларусі вырашылі засакрэціць статыстычныя дадзеныя аб насельніцтве краіны. З часам пад забарону для публікацыі патрапілі і іншыя раздзелы статыстыкі. Але, як аказваецца, легалізавалі гэтыя забароны былі толькі цяпер.
Яшчэ з вясны 2020 года Белстат не публікуе і звесткі аб смяротнасці насельніцтва. Гэта супала з пачаткам эпідэміі коронавірусу ў Беларусі. Спачатку статыстыка яшчэ перадавалася ў ААН. Дзякуючы гэтаму ўдалося даведацца пра залішнюю смяротнасць у 5605 смяротных выпадкаў за красавік-чэрвень 2020 года ў параўнанні з аналагічным перыядам 2019 года. Але пазней перакрылі і гэтыя дадзеныя.
Статыстыка па смяротнасці знікла і з гадавых дадзеных. І дагэтуль там так і не з’явілася. Як няма дадзеных па нараджальнасці і міграцыі, а толькі гадавыя дадзеныя аб колькасці насельніцтва на 1 студзеня 2022 года.
Пасля статыстыкі аб смяротнасці зніклі і дадзеныя адносна пенсіянераў – самай уразлівай да коронавірусу групы насельніцтва.
А летам 2021 года, адразу пасля ўвядзення еўрапейскіх, а затым і амерыканскіх санкцый, Белстат перастаў публікаваць дадзеныя аб знешнім гандлі нафтай, нафтапрадуктамі, калійнымі ўгнаеннямі і прадукцыяй машынабудавання. Затым і адзіны партал электронных паслуг перастаў прадастаўляць дадзеныя мытнай статыстыкі знешняга гандлю.
Пры гэтым варта адзначыць, што засакрэчваннем статыстыкі займаюцца і іншыя ведамствы. Напрыклад, год таму Міністэрства фінансаў Беларусі ў паведамленнях аб стане дзяржаўнай пазыкі вырашыла не публікаваць крыніцы запазычання і адрасы пагашэння пазык. Цяпер невядома, у каго і колькі дзяржава пазычае, і каму колькі доўгу аддае. А са жніўня 2022 года і Нацбанк перастаў публікаваць інфармацыю аб структуры золатавалютных рэзерваў. Не распісвае ён больш і фактараў, якія ўплываюць на змяненне актываў. Акрамя таго, пасля нападу ў лютым мінулага года Расеі на Украіну Нацбанк перастаў публікаваць індэкс настрояў рэальнага сектара эканомікі.
Статыстыка на варце маральнасці
Аднак усе гэтыя гады апісаная практыка беларускіх уладаў ніякім законам не рэгламентавалася. І толькі цяпер, з 2023 года, яе вырашылі ўвесці афіцыйна. 30 снежня 2022 года Аляксандр Лукашэнка падпісаў адпаведны закон № 238-З аб змене закона Рэспублікі Беларусь «Аб дзяржаўнай статыстыцы». Дакумент быў апублікаваны на Нацыянальным прававым партале 4 студзеня.
Згодна з ім, цяпер «рэспубліканскі орган дзяржаўнага кіравання ў галіне дзяржаўнай статыстыкі і дзяржаўныя арганізацыі, упаўнаважаныя на вядзенне дзяржаўнай статыстыкі, мае права абмежаваць распаўсюджванне і (або) прадстаўленне афіцыйнай статыстычнай інфармацыі».
Пры гэтым спектр падставаў, па якіх можа быць прынятае такое рашэнне, даволі шырокі. У прыватнасці, адзначаецца, што Белстат з гэтага часу можа не публікаваць інфармацыю, калі «яе распаўсюджванне і (або) прадстаўленне можа нанесці шкоду нацыянальнай бяспецы Рэспублікі Беларусь, грамадскаму парадку, маральнасці, правам і законным інтарэсам юрыдычных і фізічных асоб».
У пытанні «шкоды нацыянальнай бяспекі» утойваннем дадзеных, як кажуць прадстаўнікі самага Белстата, улады спрабуюць схаваць схемы па абыходзе заходніх санкцый. Але як статыстычная інфармацыя можа негатыўна паўплываць на грамадскі парадак, а тым больш на маральнасць, застаецца незразумелым. У тэксце новага закона гэта ніяк не тлумачыцца.
Таксама, хаваючы інфармацыю ў імя «правоў і законных інтарэсаў юрыдычных і фізічных асоб», прадстаўнікі рэжыму не тлумачаць, што рабіць тым, чые правы і інтарэсы парушаныя такімі абмежаваннямі.
«Фармулёўкі даволі агульныя»
Анастасія Лузгіна, старэйшы навуковы супрацоўнік даследчага цэнтра BEROC, адзначыла ў каментары «Белсату», што новым дакументам «Урад заканадаўча аформіў тую практыку, якая назіралася ў апошнія некалькі гадоў у дачыненні да эканамічнай і сацыяльнай статыстыкі».
«Скарачэнне дадзеных, якія публікуюцца ў адкрытым доступе і прадстаўляюцца міжнародным арганізацыям, цяпер мае заканадаўча аформленае абгрунтаванне. Прычым фармулёўкі досыць агульныя, таму можна будзе дастаткова проста памяншаць у адкрытым доступе статыстычныя дадзеныя, спасылаючыся на падставы ў законе», – падкрэсліла эксперт.
Пры гэтым яна спадзяецца, што статыстыка, хаця б у такім скарочаным выглядзе, працягне адлюстроўваць рэальную сітуацыю ў Беларусі. Па словах Анастасіі Лузгінай, раней беларуская статыстыка была дастаткова добрай.
«Калі нешта не хацелі паказваць, то гэта проста не публікуецца. Але тое, што публікуецца, звычайна адлюстроўвае сітуацыю, якая назіраецца», – падкрэсліла прадстаўніца BEROC.
На яе думку, хіба што сама інфармацыя, якую перадавалі ў Белстат, магла быць непраўдзівай, як у выпадку прыпісак у сельскай гаспадарцы.
Неабгрунтаваных здагадак стане больш
Анастасія Лузгіна падкрэсліла, што «недахоп інфармацыі можа нараджаць неабгрунтаваныя здагадкі, калі людзі фармуюць не адпаведныя рэчаіснасці прадстаўлення ў эканамічнай або сацыяльнай сферы».
«Калі ідзе скарачэнне інфармацыі, звычайныя людзі пачынаюць нешта дадумваць. Дзяржава можа паказваць толькі станоўчыя бакі, і ў людзей у гэтым выпадку фармуецца прытворнададатнае ўспрыманне рэальнасці. У іншых людзей, якія прывыклі больш дэталёва глядзець, што адбываецца з эканомікай, можа фармавацца ілжываадмоўная карцінка рэальнасці. Яны не бачаць рэальнай сітуацыі. Могуць наадварот перабольшваць нейкія моманты», – заявіла эканаміст.
Як следства, на яе думку, нават пры адсутнасці якой-небудзь надзвычайнай сітуацыі людзі могуць пачаць закупляць тавары працяглага карыстання, стаць яшчэ больш асцярожнымі ў галіне інвестыцый і зберажэнняў або адкрыцця ўласнага бізнесу.
«Недахоп дадзеных можа правакаваць такія рэчы», – лічыць старшы навуковы супрацоўнік BEROC.
Прагнозы і планы стануць горш
З іншага боку, падкрэсліла Анастасія Лузгіна, адсутнасць дэталёвай статыстыкі не дазваляе даследчым арганізацыям ацэньваць рэальнае становішча спраў у эканоміцы, што зніжае магчымасці незалежнай экспертызы, якой маглі б карыстацца, у тым ліку і афіцыйныя органы.
«За кошт таго, што скарачаецца аб’ём інфармацыі і яе дэталізацыя, будаваць аналізы, а тым больш рабіць прагнозы становіцца ўсё складаней. Гэта выклікае вялікія пытанні, таму адсутнасць або ўтойванне інфармацыі звычайна ні да чаго добрага не прыводзіць. Наадварот, каб рос давер грамадства да ўраду трэба павышаць узровень раскрыцця інфармацыі», – падкрэсліла эксперт.
Паводле яе, з-за ўтойвання статыстыкі незалежныя цэнтры або міжнародныя арганізацыі не змогуць прааналізаваць і даць свае прагнозы або высновы.
«Гэта кепска, таму што тыя ж дзяржаўныя органы, якія фармуюць палітыку краіны, маглі б карыстацца альтэрнатыўнымі прагнозамі. Глядзець, як тыя ж сусветныя эканамісты ацэньваюць сітуацыю ў краіне. Дадатковая экспертыза дазваляе сфармаваць правільныя крокі ў тым ці іншым эканамічным напрамку», – заявіла Анастасія Лузгіна.
Калі гэтага няма, то пагаршаецца якасць самой эканамічнай палітыкі, якую будзе праводзіць дзяржава, мяркуе эканаміст. Таму што ўлады самі сябе пазбаўляюць шэрагу дадатковых крыніц аналізу.
Макар Мыш /ММ belsat.eu
