Сёлета споўніцца 29 гадоў, як Беларуссю кіруе Аляксандр Лукашэнка. Гэта далёка ад рэкордаў – Фідэль Кастра быў кіраўніком Кубы паўсотні гадоў. Але і за той час, што Лукашэнка, як ён кажа, «не трымаецца за ўладу», чалавек моцна мяняецца. Сабралі здымкі Лукашэнкі за розныя гады.
Аляксандр Лукашэнка пасля службы ў войску пайшоў «па камсамольскай лініі», у 1987 годзе – калі яму было 33 – узначаліў калгас «Гарадзец» у Шклоўскім раёне. У 1990-м быў выбраны народным дэпутатам, у 1993-м узначаліў парламенцкую камісію барацьбы з карупцыяй, праз што атрымаў шырокую вядомасць.
У 1994 годзе Лукашэнка перамог на першых і пакуль апошніх свабодных і дэмакратычных прэзідэнцкіх выбарах у Беларусі. На выбарах ён пазіцыянаваў сябе «кандыдатам з народу» і «маладым лідарам».
За першыя гады ва ўладзе Лукашэнка правёў два «рэферэндумы» (са значнымі парушэннямі законаў), якія пазбавілі Беларусь нацыянальнай сімволікі, а яму далі амаль неабмежаваныя паўнамоцтвы. Лукашэнка разагнаў парламент (які ледзьве не абвясціў яму імпічмент), набраў замест яго Палату прадстаўнікоў з лаяльных яму дэпутатаў. Вярнуў савецкую палітыку русіфікацыі. Захаваў уладу, нягледзячы на масавыя пратэсты вясны 1996 года.
Магчыма, на неабмежаванай уладзе ў Беларусі Лукашэнка вырашыў не спыняцца. Папулярная тэорыя – што ён распачаў працэс аб’яднання Беларусі і Расеі, каб заняць пасаду прэзідэнта адзінай дзяржавы, змясціўшы непапулярнага кіраўніка Расеі Барыса Ельцына.
Новыя прэзідэнцкія выбары мусілі б прайсці ў 1999 годзе, але паводле змененай Канстытуцыі, тэрмін Лукашэнкі «абнуляўся» – наступныя выбары пройдуць толькі ў 2001 годзе. Праціўнікі Лукашэнкі з гэтым не пагадзіліся, спрабавалі правесці ў 1999-м альтэрнатыўныя выбары, ды тыя сарваліся ў апошні момант, калі адзін з двух кандыдатаў Зянон Пазняк адмовіўся ад удзелу. Лукашэнка захаваў уладу і працягнуў «інтэграцыю з Расеяй», а кіраўнік «альтэрнатыўнага ЦВК» і яшчэ некалькі апанентаў Лукашэнкі бясследна зніклі – імаверна, былі забітыя.
Калі Лукашэнка і планаваў заняць пасаду ў Крамлі, гэтыя планы давялося згарнуць: Ельцын перадаў уладу Уладзіміру Пуціну, які хутка здабыў папулярнасць, у тым ліку дзякуючы зноў развязанай вайне ў Чачэніі. «Саюзная дзяржава» забуксавала на доўгія гады.
Пасля крызісаў 1990-х беларуская эканоміка ў «нулявых» расла, Лукашэнка любіў паўтараць пра «стабільнасць». Ён захоўваў папулярнасць у значнай ступені, ды нават змененая Канстытуцыя не дазваляла Лукашэнку балатавацца на трэці тэрмін. Таму ў 2004 годзе Лукашэнка правёў «рэферэндум», па выніках якога абмежаванне знялі.
Лукашэнку пачалі называць «апошнім дыктатарам Еўропы». Пасля выбараў 2006 года пачаліся масавыя пратэсты, першая «Плошча», ды пратэстоўцаў брутальна разагналі. Адзін з кандыдатаў у прэзідэнты, Аляксандр Казулін, правёў за кратамі больш як два гады.
Беларусь станавілася ўсё больш ізаляванай ад Захаду, і не толькі праз санкцыі: суседнія Латвія, Літва і Польшча ўступілі ў Шэнгенскую зону, а візы для многіх беларусаў былі дарагімі. Ды Лукашэнка не стаў больш актыўна разварочвацца да Расеі – наадварот, з Крамлём трывалі пастаянныя спрэчкі. Затое Лукашэнка стаў актыўней «сябраваць» з дыктатарамі іншых краінаў, як то з Фідэлем Кастра з Кубы або Уга Чавэсам з Венесуэлы.
Выбары 2010 года зноў былі неспакойнымі для Лукашэнкі – пратэсты былі параўнальнымі з 2006-м. Была яшчэ адна «Плошча», разагнаная не менш брутальна. Пасля выбараў былі затрыманыя 8 з 10 кандыдатаў у прэзідэнты.
У 2011 годзе па Беларусі ўдарыў моцны эканамічны крызіс, людзі выходзілі на масавыя «маўклівыя пратэсты». Маўклівыя – бо і так «усе ўсё разумеюць». Ні крызіс, ні пратэсты, ні санкцыі не пахіснулі пазіцыяў Лукашэнкі.
У 2014 годзе Расея напала на Украіну, анексавала Крым і развязала вайну на Данбасе. Многія беларусы адчулі пагрозу: ці не Беларусь наступная? Аднак Лукашэнка застаўся адносна верным, нягледзячы на частыя спрэчкі, саюзнікам Масквы.
У Беларусі пачалася як быццам бы лібералізацыя: амаль не было палітычных зняволеных, стала можна публічна дэманстраваць «несавецкі» патрыятызм. Прэзідэнцкія выбары 2015 года прайшлі практычна спакойна: асноўныя апазіцыйныя сілы іх байкатавалі, пратэсты былі нямасавымі. Эканамічны спад быў павольным і не выклікаў масавага абурэння.
Абурэнне выклікаў хіба «падатак на дармаедаў», які прывёў да масавых пратэстаў. Ды Лукашэнку ўдалося збіць незадаволенасць, не скасаваўшы падатак, а толькі адклаўшы і мадыфікаваўшы яго.
У 2019 годзе магло здацца, што палітычнае жыццё ў Беларусі скончылася: парламенцкія выбары прайшлі ледзь заўважна. Ды ў 2020 годзе прыйшла пандэмія каронавірусу – і беларусаў абурыла рэакцыя ўладаў на яе. Яшчэ да прэзідэнцкіх выбараў 2020 года Лукашэнка пасадзіў асноўных апанентаў, але выбары раптоўна выйграла жонка палітвязня Святлана Ціханоўская. Лукашэнка не прызнаў паразы – пачаліся беспрэцэдэнтныя ў сваёй масавасці пратэсты, а адказам на іх быў беспрэцэдэнтны гвалт.
Лукашэнка дагэтуль трымае ўладу праз літаральна штодзённыя рэпрэсіі, арышты і суды. У 2022 годзе ён увязаўся ў вайну ва Украіне: насуперак Канстытуцыі, прадставіў тэрыторыю Беларусі для расейскага нападу, але прынамсі пакуль не ўводзіў беларускія войскі ва Украіну.
Алесь Наваборскі belsat.eu
