Бульба – гародніна для беларусаў, вядома ж, экзістэнцыяльная, вызначальная. Памятаю: у пачатку 1980-х матуля давала мне адзін рубель і прасіла набыць 10 кг па дарозе са школы дахаты. Для выканання гэтага важнага сямейнага даручэння я крочыў да адмысловай крамы-шапіка, уставаў у чаргу вельмі невясёлых савецкіх грамадзян, і там нешта ў глыбіні грукатала, і пад святло цьмянай лямпачкі вывальвалася яно, брудна-шэрае, мокрае, з вялікай колькасцю зямлі (так ураджаю больш!) і вельмі сумнеўнай якасці. Затое па 10 (або 8?) капеек за 1 кг. На сярэдні заробак грамадзяніна можна было абзавесціся нешта каля 1,4 тоны вось такой бульбяна-земляной сумесі.
Цяпер яно не так, і заходзячы ў краму, прыдзірлівы беларускі пакупнік пад надпісам «Бульба» чакае пабачыць нешта цалкам прыстойнае – як мінімум сухое, і ўсё такое ж таннае. А там... А там сёння бывае вельмі нават па-рознаму.
Не сказаць, каб бульбы ў краіне няма. Яна, вядома ж, ёсць, аднак... Чым можна патлумачыць імгненны рост максімальна дазволеных коштаў на бульбу «нямытую» з 1,1 рубля да 1,5 рубля? Гэта ж 36 % адным махам, вы што ж творыце, ірады? Гэта ж з якога гэта часу ў нас сацыяльна адрэгуляваная бульба стала па паўдолара? Гэта ж рэкорд, на траціну больш раней назіраных максімумаў.
Ды і простае дзеянне, дзяленне сярэдняга беларускага заробку на кошт нават сацыяльнай бульбачкі дае вельмі непрыемны вынік – 1,6 тоны. Гэта кажа нам пра тое, што вымяральны ў бульбе ўзровень жыцця беларускага грамадзяніна зусім не далёка адʼехаў ад савецкага.
,,Але гэта ж мы толькі пра рэгуляваную, нямытую бульбу ўзгадалі, а што ж у нас з камерцыйнай, мытай?
І тут подых перахоплівае. Калі ўзяць нармалёвы беларускі клубень, памыць і спакаваць, яго кошт становіцца ўжо чатыры рублі за адзін кілаграм.
І ў той момант, калі мяне ўсё ж адпускае, калі я зноў магу ўдыхаць-выдыхаць, калі выціраю слёзы з вачэй, у мяне нараджаецца зусім шэкспіраўскае пытанне: «Як?! Як у вас так атрымліваецца, што беларуская бульба ў Беларусі (мытая) чамусьці на добрыя 30 % даражэйшая, чым польская ў Польшчы?».
Чарговае практыкаванне з чацвёртага класа, дзяленне сярэдняй зарплаты на кошт мытага (няхай яго порхаўка прабярэ) кілаграма прыводзіць да суадносін адзін да 3,3, альбо 0,6 тоны ў Беларусі і дзве ў Польшчы.
Я, вядома ж, ведаю, і адказы. І на шэкспіраўскае пытанне «Як?!», і на пытанне «Хто вінаваты?». І нават на пытанне «Што рабіць?». Не таму, што я такі разумны і ў мяне дзве эканамічныя адукацыі, а таму што гэта вельмі нескладана, гэта паводле падручніка.
Калі пачаць рэгуляваць кошты і пры росце выдаткаў (зарплаты, паліва, угнаенні) паспрабаваць прымусіць вытворцаў працаваць сабе ў страту (не выкарыстоўваючы спецсродкаў прымусу), яны правільна ўспрымуць сігнал і адмовяцца ад вытворчасці такога тавару. Гэтым яны створаць дэфіцыт, які, у сваю чаргу, выкліча неабходнасць рэзкага росту цэнаў. Гэта, уласна, і ўсё. Гэта і адбылося ў Рэспубліцы Беларусь.
Адказ на пытанне «Хто вінаваты?» таксама не складаны. Як толькі вы бачыце грамадзяніна, які хоча ашчаслівіць насельніцтва ўручную рэгуляванымі (а то і пастаяннымі) коштамі, ведайце: ён збіраецца забраць грошы з вашай асабістай кішэні. Паводле дурасці альбо паводле подласці? А якая вам розніца?
Ну і з «Што рабіць?» таксама няма нічога складанага. Адказ ніяк не цягне на Нобеля. Цэны ніжэйшыя, устойлівейшыя, а тавары больш даступныя ў тых краінах, дзе няма ніякага рэгулявання, дзе нармальнае рынкавае цэнаўтварэнне (выключэннем зʼяўляюцца цэны манаполіяў, якія рэгуляваць трэба).
Далей будзе лягчэй. Прэмʼер Турчын, які адпусціў кошты ў (амаль) свабоднае плаванне, робіць усё правільна. І, магчыма, паспеюць яшчэ гаспадаркі і прыватнікі сёлета павялічыць плошчы пад гэтую традыцыйную культуру (нагадаю, нават дзяржцана $ 0,5 за 1 кг павінна іх на гэта натхняць), і да верасня мы забудзем пра гэтую размову, вернемся да стандартнага стану, калі кошты на бульбу не хвалююць рашуча нікога.
Але сам досвед неацэнны. Яго б варта было ўпісаць у праграму выкладання эканамічных дысцыплін у беларускіх ВНУ, у раздзел «Як не трэба рабіць». Але, баюся, да гэтага моманту прыйдзецца яшчэ некаторы час пачакаць.
belsat.eu / МВ
