У прамове 1 ліпеня Лукашэнка раздражнёна казаў пра патрабаванні вызвалення палітвязняў і пагражаў, што можа спыніць перамовы пра гэта. Нягледзячы на жорсткія заявы, на наступны дзень вызвалілі яшчэ 16 палітвязняў. Як тады трактаваць словы Лукашэнкі?
Аляксандр Лукашэнка ў прамове 1 ліпеня казаў Захаду, што яго раздражняюць размовы пра палітычных зняволеных. Пагражаў: калі будуць казаць пра палітвязняў, «мы з вамі перастанем весці размовы, асабліва пасля Блізкага Усходу». Абураўся: «Якія палітвязні? Дзе мы што няправільна зрабілі?» Разам з тым, пераконваў публіку, што палітвязняў вызваляюць не проста так: прапанаваў падумаць, «з якой мэтай». Запэўніваў: «Гэта не значыць, што мы вось гэтых бандытаў павыпускаем – і яны заўтра ўзарвуць краіну». Пераконваў, што «гэта кепскія людзі, гэта звяр’ё, гэта злачынцы, але я лічу, што гэта людзі», таму катаванні (якія на самой справе не спыняюцца) недапушчальныя.
Ён гэтак апраўдваецца перад сілавікамі за мінулыя вызваленні ці рыхтуе грамадскасць да масавага, хай і неахвотнага, вызвалення палітвязняў?
Спікер Каардынацыйнай рады Арцём Брухан падкрэслівае ў каментары «Белсату»: пра значэнне выказванняў Лукашэнкі можна толькі спекуляваць. У чым Брухан упэўнены, дык у тым, што «рыхтаваць грамадскасць – гэта не ягоны стыль». Лукашэнка не камунікуе з народам, а толькі крытыкуе народ і дае даручэнні.
,,«Гэта, хутчэй за ўсё, быў пасыл да тых самых, як кажуць, „элітаў“ у двукоссі, – лічыць Брухан. – То бок, наменклатуры і, безумоўна, да сілавога блоку. Ён сапраўды спрабаваў падрыхтаваць іх і распавесці ім, чаму будзе прымацца тое рашэнне, якое, умоўна кажучы, можа быць непапулярнае і ім не спадабацца».
Цягам апошніх пяці гадоў, згадвае Брухан, Лукашэнка эскалаваў адносіны да палітычных апанентаў і казаў, што не будзе «ніякіх саступак». Але саступкі ўжо пачаліся, на гэта звяртаюць увагу. Пасля сустрэчы з амерыканскай дэлегацыяй і вызвалення Сяргея Ціханоўскага выглядае, што вызваленні палітвязняў – не выпадковая, а сістэмная з’ява. Таму Лукашэнку і трэба было патлумачыць, чаму гэта адбываецца, і «падсцяліць саломку»: маўляў, усё не так проста, а калі я нешта раблю, давярайце мне, нават калі гэта не падабаецца.
Палітычны аналітык Вадзім Мажэйка адзначае ў каментары «Белсату»: Лукашэнка ў апошнія гады настолькі «перакасіў» сваю палітыку ў бок рэпрэсіяў, што лаяльныя яму кадры – гэта найперш лаяльныя рэпрэсіўнай палітыцы. Але сэнс палітыкі Лукашэнкі не ў рэпрэсіях як такіх, а ў захаванні ўлады – а для гэтага трэба быць больш гнуткім.
,,«Лукашэнка дэманстраваў за дзесяцігоддзі сваёй палітыкі, што ён вельмі розныя пазіцыі гатовы займаць, – заўважае Мажэйка. – Фактычна, якія заўгодна, толькі б сваю ўладу захаваць».
Калі Лукашэнка адчувае, што трэба наладжваць дыялог з новай адміністрацыяй ЗША і што не абысціся без паслабленняў і вызваленняў, то мусіць патлумачыць гэта тым, для каго галоўнае – гэта вынішчэнне апанентаў, тлумачыць Мажэйка. Захаванне ўлады для Лукашэнкі заўсёды важнейшае за меркаванне любых сілавікоў. А тут упершыню за пяць гадоў атрымалася «размарозіць заходні вектар» і весці больш збалансаваную вонкавую палітыку.
Сузаснавальнік фондаў «BYSOL» і «By_help» Аляксей Лявончык выказвае «Белсату» падобную здагадку: Лукашэнкам кіруе жаданне змяніць сітуацыю, якая склалася, і выйсці з пасткі, у якую ён сябе загнаў рэпрэсіямі 2020 года і саўдзелам у нападзе на Украіну ў 2022-м. Вызваленнямі, якія трываюць з 2024 года, Лукашэнка даваў сігналы: «Паразмаўляйце са мной».
Ці не сарвуцца вызваленні ад крыўды Лукашэнкі на Ціханоўскага?
Лукашэнка заклікаў прысутных «не думайце, што мы там поўзалі на карачках» перад амерыканцамі: Ціханоўскага, маўляў, амерыканцы не прасілі вызваляць, бо «лічаць яго прарасейскім». А калі прэзідэнт Злучаных Штатаў Доналд Трамп «пасмее сказаць хоць адно слова, усялякія размовы з амерыканцамі спыняцца», пагражаў Лукашэнка. І разам з тым распавёў: амерыканцы яму абяцалі, што «вы іх адпусціце, яны не будуць бруд ліць ні на вас, ні на краіну, ніхто ў СМІ выступаць не будзе».

,,«Галоўнае для Лукашэнкі – што ён яго вывез за мяжу, – кажа Брухан пра вызваленне Ціханоўскага. – Лукашэнка разумеў рызыку ад Ціханоўскага, таму Лукашэнку не падабаецца, што ён выступае. Але ўсё ж такі ягоная магчымасць дзейнічаць унутры краіны абмежаваная ў сувязі з тым, што ён знаходзіцца за мяжой, а шмат каналаў камунікацыі з’яўляюцца „экстрэмісцкімі“».
На думку Лявончыка, Лукашэнка паказвае, што гатовы ісці на саступкі, але пакуль нічога не атрымлівае за гэта, таму варта чакаць, што будзе гэтак сігналізаваць і далей, аж пакуль не зразумее, што з Захаду «нічога не вытрасці». Лукашэнка хоча вярнуць сабе найперш «свабоду манеўру» між Расеяй і Захадам, выхаду з дыпламатычнай ізаляцыі, зняцця санкцыяў, «вяртання ў 2019 год». Сустрэча з амерыканцамі была перамогай для Лукашэнкі, пад якую ён мог і вызваліць Ціханоўскага і яшчэ 13 чалавек.
Сістэмнасці ў выбары таго, каго менавіта вызваляць, Лявончык не бачыць, а ў вызваленні Ціханоўскага бачыць жаданне Лукашэнкі ўнесці спрэчкі між лідарамі ў выгнанні. Вызвалення знакавых палітвязняў вялікай групай ён не чакае: «Вызваліўшы ўсіх, не будзе кім гандляваць». Але вызваленняў вядомых апазіцыянераў па адным не выключае.
Што значыць «каб ім было горш»?
Лукашэнка ці то пагражаў, ці то апраўдваўся: «Я заўсёды шукаю выйсце, каб не было нам горш. Ну і каб ім нядобра было. Вось убачыце, я ўжо гэта бачу. Праз некалькі, можа, тыдняў, дзён, не буду казаць пра гэта публічна». Ці не сарвуцца перамовы і вызваленні?
Брухан лічыць, што справа не ў перамовах. На наступны дзень пасля тых словаў паведамілі пра вызваленне яшчэ 16 палітвязняў. Значыць, гэта сістэмныя крокі, спыняць якія могуць, але наўрад ці стануць. Хутчэй за ўсё, вызваленні будуць працягвацца, а перыядычнасць і колькасць вызваленых будзе павялічвацца.
За вызваленне палітвязняў Лукашэнка ў першую чаргу хоча атрымаць зняцце санкцыяў ЗША на фінансавыя інструменты, на «Беларуськалій» і «Белавія». Гэта, лічыць Брухан, нават не зусім спекуляцыі, а вельмі імаверны варыянт.
,,«Лукашэнка ў прамове сваёй звярнуў на гэта ўвагу: я буду рабіць нейкія рэчы, якія вы адразу не зразумееце, але гэта важна зрабіць, каб нам было добра, – падкрэслівае Брухан. – Каб „ім не было добра“, зразумела, што магчымыя нейкія будуць такія рэчы, звязаныя са спробамі дыскрэдытацыі, фільмы КДБ усялякія-розныя, што хтосьці хацеў спаліць Ціханоўскую і гэтак далей».

,,«Мне падаецца, што ўсё яшчэ мяч на іншым баку, – паўтарае Лявончык. – Лукашэнка працягвае сігналізаваць, але мяркуючы па тым, як гэта ідзе, ён не атрымлівае таго, чаго хоча».
Праваабаронца «DissidentBy» Вячаслаў Касінераў у каментары «Белсату» адзначае, што цяперашнія вызваленні ў разуменні праваабаронцаў – не вызваленні ў поўнай меры, а гвалтоўныя перамяшчэнні чалавека з краіны. Ён тлумачыць: добра, што катаванні скончыліся, але гэта не вызваленне, калі чалавека выкідаюць з роднай краіны. Нават калі чалавека не выкінуць з краіны, яго абкладуць абавязкамі і абмежаваннямі, дэсацыялізуюць і не дадуць знайсці працу.
Латушка хацеў спаліць Ціханоўскую, Лукашэнка словам спыніў бунт зняволеных, Келаг абяцаў працаваць супраць Украіны… Сур’ёзна?
У прамове 1 ліпеня Лукашэнка агучыў «сенсацыю»: распавёў, што Павел Латушка хацеў сабраць іншых апазіцыянераў у адным доме ў цэнтры Менску і там спаліць, каб стаць адзіным лідарам апазіцыі. Але, распавядае Лукашэнка, «ахова так званая» Святланы Ціханоўскай гэта «ўнюхала» і звярнулася да сілавікоў, тыя даклалі яму, ён сказаў паставіць спецпадраздзяленне «Альфа» на адкрытую ахову будынку, «правакацыя не ўдалася».
Мажэйка звяртае ўвагу на іншую гісторыю, якую распавядаў Лукашэнка ў той прамове: як калісьці даўно, калі ён працаваў на заводзе будаўнічых матэрыялаў, спыняў бунт зняволеных, якіх хацелі расстраляць з бронетранспарцёраў. На погляд Мажэйкі, цяжка знайсці нейкую палітычную логіку, каб «такой крынжаціны наваліць». Тлумачыць: такое распавядаюць шмат якія «дзяды», а Лукашэнка гэткае кажа «проста таму, што ён нясе», а побач няма нікога, хто мог бы яго перарваць.

Выказванні Лукашэнкі не раз ставілі пад сумнеў тыя, пра каго ён казаў. Сярод іншага ў прамове 1 ліпеня Лукашэнка распавёў, што пасланнік прэзідэнта ЗША Кіт Келаг нібы абяцаў яму папрацаваць, каб Украіна не атакавала Расею дронамі і ракетамі. Келаг адзначыў, што цытата была вырваная з кантэксту: абмяркоўвалі поўнае і безумоўнае спыненне агню, а любое абмежаванне дзеянняў Кіева было абумоўленае дзеяннямі ў адказ Масквы. Пасланнік падкрэсліў, што ніякіх каментароў, звязаных з вядзеннем Украінай вайны па-за рамкамі поўнага спынення агню, ён не рабіў.
На думку Мажэйкі, Лукашэнка звык, што ў Беларусі ніхто ўжо не абвергне ягоныя словы, а наступстваў за «лухту» не будзе, але высокапасадоўцы ў Штатах не баяцца абвяргаць такое.
Алесь Наваборскі, Уладзіслаў Корсак, Аліна Скрабунова belsat.eu