Пасля смерці Папы Францішка ўвага свету прыкаваная да Ватыкану. Хто зойме адну з найбольш уплывовых пасадаў на планеце? Зрэшты, адказ на гэтае пытанне можа быць ужо часткова вядомы – Папа Францішак пры жыцці сфармаваў аблічча будучай Царквы, прызначыўшы дзясяткі блізкіх па поглядах кардыналаў. Аднак, расколаты свет патрабуе кампраміснай фігуры. «Белсат» паспрабаваў зразумець, хто ёю стане і па якім прынцыпе будуць выбіраць новага Папу Рымскага.
Папа Францішак, які памёр ва ўзросце 88 гадоў, застанецца ў гісторыі не толькі як першы пантыфік з краінаў паўднёвага паўшар'я, але і як чалавек, які змяніў само ўяўленне пра папскую ўладу, нават пасля сваёй смерці. Ягонае пахаванне, якое адбудзецца ў бліжэйшыя дні, будуць не падобнае да звыклых пышных цырымоніяў Ватыкану: менавіта Францішак настаяў на іх спрашчэнні.
У завяшчанні, складзеным яшчэ ў 2022 годзе, ён засведчыў, што хоча быць пахаваным не ў Ватыкане, як ягоныя папярэднікі, а ў базіліцы Санта-Марыя-Маджорэ – адной з чатырох галоўных папскіх базілік Рыму. Ягоная труна мае быць простай, драўлянай, без залішніх упрыгожанняў, а на надмагіллі будзе толькі адно слова – Franciscus.
Францішак таксама адмовіўся ад іншых урачыстых элементаў, якія традыцыйна суправаджалі пахаванне пантыфікаў: ад манетаў з ягонай выявай, ад афіцыйнага дакументу з апісаннем пантыфікату, ад выстаўлення цела на катафалку перад вернікамі. Ушанаваць памяць Папы можна будзе ля закрытай труны з адкрытай векам.
Такі падыход цалкам адпавядае вобразу Францішка – сціплага пантыфіка, які адмовіўся жыць у Апостальскім палацы, выбраўшы для сябе простую рэзідэнцыю ў Ватыкане, і імкнуўся наблізіць Царкву да людзей.
Як будуць выбіраць новага Папу: дым, таямніцы і забарона на тэлефоны
Пасля смерці пантыфіка Каталіцкая царква ўваходзіць у асаблівы перыяд – sede vacante, гэта значыць «вакантнага пасаду». Усе рашэнні прымае Калегія кардыналаў – савет найбольш высокапастаўленых духоўных асобаў, прызначаных самім Папам. Менавіта ім трэба будзе выбраць новага кіраўніка Каталіцкай Царквы.
З 252 цяперашніх кардыналаў толькі 183 маюць права галасаваць – астатнія ўжо дасягнулі 80-гадовага ўзросту і могуць толькі ўдзельнічаць у абмеркаваннях, але не ў галасаванні. Гэта менавіта тыя 183, каго Папа Францішак шмат у чым сам абраў і прызначыў у кардыналы, а, значыць, – ускосна паўплываў на будучыню сваёй Царквы.
Выбары новага пантыфіка называюцца канклавам, і праходзяць яны ў поўнай ізаляцыі ад вонкавага свету – у знакамітай Сікстынскай капэле. Кардыналам забаронена браць з сабой тэлефоны, прылады з функцыяй запісу, глядзець навіны. За парушэнне – адлучэнне ад Царквы.
Кожны дзень яны галасуюць за новага Папу, і, калі аніводзін з кандыдатаў не атрымлівае двух трацін галасоў, то бюлетэні спальваюцца, і над капэлай уздымаецца чорны дым. Толькі калі выбар зроблены, над Ватыканам з'яўляецца белы дым.
Праз гадзіну пасля гэтага новы пантыфік выходзіць да людзей на балкон сабору Святога Пятра. Найстарэйшы кардынал урачыста прамаўляе: Habemus Papam – «У нас ёсць Папа», і называе ягонае імя.
Хто стане пераемнікам Францішка, пакуль не ведае ніхто, і гэта – частка задумы. Але сістэма, выбудаваная стагоддзямі, павінна абараніць Царкву ад ціску звонку, папулізму, медыя-кампаняў і палітычных інтрыг. Менавіта за гэта яе цэняць нават тыя, хто далёкі ад рэлігіі.
Якім будзе наступны Папа
Хоць фармальна Рымскім Папам можа стаць любы ахрышчаны каталік-мужчына, на практыцы кардыналы амаль заўсёды выбіраюць аднаго са сваіх. І хоць Папа Францішак за гады пантыфікату прызначыў значную колькасць кардыналаў, якія падзяляюць яго гуманістычныя і сацыяльна арыентаваныя погляды, – гэта не азначае, што выбар будзе адназначным.
Па словах і меркаванні тэолага і мадэратаркі групы «Хрысціянская візія» Наталлі Васілевіч, свет і Царква сёння палярызаваныя, як у ідэалагічным, так і ў геаграфічным сэнсе.
«Гэта не значыць, што Паўднёвае паўшар'е аднастайнае, у ім шмат розных прагрэсіўных людзей, у тым ліку падобных да Папы Францішка ў плане імкнення да сацыяльнай справядлівасці, але таксама і шмат кансерватыўных прадстаўнікоў – напрыклад, з той жа Афрыкі, дзе многія рэчы, якія прасоўваў Францішак, успрымаюцца як непрымальныя», – выказалася Наталля Васілевіч у эфіры «Вот Так».
Пры гэтым, дадае экспертка, і Еўропа з ЗША не ўяўляюць сабой адзінага ідэалагічнага блоку: ад культурных войнаў у Амерыцы да левацэнтрысцкіх або, наадварот, вельмі кансерватыўных каталіцкіх рухаў у Нямеччыне, Францыі ці Польшчы. Гэта ўсё фармуе складаны фон вакол будучага выбару.
Таму новы Папа можа выявіцца зусім не яркім рэфарматарам або жорсткім дагматыкам, а кампраміснай фігурай, закліканай утрымаць адзінства Царквы.
«Мне здаецца, прагнозы – няўдзячны занятак. Можна спрачацца, рабіць стаўкі, але не заўсёды перамагае самы вядомы кандыдат. Дзве траціны галасоў набраць складана. Трэба мець мінімальна негатыўнае амплуа, хутчэй за ўсё, чым максімальна пазітыўнае», – каментуе Васілевіч.
Хутчэй за ўсё, лічыць суразмоўца, у цэнтры ўвагі будзе фігура, здольная быць мостам паміж кантынентамі, поглядамі, эпохамі. Гэтак жа, як калісьці стаў такім мостам сам Францішак – першы Папа з Новага Свету, першы езуіт на троне Святога Пятра, першы пантыфік, чые рэформы кідалі выклік тысячагадовым догмам.
Ці могуць дзяржавы паўплываць на выбар новага Папы?
Пасада Папы Рымскага – не проста рэлігійная, але і палітычная фігура з глабальным уплывам. Таму пытанне пра вонкавы ціск – адно з найбольш відавочных. Але, як падкрэслівае Наталля Васілевіч, механізм выбараў уладкаваны такім чынам, каб гэты ўплыў быў максімальна выключаны:
,,«Вядома, лобі маюць месца быць, гэтак жа як і розныя карупцыйныя схемы, але ўсё ж у выбары Папы ўдзельнічаюць кардыналы з ужо наяўным аўтарытэтам, якія служылі Каталіцкай царкве, якія з'яўляюцца незалежнымі. І ўсё гэта зроблена менавіта дзеля таго, каб выключыць магчымы ўплыў на выбар новага Папы. У тым ліку ўплыў папулізму».
Канклаў праходзіць у суровай ізаляцыі: без доступу да медыя, інтэрнэту, нават тэлевізару. Кардыналам забаронена праносіць з сабой любыя прылады з функцыяй запісу, тэлефоны. Ім забаронена перадаваць вонкі любую інфармацыю пра хаду галасавання пад страхам адлучэння ад Царквы. У свеце лічбавых маніпуляцыяў гэта амаль унікальная практыка.
«Калі б выбары былі ўсеагульнымі, дык сацсеткі ці СМІ маглі б аказаць моцны ціск на свядомасць людзей. З'явіліся б фэйкавыя навіны, канспіралагічныя тэорыі, здольныя дыскрэдытаваць кожнага з кандыдатаў», – адзначае тэолаг.
Менавіта таму адзіны сігнал пра хаду галасавання – гэта колер дыму над Сікстынскай капэлай: чорны – няма Папы, белы – Habemus Papam («У нас ёсць Папа»).
Аднак сам Францішак, прызначаючы лаяльных да сябе кардыналаў, ускосна паўплываў на тое, хто можа заняць ягонае месца. Гэтая практыка – не новая ў Ватыкане, і адзін з нямногіх спосабаў, якімі адыходзячы Пантыфік можа працягнуць сваю місію ў асобе пераемніка.
«Сам Папа вызначаў у кардыналы даволі лаяльных да яго служыцеляў. Такім чынам ён мог ускосна паўплываць на тое, якім чалавекам будзе наступны Папа, і якіх поглядаў ён будзе прытрымлівацца», – лічыць Наталля Васілевіч.
Так працуе закрыты, незалежны, але накіраваны стагоддзямі інстытут, які, нягледзячы на вонкавы ціск свету, спрабуе захоўваць вернасць сваёй унутранай логіцы і місіі.
Якой пазіцыі чакаюць ад новага Папы на фоне глабальных канфліктаў
Выбар новага кіраўніка Каталіцкай царквы супаў з перыядам крайняй турбулентнасці ў свеце: поўнамаштабная вайна ва Украіне, гвалт на Блізкім Усходзе, рост палітычнага радыкалізму. Якую ролю ў гэтым усім можа (і ці павінен) мець Папа?
На думку Наталлі Васілевіч, роля Каталіцкай царквы ўжо даўно не зводзіцца да нацыянальных інтарэсаў: яна глабальная. І менавіта з гэтай глабальнай пазіцыі Царква, нягледзячы на нюансы, ужо сфармавала дакладнае стаўленне да многіх канфліктаў.
«Па многіх канфліктах ужо існуе нейкі кансэнсус і пазіцыя ў асяроддзі каталіцкага духавенства, які будуецца на тым, якія звесткі Царква агулам атрымлівае з рэгіёну, дзе адбываецца канфлікт. Таму ў гісторыі з вайной ва Украіне, нягледзячы на супярэчлівыя выказванні Папы, каталікі бачаць Украіну як пацярпелую, а Расею – як агрэсара. Каталіцкая царква падтрымлівае Украіну. Прынцыпова розных пазіцый у Царкве няма».
Аднак чакаецца, што новы пантыфік зможа гаварыць яшчэ больш выразна і аўтарытэтна. Бо сёння Царква – гэта адна з нямногіх інстытуцый, якія захавалі маральную вагу, асабліва ў краінах, дзе палітычныя інстытуты церпяць крызіс даверу.
Цяпер свет – як і сама Царква – расколаты, палярызаваны, стомлены канфрантацыяй. І менавіта таму, на думку эксперткі, хутчэй за ўсё, кардыналы выберуць не найбольш гучнага або яскравага кандыдата, а постаць, здольную ўтрымаць адзінства.
«Хутчэй за ўсё, кардыналы будуць шукаць кампрамісную фігуру. Магчыма, гэта будзе не самая яскравая або вядомая сваімі ідэямі фігура. Але гэта будзе фігура, якая зможа ў гэты цёмны і вельмі турбулентны час утрымаць адзінства Каталіцкай царквы. А менавіта гэта і ёсць галоўная задача папскага служэння», – адзначыла Васілевіч.
Хто можа стаць новым Папам
Імя новага пантыфіка сёння спрабуюць прадбачыць як журналісты, так і каталікі па ўсім свеце. У СМІ называюць дзясяткі патэнцыйных кандыдатаў: ад кансерватыўных біскупаў з Афрыкі да прагрэсіўных кардыналаў з Лацінскай Амерыкі. Аднак, як падкрэслівае Наталля Васілевіч, рабіць дакладныя прагнозы – занятак няўдзячны:
«Выбар можа быць нечаканым. Можна паспрачацца, можна стаўкі рабіць, але ўсё ж не заўсёды перамагае найбольш вядомы або ўплывовы кандыдат. Дзве траціны галасоў набраць складана. Трэба мець мінімальна негатыўнае амплуа, хутчэй, чым максімальна пазітыўнае».
На думку суразмоўцы, фаварытам, а таксама кандыдатам, які максімальна разумее сітуацыю ў нашым рэгіёне, мог бы стаць 70-гадовы П'етра Паралін. З 2013 года ён займае пасаду кіраўніка Дзяржаўнага сакратарыята Ватыкана і з'яўляецца другой асобай у іерархіі Каталіцкай царквы. Паралін, як лічаць многія эксперты, «здольны захаваць адкрытасць Царквы». Але нават ён можа не атрымаць неабходнай большасці.
Канклаў, як акцэнтуе Наталля Васілевіч, – гэта не проста галасаванне. Гэта балансаванне інтарэсаў між рэгіёнамі, поглядамі і місіяй Царквы. І менавіта гэта робіць выбар Папы непрадказальным.
Надзея Вольная / ЮК belsat.eu
