12 лістапада Беларускі расследавальніцкі цэнтр разам з Альянсам расследавальнікаў апублікавалі інфармацыю пра агентаў лукашэнкаўскіх спецслужбаў, якія прыехалі ў Польшчу разам з уцекачамі і пачалі сачыць за беларускай апазіцыяй. «Белсат» паразмаўляў з журналістам БРЦ Максімам Саўчуком і прадстаўніком «BELPOL» Андрэем Астаповічам пра некаторыя дэталі расследавання. Акрамя таго, мы спыталі, як можна засцерагчыся ад пранікнення агентаў спецслужбаў у структуры дэмакратычных сілаў за мяжою.
Пра што гаворка
Як адзначалася ў расследаванні, агенты былі завербаваныя беларускімі службамі пасля масавых пратэстаў у 2020 і 2021 гадах.
Валанцёр пад пазыўным Тутэйшы і нікам у Telegram «Пахне чабор» апынуўся шпіёнам лукашэнкаўскай выведкі. Разам з напарнікам яны пасля выбараў і пачатку пратэстаў у 2020-м укараняліся ў дабрачынную арганізацыю, праніклі ў апазіцыю, а пазней працягнулі сваю дзейнасць за межамі Беларусі.
Высветлілася, што яны выкарыстоўвалі пяць падробных пашпартоў, атрымалі польскія візы пад выглядам іншых асобаў і ў канцы 2022 года адкрылі фірму ў Польшчы, што афіцыйна прадавала дамы. Аднак звесткі паказваюць, што кампанія фактычна не вяла бізнесу і, магчыма, была створаная для наладжвання кантактаў і ўмацавання прыкрыцця.
Журналісты здолелі паразмаўляць з былымі калегамі шпіёнаў і тымі, хто меў з імі стасункі, ды раскрыць іхныя асобы.
Як вылічыць агента
Як адзначыў прадстаўнік БРЦ Максім Саўчук, беларуская выведка вельмі добра прадумвае, як укараніцца ў розныя валанцёрскія і апазіцыйныя дэмакратычныя рухі ды распрацоўвае пэўную легенду для сваіх агентаў з самога пачатку. Гэтак, два героі расследавання БРЦ выдавалі сябе за ахвяраў рэпрэсіяў і прыйшлі ў адзін з валанцёрскіх цэнтраў за мяжой з даведкаю з МУС, што на іх напала міліцыя падчас пратэстаў і што яны ахвяры рэпрэсіяў, а таму хочуць дапамагаць гэтаму фонду. У выніку агенты завялі сабе знаёмых і сяброў, дайшлі да ўдзелу ў дзейнасці адной з апазіцыйных партыяў.
Адным з крокаў, расказвае Саўчук, які раяць спецыялісты ў бяспецы, каб засцерагчыся ад пранікнення агентаў, ёсць анкетаванне ўсіх работнікаў, якіх прымаюць на працу ў арганізацыю. У анкеце будучы работнік апісвае сваю біяграфію: дзе нарадзіўся, хто ягоная жонка, якія мае хобі і г. д. Да звестак, згаданых у гэтай анкеце, можна звяртацца, каб удакладніць пазней нейкія звесткі (што чалавек рабіў у канкрэтным годзе, якія людзі былі ягонымі аднакурснікамі ў часе навучання і г.д.).
,,«Як нам сказалі спецыялісты ў гэтай галіне, легенды пішуцца вельмі павярхоўна, і агульныя звесткі могуць у гэтай легендзе быць, але нейкіх дакладных фактаў з біяграфіі часта не прапісваюць. І калі чалавек губляецца, пачынае «плаваць» і [не можа адказаць] на элементарныя пытанні, то тут трэба быць уважлівым, бо ён можа быць не тым, за каго сябе выдае», – адзначае Максім Саўчук.
Слушнасць працэдуры анкетавання пацвердзіў таксама былы сілавік, прадстаўнік арганізацыі «BELPOL» Андрэй Астаповіч. Паводле яго, наяўнасць такой анкеты можа дазволіць вызначыць нейкія несастыкоўкі ў біяграфіі чалавека, які ўладкоўваецца на працу ў валанцёрскую ці іншую беларускую дэмакратычную арганізацыю. Далей ужо можна задаваць яму дадатковыя пытанні, каб адшукаць несупадзенні ў фактах.
Акрамя таго, адзначыў Андрэй Астаповіч, трэба звяртаць увагу на тое, як чалавек сябе паводзіць у стасунках з вамі, а таксама на ягоны выгляд:
«Часта дзейныя супрацоўнікі, якія едуць на тэрыторыю замежнай дзяржавы, мяняюць выгляд, каб не быць падобнымі да супрацоўнікаў, могуць зрабіць больш нефармальную прычоску, адрасціць бараду, набраць вагу. Але паводле характару паводзінаў, паводле таго, як яны задаюць пытанні, наколькі гэтыя пытанні асабістыя і наколькі іх шмат, іх можна было б вызначыць».
Пры гэтым Максім Саўчук адзначае, спасылаючыся на спецыялістаў у бяспецы, што больш складана вылічыць не таго чалавека, які прыйшоў звонку ў арганізацыю, бо ён так і пачуваецца ў ёй чужаком, а таго, хто працаваў у структуры ды пазней быў завербаваны: ён ведае ўсе тонкасці працы.
,,«Галоўнае правіла – быць уважлівым і звяртаць увагу на тое, калі чалавек пачынае цікавіцца тым, што не ўваходзіць у ягоныя кампетэнцыі», – адзначыў Саўчук.
Андрэй Астаповіч падкрэслівае, што звычайнаму чалавеку вылічыць агента больш складана, чымся дасведчанаму адмыслоўцу. Таму параіў звяртацца ў арганізацыю «BELPOL», якая дапаможа верыфікаваць канкрэтных асобаў.
«Калі браць гэты канкрэтны выпадак, то асабіста я гэтых двух супрацоўнікаў ведаю, бо яны на год старэйшыя за мяне, вучыліся на тым жа следча-экспертным факультэце [Акадэміі МУС РБ. – Заўвага рэд. «Белсату»]. Калі я ўпершыню ўбачыў іхныя фотаздымкі, я іх абрдвух пазнаў, успомніў і, натуральна, падказаў бы тым, хто да нас звярнуўся. Але, на жаль, шмат якія структуры гэтага не робяць. А гэтай сітуацыі [пранікнення агентаў у арганізацыю] можна было б пазбегчы», – адзначыў Андрэй Астаповіч.
Колькі агентаў
На пытанне, колькі агентаў беларускіх і расейскіх спецслужбаў на сёння можа застаавцца ў Польшчы, Андрэй Астаповіч адказаў, што такой інфармацыі не дадуць ні мясцовыя польскія спецслужбы, ні спецслужбы ніводнай іншай еўрапейскай дзяржавы. У першую чаргу таму, што яны самі не ведаюць поўных маштабаў гэтай сітуацыі. Такая інфармацыя, як правіла, нават не перадаецца паміж спецслужбамі адной дзяржавы.
Пры гэтым Максім Саўчук зусім не выключае, што акрамя агентаў, вылічаных Беларускім расследавальніцкім цэнтрам, на тэрыторыю еўрапейскіх дзяржаваў будуць прыбываць новыя. Больш за тое, таксама не выключана, што на гэты момант ёсць іншыя агенты, якія ўжо працуюць на тэрыторыі Еўразвязу і пра якіх нічога невядома.
Максім Саўчук звярнуў увагу, што ўва ўсіх гэтых умовах вельмі важна захоўваць нейкі баланс і адыходзіць ад глабальнай канспіралогіі, пры якой «наагул нікому не давяраеш». На ягоную думку, важна захоўваць рацыянальны падыход, а не складваць рукі і казаць, што давяраць увогуле нікому нельга, бо агенты могуць быць у кожнай арганізацыі ці валанцёрскім руху. Галоўнае – выконваць асноўныя захады бяспекі і даведвацца пра новых асобаў, якія прыходзяць у арганізацыю, як мага больш.
Сяргей Падсасонны / Раман Шавель belsat.eu
