Лукашэнка сыдзе на другое месца? Што будзе са старшынём «Усебеларускага народнага сходу»
Ва ўказе аб «Аб кадравым рэестры Беларусі» з’явілася пасада старшыні «Усебеларускага народнага сходу» – і яна вышэй за прэм’ера, ніжэй толькі за прэзідэнта. Ці не сабраўся Лукашэнка на «ганаровую пенсію»? Абмеркавалі ў «Студыі „Белсат“» з Арцёмам Бруханам і Аляксандрам Класкоўскім.
Цяпер вертыкаль улады (прынамсі, паводле кадравага рэестру) выглядае так:
- Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь.
- Старшыня «Усебеларускага народнага сходу».
- Прэм’ер-міністр.
- Старшыня Савету Рэспублікі.
- Старшыня Палаты прадстаўнікоў.
- Старшыня Канстытуцыйнага суду.
- Старшыня Вярхоўнага суду.
- Кіраўнік Адміністрацыі прэзідэнта.
- Дзяржаўны сакратар Савету бяспекі.
- Старшыня Камітэту дзяржаўнага кантролю.
- Генеральны пракурор.
- Старшыня праўлення Нацыянальнага банку.
- Кіраўнік справаў прэзідэнта.
Усе акрамя прэзідэнта ў гэтым спісе ідуць пад нумарам 2 як «вышэйшыя дзяржаўныя пасады». Вертыкаль улады фармальна вызначае не кадравы рэестр, а Канстытуцыя, а ў ёй, напрыклад, у выпадку смерці прэзідэнта яго замяняе не старшыня УНС. Ды і фактычна ў вертыкаль уключаныя «шэрыя кардыналы». Але ўсё ж: старшыня «Усебеларускага народнага сходу» ідзе першым у спісе «другіх нумароў», а пасада пакуль вакантная.
Палітычны аглядальнік інфармацыйнага агенцтва «Позірк» Аляксандр Класкоўскі кажа ў «Студыі „Белсат“», што Аляксандр Лукашэнка, які пасля прайграных выбараў абвясціў сябе прэзідэнтам, бачыць сябе «і на першым, і на другім месцы».
«Якія ў яго варыянты? – разважае Класкоўскі. – Адзін варыянт – застацца прэзідэнтам і кагосьці іншага прызначыць на гэтую пасаду. Але цяпер па новай Канстытуцыі такія тэрмаядзерныя, я б сказаў, паўнамоцтвы дадзеныя гэтаму „Усебеларускаму народнаму сходу“, што ў любога чалавека, які нават здаваўся б самым лаяльным, праз нейкі час могуць свае амбіцыі прачнуцца. Невядома, як у крызіснай сітуацыі павядзе сябе такі прызначэнец. Так што гэта рызыкоўны варыянт
Іншы варыянт – гэта Лукашэнку самому сысці на пачэсную пасаду, стаць старшынём гэтага „Усебеларускага сходу“, а прэзідэнтам некага іншага прызначыць. Сапраўды, Лукашэнка вельмі пільны ў кадравых пытаннях. Але ж у яго перад вачыма горкі досвед былога кіраўніка Казахстану Нурсултана Назарбаева: таксама, здаецца, ён пераемніка сабе надзейнага падабраў, а той скарыстаўся момантам і адхіліў, адціснуў убок увесь назарбаеўскі клан, і сталіцу назад перайменавалі, і ўсялякія прывілеі забралі, і гэтак далей. Таму для Лукашэнкі гэты шлях таксама слізкі.
Я думаю, ён ужо трымае гэта ў галаве. Тым болей, што гэтая магчымасць у новай Канстытуцыі прапісаная менавіта для яго – там напісана „для першага прэзідэнта“ – магчымасць сумяшчаць вось гэтыя дзве пасады».
Намеснік кіраўніка Народнага антыкрызіснага ўпраўлення Арцём Брухан бачыць, што цяпер ідзе трансфармацыя палітычнай сістэмы Беларусі з упісваннем у яе УНС, і ў новай сістэме для Лукашэнкі сапраўды лагічна сумяшчаць дзве пасады прынамсі нейкі час.
«Ці таксама ён можа глядзець на прыклад Туркменістану, – адзначае Брухан. – У тым сэнсе, што ён можа на пасаду прэзідэнта скіраваць кагосьці, каму ён будзе давяраць на 100 %. Гэта ягоны сын – Віктар Лукашэнка. А сам можа заняць гэтую пасаду старшыні „Усебеларускага народнага сходу“. Гэта ў нейкай ступені можа не дапусціць таго сцэнару, які адбыўся ў Казахстане».
На самой справе, у Туркменістане ўлада перайшла ад бацькі да сына, магчыма, не адзін раз. У 2006 годзе пасля смерці дыктатара і «пажыццёвага прэзідэнта» Сапармурата Ніязава выканаўцам абавязкаў, а потым і прэзідэнтам стаў (з двума парушэннямі Канстытуцыі) міністр аховы здароўя Гурбангулы Бердымухамедаў. Раптоўны кар’ерны ўзлёт колішняга стаматолага стаў падставай для чутак аб тым, што новы дыктатар – непрызнаны сын старога дыктатара. Так гэта ці не, але ў 2022 годзе дыктатар перадаў уладу ўжо афіцыйна прызнанаму сыну Сердару Бердымухамедаву – абвясціў датэрміновыя выбары, на якіх Сердар прадказальна «перамог».
«Я, канешне, не магу глядзець у будучыню, – працягвае Брухан. – Але цалкам лагічна, што гэта можа быць нейкае сумяшчэнне гэтых пасадаў у Лукашэнкі наступныя пяць гадоў пасля выбараў 2025 года, а потым ужо перадача. Ці ён можа рызыкнуць і пайсці ўжо зараз. Гэта залежыць ад здароўя, ад знешніх фактараў. Магчыма, ад таго ж ціску знешняга».
Варыянт, калі пасада прэзідэнта проста будзе скасаваная, а застанецца толькі старшыня УНС, Класкоўскі лічыць неймаверным пры Лукашэнку: «сістэма аўтарытарная, павінен быць правадыр». Ды й сам Лукашэнка прызнае, што збудаваная ім сістэма дае першай асобе дзяржавы велізарныя паўнамоцтвы, таму і пачаў маніпуляцыю з УНС, каб была нейкая процівага чалавеку на пасадзе прэзідэнта.
Але Класкоўскі заўважае, што ранейшая сістэма была па-свойму дасканалая (з гледзішча аўтакрата), а цяпер УНС – «пятае кола ў возе», якое стварае рызыкі разбалансавання сістэмы ў крызіснай сітуацыі. Лукашэнка пасля выбараў-2020 наўрад ці стане рызыкаваць, лічыць аналітык.
Варыянт з перадачай улады сыну, як у Туркменістане або Азербайджане (у другім дыктатар Гэйдар Аліеў у 2003 годзе перадаў уладу сыну Ільхаму Аліеву) для Лукашэнкі ідэальны, лічыць Класкоўскі, бо сын – «свой чалавек, які не падвядзе». Ды старэйшы сын Віктар Лукашэнка на сёння «абсалютна не раскручаны, у ценю», а любімец, малодшы сын Мікалай Лукашэнка, занадта малады, каб быць прэзідэнтам (прынамсі, паводле дзейнай Канстытуцыі).
«Дадайце ягоную шалёную прагу ўлады, ягоную недаверлівасць… – кажа Класкоўскі пра Лукашэнку. – Я думаю, што ён да апошняй фізічнай магчымасці пастараецца трымаць усю паўнату ўлады ў сваіх руках, таму пойдзе на сумяшчэнне гэтых дзвюх пасадаў».
НАУ, расказаў Брухан, трымае сувязь з некаторымі чыноўнікамі ў Беларусі – і з тымі «на месцах», і ў цэнтральным апараце ўлады. Адчуваецца, што ў рэжыму ёсць «кадравы голад»: на вышэйшыя пасады Лукашэнку цяжка падабраць людзей, якім ён будзе давяраць на 100 %. Магчыма, прафесіяналы і ёсць, але ці ёсць да іх давер? На мясцовым жа ўзроўні проста не хапае спецыялістаў, бо не ўсе хочуць ісці ў чыноўнікі: шмат працы і шмат нагляду з боку сілавікоў.
Цягам 60 дзён пасля выбараў у Палату прадстаўнікоў, запланаваных на 25 лютага, мае адбыцца першы сход УНС пасля зменаў у Канстытуцыю. Класкоўскі не чакае ніякіх сюрпрызаў ад гэтага сходу – так, не верыць у чуткі, што «Масква скіне Лукашэнку», бо Уладзіміру Пуціну проста «не да таго». Ды і раней на выбары ў тую ж Палату прадстаўнікоў хоць бы для выгляду дапускалі апазіцыю, зараз жа выбары будуць «максімальна стэрыльнымі», таму і ад склікання УНС не варта чакаць сюрпрызаў.
На думку Класкоўскага, Лукашэнка ў 2022 годзе пайшоў на змену Канстытуцыі пад ціскам Масквы – Пуцін амаль адкрытым тэкстам казаў, што пасля пратэстаў 2020 года Лукашэнку трэба акуратна і паступова сыходзіць. Але Лукашэнка здушыў пратэсты, а Пуцін распачаў поўнамаштабную вайну ва Украіне – пытанне з зыходам адпала, але працэс з УНС быў запушчаны, цяпер ідзе па інерцыі.
Брухан адзначыў, што цяперашні ўзровень рэпрэсіяў, гвалту і кантролю над грамадствам такі, што можна казаць аб ператварэнні аўтарытарнай сістэмы ў таталітарную. Таму цяжка казаць, калі ў грамадстве адбудуцца змены, трэба чакаць «акна магчымасцяў». Лукашэнка кантралюе сітуацыю, і хоць той УНС як пятае кола, але «чаму не, хай будзе» – раптам пазней прыйдзецца ўсё ж сысці ў першай пасады пад ціскам Масквы.
Алесь Наваборскі belsat.eu
