Вайна ва Украіне пасунула шмат якія тэмы і праблемы на дальні план. У ценю аказаліся і беларускія рэгіёны – з іх праблемамі і патрэбамі. Каб выправіць сітуацыю, даследчыкі Цэнтру новых ідэяў Антон Раднянкоў і Міхаіл Мацкевіч правялі даследаванне, каб зразумець, што сёння хвалюе беларусаў.
Крыху пра метадалогію: як ладзілася даследаванне
На першым этапе даследчыкі правялі шэраг інтэрвʼю з экспертамі ў сферы рэгіянальнага развіцця, каб выявіць праблемы, з якімі сутыкаюцца жыхары беларускіх рэгіёнаў. Атрыманыя звесткі былі затым адпрацаваныя ў фокус-групе з актывістамі з розных рэгіёнаў краіны. У выніку гэтай працы быў складзены канчатковы спіс пытанняў для масавага анкетавання, якое было праведзенае ў партнёрстве з ініцыятывай «Народнае апытанне» ў снежні 2022 года. Апытанне ладзілася сярод пратэснай аўдыторыі праз Viber-бот. Пасля апрацоўвання было атрымана 1775 адказаў, якія і выкарыстоўваліся для аналізу (25 % апытаных – з Менску, астатнія – з розных рэгіёнаў Беларусі).
Падчас прэзентацыі вынікаў сваёй працы эксперты адзначылі: аўдыторыя даследавання больш палітызаваная і ёсць актыўнай часткай насельніцтва, яна не можа рэпрэзентаваць усяго грамадства агулам. Тым не менш, праблемы, з якімі сутыкаюцца беларусы ў краіне, падобныя для ўсіх, незалежна ад іхных палітычных поглядаў.
Агульная сітуацыя ў рэгіёнах: правал дзяржаўнай палітыкі і дэмаграфічны крызіс
На фоне правалу рэгіянальнай палітыкі апошнія дзесяцігоддзі адбываюцца заўважныя дэмаграфічныя змены. Ва ўсіх абласных цэнтрах (за выключэннем Магілёва) адбыўся рост насельніцтва, і гэта пры памяншэнні агульнай колькасці жыхароў Беларусі амаль на 650 тыс. чалавек. Беларусы імкнуцца жыць у гарадах, дзе вышэйшая якасць жыцця, прасцей знайсці працу.
У той жа час станоўчая дэмаграфічная дынаміка адсутнічае ва ўсіх без выключэння вобласцях. Нават Менская вобласць зменшылася ў колькасці людзей, і гэта нягледзячы на ўрбанізацыю Менскага раёну – беларусы шукаюць лепшай долі ў сталіцы альбо едуць далей.
Якія праблемы хвалююць беларусаў
Эксперты кажуць пра рост разрыву паміж Менскам і рэгіёнамі, што выразна выяўляецца ў праблемах, якія адзначаюць беларусы ў залежнасці ад месца жыхарства. Так, галоўная рэгіянальная складанасць – адсутнасць добрай працы – не ўвайшла нават у дзясятку праблемаў жыхароў Менску. Нізкія заробкі – на восьмым месцы праблемаў менчукоў, а эміграцыя і пагроза мабілізацыі наадварот моцна турбуюць Менск, але нашмат менш водгуку знаходзяць за яго межамі.
Вастрыня эканамічных цяжкасцяў у рэгіёнах была прыкметная і ў ранейшым апытанні, якое праводзілі даследчыкі ў 2021 годзе, але тройка асноўных праблемаў тады была аднолькавая для ўсіх. Цяпер гэты падзел відавочны: у менчукоў пераважаюць палітычныя выклікі – такія, як адсутнасць даверу да міліцыі і ўладаў, у той час як у рэгіёнах дамінуюць сацыяльна-эканамічныя праблемы.
Палітыка: ад дзяржавы чакаюць толькі праблемаў
У параўнанні з 2021 годам палітычная сітуацыя ў Беларусі не стала спакайнейшай, рэпрэсіі не спыняюцца, вайна дадала хваляванняў у жыцці беларусаў. Як сведчыць апытанне, давер да мясцовых уладаў застаецца на нізкім узроўні.
Розніца паміж сталіцай і рэгіёнамі нязначная, падобнае стаўленне грамадзянаў да гэтага пытання было і раней, да падзеяў 2020 года. Так, у даследаванні SYMPA ў 2018 годзе менавіта мясцовыя органы ўлады занялі першае месца ў рэйтынгу недаверу насельніцтва пры параўнанні з галіновымі ведамствамі і міністэрствамі, парламентам, царквой, прэзідэнтам, войскам, грамадскімі арганізацыямі.
Адрозненні ў даверы да міліцыі больш заўважныя: 71 % менчукоў супраць 31 % жыхароў вёсак і аграгарадкоў адзначылі гэтую праблему як тую, што хвалюе, а таксама 45 % у раённых гарадах і 48 % у абласных цэнтрах. Прычынай такой рознасці ў ацэнках эксперты называюць тое, што рэпрэсіі ў першую чаргу былі адчувальныя ў сталіцы і ў меншай ступені – у малых гарадах і сельскай мясцовасці.
Рэспандэнты таксама адзначылі нізкія магчымасці абараніць свае інтарэсы ў тым ці іншым дзяржаўным органе. Міліцыя, суд, ваенкамат успрымаюцца рэспандэнтамі як органы, дзе практычна немагчыма абараніць свае правы.
Пагроза мабілізацыі турбуе толькі Менск і абласныя цэнтры, але за навінамі аб вайне сочыць большасць апытаных. То бок тэма вайны і магчымага ўдзелу беларусаў у ёй прыцягвае ўвагу беларусаў, але не называецца прыярытэтнай праблемай.
Рэгіёны пакутуюць ад адсутнасці добрай працы
Праблема адсутнасці добрай працы хвалюе малую частку жыхароў сталіцы (13 %) і вельмі актуальная для ўсёй астатняй Беларусі, – у рэгіёнах гэты паказчык 53 %, у абласных цэнтрах 43 %. 8 з 10 апытаных з райцэнтраў упэўнены, што ў іхным горадзе няма добрых вакансіяў. У Менску такой думкі прытрымліваецца палова. Як вынік: па-за межамі сталіцы кожны чацвёрты апытаны ездзіць на працу ў іншы горад. Менск і бліжэйшыя гарады ўсё больш прыцягваюць працоўныя масы, умацоўваючы цэнтралізацыю.
Крызіс на рынку працы таксама выяўляецца ў нізкіх заробках на існых вакансіях. Больш за ўсё гэта турбуе рэспандэнтаў з абласных цэнтраў, але таксама ўваходзіць у тройку асноўных праблемаў рэгіёнаў.
У такой сітуацыі рост коштаў на прадукты, тавары і паслугі ўспрымаецца яшчэ больш балюча. Высокія кошты адзначыла большасць апытаных, гэта аднолькава моцна хвалюе і жыхароў сталіцы, і рэгіёнаў.
Уведзеныя санкцыі прыкметна скарацілі асартымент на паліцах. Цяпер тавары сталі не проста даражэйшымі, яшчэ і выбар паменшаў. Большасць апытаных (каля 65 %) лічыць, што выбар тавараў і паслуг, якія яны могуць цяпер набыць у сваім населеным пункце, недастатковы. Таксама каля 85 % мяркуюць, што асартымент даступных тавараў і паслуг стаў горш. Найперш так лічаць рэспандэнты з Менску (амаль 95 %), у рэгіёнах так думаюць 84 % апытаных.
Праблема з асартыментам не фіксавалася ў апытанні ў канцы 2021 года. Цяпер відавочны эфект санкцый, у тым ліку тых, што былі ўведзеныя пасля пачатку вайны ва Украіне.
Жыццё: пагаршэнне медычнага абслугоўвання, немагчымаць выехаць з Беларусі
Найбольш вострай сацыяльнай праблемай для рэгіёнаў застаецца падзенне якасці медычных паслуг. Чым меншы населены пункт, тым цяжэй там заставацца здаровым. Атрымаць якаснае медычнае абслугоўванне ў рэгіёнах вельмі складана. Ужо на ўзроўні абласных цэнтраў колькасць рэспандэнтаў, якіх хвалюе гэтая праблема, памяншаецца ў два разы.
Адмысловая праблема з месцамі для адпачынку: у рэгіёнах няма дзе бавіць вольны час. Гэта адзначыў кожны чацвёрты апытаны. Больш за ўсё не хапае: забаўляльных імпрэзаў, даступных кафэ або рэстаранаў, спартовых абʼектаў, канцэртаў замежных выканаўцаў, тэатраў. Шмат хто кажа пра тое, што тыя ці іншыя пляцоўкі былі закрытыя пасля 2020 года.
Яшчэ больш складана беларусам выехаць за межы краіны. Віза ёсць толькі ў кожнага дзясятага, і яе атрыманне ўспрымаецца як складаная задача. Турыстамі летась змаглі стаць толькі 17 % менчукоў і 11 % жыхароў рэгіёнаў. Сем з дзесяці чалавек нікуды не выязджалі з Беларусі ў 2022 годзе (72 % апытаных).
Пры гэтым пераважная большасць (82 %) апытаных хацела б выязджаць у іншыя краіны часцей. Беларусы хацелі б захаваць такую магчымасць, нягледзячы на ўзмацненне ізаляцыі краіны. Так, на пытанне «Наколькі вам патрэбна віза, зыходзячы з вашага ладу жыцця і планаў?» варыянт адказу «віза неабходная» выбрала 35 % апытаных, а 54 % адзначылі, што «добра было б мець візу, але неабходнасці няма».
Эмацыйны стан: трывога, дэпрэсія і адсутнасць планаў
Такі кантэкст стварае цяжкі эмацыйны стан грамадства. Даследчыкі адзначаюць: сярод апытаных пераважаюць пачуцці трывогі, абурэння, часта раздражнення і гневу. Увага пратэсных беларусаў прыкутая да навінаў пра вайну і магчымую мабілізацыю, арышты і зводкі з жыцця палітвязняў. Навіны пра санкцыі ці дэмакратычныя сілы выклікаюць усё менш цікавасці.
Апытаныя прызнаюцца, што тое, што адбываецца, – экстраардынарна, да гэтага складана прывыкнуць. Планаванне будучыні скарацілася да некалькіх тыдняў. Большасць апытаных не плануе свайго жыцця нават на некалькі месяцаў, а тым больш на год. Такіх 21 % і 9 % адпаведна. Акрамя таго, каля чвэрці ўсіх рэспандэнтаў не будуе планаў зусім.
Больш за 85 % упэўненыя, што грамадства застаецца ў стане дэпрэсіі і прыгнечанасці.
СП belsat.eu
