Мінуў год з пачатку поўнамаштабнай вайны ва Украіне. Ён быў поўным страху, болю, адчаю, але разам з тым і надзеі. Паслухалі, што пра гэты год кажуць беларусы ў Беларусі.
«У маім шпіталі насамрэч усе ціха ненавідзяць Расею»
Гарадскі парк. Беспрасветнае хмарнае неба навісла над горадам і вымушае мінакоў утаропліваць вочы ў асфальт. Бясснежнае надвор’е хутчэй нагадвае раннюю вясну, сухое лісце па подыху ветру час ад часу вальсуе ў паветры. Мужчына за 50 выгульвае спаніеля і строгім голасам спрабуе яго дрэсураваць. «Чарлі, сядзець! Сядзець, я каму кажу!» Па сцежках прагульваюцца жанчыны з вазкамі, на лавах сядзяць і размаўляюць людзі.
***
– Хутка 23 лютага, вас на працы віншуюць з гэтым днём?
– Так, па старой традыцыі жанчыны віншуюць. Але апошні раз гэты дзень вельмі запомніўся, бо на наступны пачалася вайна. Прайшла рыса: было жыццё «да» і «пасля». Я за гэты год не сустрэў ніводнага чалавека, які адкрыта і шчыра падтрымоўваў бы агрэсію Расеі. А ў маім шпіталі насамрэч усе ціха ненавідзяць Расею.
– І вы таксама?
– У мяне змянілася стаўленне не да людзей, але да расейскай культуры. Не слухаю і не гляджу цяпер нічога расейскага, не магу. Вядома, можна запытаць, у чым вінаватыя Пушкін, Талсты, якія жылі і займаліся творчасцю ў зусім іншы час. Але падсвядома ёсць разуменне, што яны носьбіты «русского мира», той краіны, якая цяпер забівае ні ў чым не вінаватых людзей. Забойцы выраслі на гэтых творах.
– А вы верылі наогул, што вайна пачнецца?
– У такое верылася цяжка. Але мы працягвалі працу, нейкай дэпрэсіі, якая ўплывае на твой працоўны стан, дактары сабе дазволіць не могуць. Тым больш я працую з дзецьмі. Проста сачыў за навінамі. Памятаю, калі расейцы захапілі ЧАЭС і Запарожскую АЭС, да мяне пачалі звяртацца па парады, ці варта прымаць ёд. Я тады заўважыў, што ў аптэках нават спіртовых настоек ёду не было – людзі расхапілі. А цяпер вайна ідзе фонам, ніхто нічога ўжо не абмяркоўвае, усе прывыклі. Я асабіста спадзяюся, што Беларусь усё ж не ўлезе ў гэтую вайну.
– А вы ваеннаабавязаны?
– Так, я старлей, афіцэр медычнай службы. Таму мяне абавязкова мабілізуюць пры нагодзе, але маёй зброяй будзе не аўтамат, а скальпель.
– Не думалі з’ехаць?
– Ёсць яшчэ тут справы. Ды і Беларусь не заслугоўвае таго, каб адсюль вось так усе паўцякалі. Але ўсё некалі павінна скончыцца, і вайна скончыцца.
***
– Заўважылі, што з крамаў пазнікалі ўкраінскія тавары?
– О так, я раней набываў украінскі алей для салатаў, халву, рашэнаўскія слодычы, сокі мне падабаліся. Але ў мяне ўсё больш выспявае неразуменне да нашых заходніх суседзяў – вось зачыняюць яны межы, немагчыма ўжо два гады атрымаць візу, каму яны ад гэтага робяць горш? Пакутуюць простыя людзі.
***
– Такое зацішша ў нас цяпер. І так яшчэ можа быць доўга… Ведаеш, калі б ты мне 23 лютага мінулага года сказаў, што расейцы будуць бамбіць Харкаў, я б з табой пасварыўся, сказаў, што ты дурань. Хаця вайна ўжо ідзе 10 гадоў насамрэч. А тое і ўсе 500, з моманту перашага нападу Масковіі на ВКЛ. Але ўсё ў нас будзе добра. Трэба спадзявацца. Нічога расейцы з намі не змогуць зрабіць. Ужо столькі гадоў нас спрабуюць знішчыць, а мы ёсць.
«Вайна стала звычкай, як і сітуацыя пасля падзеяў 2020 года ў Беларусі, калі цябе ўжо нічога не здзіўляе і асабліва не кранае»
Кавярня. Прыглушанае святло расцякаецца паміж столікаў, над якімі танцуюць, пагрукваючы па талерках, нажы і відэльцы ў руках позніх наведнікаў. Паветра рассякае лёгкая музыка, гук кава-машыны і ціхія размовы.
***
– Я, шчыра кажучы, з вялікаю трывогай чакаю 24 лютага. Гадавіна вайны. Было зацішша, але што далей будзе?
– А сэнс загадзя панікаваць? Гэта толькі знішчаць сябе і сваю псіхіку.
– Калі пачалася вайна, у мяне быў такі жудасны стрэс, пэўна, нават большы, чым падчас падзеяў 2020 года, і ад яго было пасля цяжка адысці. Было вельмі страшна.
– Першыя тыдні вайны я проста заліпала ў тэлефоне, у навінах, нічога наогул не магла рабіць.
– Я таксама. Пасля, калі вайна стала зацягвацца, мяне пачало паступова адпускаць. Яна стала звычкай, як і сітуацыя пасля 2020 года ў Беларусі, калі цябе ўжо нічога не здзіўляе і асабліва не кранае. Нешта страшнае адбываецца – ты проста прымаеш гэта да ведама, бо прывык жыць у такой страшнай рэчаіснасці. Пасля лета я наогул стараюся менш у гэта паглыбляцца.
– Твой жа муж афіцэр запасу. Не думалі з’язджаць?
– Калі хадзілі пастаянныя чуткі пра мабілізацыю ў Беларусі і закрыццё межаў, мы, вядома, хваляваліся. Гэтыя чуткі столькі разоў зняпраўджваліся. Але інстынкт самазахавання спрацоўвае, і першае, пра што ты думаеш, – валіць, пакуль гэта ўсё не здарылася. Кожны раз, калі з’яўляецца інфармацыя пра мабілізацыю, уступленне беларускіх войскаў у вайну, ты пастаянна стрэсуеш і думаеш: што рабіць, з’язджаць ці заставацца? Аднойчы муж так стрэсануў, што сказаў: мы з’язджаем, я ўжо даведаўся кошты арэнды кватэраў у іншай краіне. На той момант я была спакойнай і сказала: едзь, але без мяне і дзяцей. Муж супакоіўся і перадумаў.
***
– Калі вайна толькі пачалася, было столькі размоваў пра гэта. Калегі-настаўнікі збольшага абураліся, выказваліся супраць агрэсіі Расеі. Хтосьці абмяркоўваў, хтосьці маўчаў, баючыся лішняе слова сказаць. Але цяпер усе размовы сціхлі.
– Але вайна ўсё роўна адчуваецца. На адныя кошты ў крамах зірні.
– Так, вельмі падаражалі харчы, гэта нейкія касмічныя кошты. На тыдзень на мінімальны набор харчоў, хлеб-малако, сям’і з 4 чалавек трэба мінімум 100 руб. На сабе асабліва адчула, што знікае касметыка. Я не змагла набыць сабе любімы крэм, якім карысталася. Мне сказалі, што такога больш не будзе. Я пайшла шукаць іншы – а выбар вельмі бедны.
***
– Мне часам бывае так няёмка посціць у сацсетках штосьці з асабістага жыцця з-за вайны. З іншага боку, жыць увесь час чужой бядой вельмі самазнішчальна. Каб абараніць сваю псіхіку, рана ці позна ты пачынаеш жыць звычайным жыццём.
– А я наогул стала больш асцярожнай у інтэрнэце. Калі чытаю ў сацсетках сваіх сяброў, кожны раз ацэньваю пост, ці няма там якога закліку, забароненай карцінкі, спасылкі. Гэта што, нармальна пазбаўляцца жыцця, сядзець за кратамі за лайк ці каментар? Раз я засталася ў Беларусі, дзе такое магчыма, значыць, мушу быць больш асцярожнай. Калі я хачу лайкаць і каментаваць што заўгодна, то мне трэба з’язджаць. А я не хачу. Гэта мая зямля, мая краіна, чаму я павінна адсюль з’язджаць?
– Зараз межы закрываюцца, то можа ўжо і не зможаш.
– Палякі і літоўцы дбаюць пра інтарэсы сваіх народаў. Чаму яны мусяць дбаць пра беларусаў, калі беларусы самі пра сябе не дбаюць?
«Беларусь саспела да грамадзянскай вайны»
Набярэжная. Над ракой перакрыкваюцца птушкі, марознае паветра прадзіраецца ў кожную шчылінку і прымушае хаваць рукі глыбей у кішэні. Уздоўж ракі няспешна ходзяць людзі. Некаторыя прыпыняюцца і назіраюць за хвалямі ракі, чыю моц не здолеў скаваць лёд.
***
– Да нас на працу прыйшлі спісы «экстрэмістаў», сваіх пасадаў пазбавіліся ўсе, хто падпісаўся не за таго кандыдата. Нікога не шкадуюць. А калі ты губляеш працу, то на дзяржаўную ўжо наўрад ці ўладкуешся. Вось хочаш ты ўладкавацца, напрыклад, у музей, дзесьці месяц-паўтара чакаеш, пакуль цябе ўзгадняць, папярэдняя дзяржаўная праца павінна даць табе характарыстыку.
– Нейкі маразм.
– Чысткі не спыняюцца да гэтай пары. Баюся, што ў нас усё ідзе да вайны. Я хацеў выехаць на стажыроўку, але цяпер не ўпэўнены. Калі пачнецца вайна, усе мае тут. І я хачу быць тут.
– Чаму ты думаеш, што ў нас можа быць вайна?
– Беларусь саспела да грамадзянскай вайны. Ёсць раскол у грамадстве, які толькі паглыбляецца. Людзі на розных палюсах ненавідзяць адзін аднаго. А ўлада не гатовая рабіць крокі да прымірэння і працягвае трымаць градус.
***
– Вось і Байдэн у Кіеў прыляцеў. Уся Еўропа рыхтуецца да эскалацыі, механізм вайны запушчаны, а Беларусь пры гэтым мне нагадвае заўзятара на трыбунах. Калі ўсё будзе адбывацца так, як цяпер, то ўсё працягнецца яшчэ год-два максімум. І наша сітуацыя неяк развяжацца.
– То бок мы дажывем да развязкі?
– Калі нас не заб’е ў гэтым працэсе.
– А цябе неяк змяніла вайна?
– Я гляджу на ўсё як гісторык. На гістфаку ты вучыш усё ў тэорыі, а калі ў цябе на вачах адбываюцца такія падзеі, ты пачынаеш разумець і спасцігаць гісторыю. І адчуваць абсалютную бездапаможнасць перад гістарычным працэсам. У той жа час у нас працягваюцца арышты, пераслед. Ты ўвесь час адчуваеш сябе нібыта голенькім: сёння ў цябе, здаецца, усё добра, а заўтра – ты ў пекле.
Саша Гоман belsat eu
