Adresowany do młodzieży projekt multimedialny o demokracji, społeczeństwie obywatelskim i prawach człowieka wszedł właśnie na wyższy poziom. “Godzina stąd na wschód” – lekcja, gra i dyskusja o wydarzeniach 2020 roku na Białorusi jest teraz dostępna dla wszystkich, za darmo, w internecie.
W czwartek w Białoruskim Młodzieżowym Hubie w Warszawie odbyła się premiera strony internetowej godzinastadnawschod.pl, platformy za pomocą której szkoły, klasy, pojedynczy uczniowie, ale także dorośli mogą “wejść w buty” pary młodych mieszkańców Mińska w przełomowym dla ich narodu momencie. W sierpniu 2020 roku, po sfałszowanych przez reżim Alaksandra Łukaszenki wyborach prezydenckich, Białorusini stanęli przed wieloma wyborami: wyjść na protesty czy milczeć, walczyć czy uciekać, pomagać ofiarom represji czy je ignorować. A w końcu: zostać w kraju czy emigrować.
Próbę podjęcia takich samych wyborów praktycznych i moralnych zaproponowano już ponad tysiącu uczniów z 50 szkół średnich na Podlasiu i Mazowszu. Wzięli oni udział w pierwszym etapie projektu – multimedialnych lekcjach połączonych z grą fabularną i dyskusją. Skierowany jest on do ostatnich klas szkół średnich – młodych ludzi, którzy wkrótce pójdą na pierwsze w życiu wybory. Bo jak podkreślają autorzy, obecne wydarzenia na Białorusi, jak wydarzenia w Polsce w lat 80., pokazują, że demokracja i wolność mają swoją cenę, której wartości młode pokolenie Polaków nie zna.
Bohaterami gry jest para studentów z Mińska – Aleś, grany przez dziennikarza niezależnych mediów Alesia Zaleuskiego i Chryścina, w którą wcieliła się pozbawiona pracy za protesty i zmuszona do emigracji aktorka Teatru Narodowego im. Janki Kupały Chryścina Drobysz. Twórcy założyli, że przedstawienie wydarzeń na Białorusi z perspektywy młodych, kochających się ludzi będzie dla nastolatków atrakcyjne i umożliwi uczniom przyjęcie perspektywy bohaterów. Do stworzenia scenariusza wykorzystano przy tym osobiste przeżycia, obserwacje, emocje i przemyślenia odtwórców głównych ról.
– W filmie, który jest wstępem do lekcji, jest bardzo osobisty dla mnie moment – przyznała podczas konferencji Chryścina Drobysz. – To fragment wideo, którego nie zagrałam jako aktorka. To moje prawdziwe nagranie z sierpnia 2020 roku, gdy zaczęły się Marsze Kobiet. Pamiętam, jak bardzo się bałam. Po raz pierwszy bałam się tak, że mnie mdliło. To był czas, gdy funkcjonariusze białoruskich służb pisali straszne rzeczy z kont społecznościowych zatrzymanych osób. I nie wiedząc, jak się przed tym zabezpieczyć, nagrałam wideo, które wysłałam swojemu znajomemu, by opublikował je w razie mojego zatrzymania. By ludzie wiedzieli, że rzeczy, do powiedzenia których mogą mnie zmusić przed milicyjną kamerą, nie są prawdą.
Spotkania z uczniami moderuje pięciu specjalistów, wśród nich psycholog, który nastolatkom zrozumieć ich odczucia. Za pomocą filmu dokumentalnego, a później dyskusji i gry, w której muszą dokonywać wyborów stających przed bohaterami, młodzi ludzie poznają, co od dwóch lat dzieje się na Białorusi. W państwie, które leży jedynie tytułową “godzinę stąd na wschód” – godzinę jazdy z Białegostoku, godzinę lotu z Warszawy.
– Czuję smutek, złość, współczucie, chęć pomocy, niedowierzanie, poruszenie niesprawiedliwością, większe zrozumienie sytuacji. Podobała mi się możliwość wyboru i dyskusji – cytuje opinię jednego z uczestników zajęć pomysłodawczyni i reżyserka projektu Maria Czykwin.
Autorzy przyznają, że powszechna u nastolatków nieznajomość sytuacji u naszych sąsiadów nie była dla nich zaskoczeniem. Półtoragodzinne zajęcia otwierały jednak ich uczestnikom oczy, sprawiały, że zaczynali szukać informacji nie tylko o Białorusi, ale także o swoich własnych prawach jako człowieka i obywatela, o demokracji. Wielu zaangażowało się m.in. w pisanie listów do białoruskich więźniów politycznych lub pomoc uchodźcom w Polsce, bo takie formy reakcji na zło proponuje projekt.
– Ważna była możliwość opowiedzenia im o tym, dlaczego wokół nich nagle pojawiło się tylu Białorusinów. Zwłaszcza, że staraliśmy się skupić nie tylko na wydarzeniach na Białorusi, ale także na tym, co dzieje się z Białorusinami, którzy musieli emigrować do Polski, czy na Litwę, nie znając języka, zostawiając swoje dotychczasowe życie rodzinne i zawodowe. Staraliśmy się wypracować pewien poziom empatii oparty na wiedzy i zrozumieniu – mówi Paweł Stankiewicz z fundacji TUTAKA, organizacji mniejszości białoruskiej Podlasia.
Bo jeśli gracze tak wybiorą, to “Godzina stąd na wschód” będzie także opowieścią o uchodźstwie, które po 2020 roku stało się rzeczywistością tysięcy uciekających do Polski Białorusinów, a po wybuchu wojny, także milionów Ukraińców.
– Dla mnie to bardzo ważny projekt, bo sama jestem imigrantką – podkreśla aktorka Chryścina Drobysz. – Przyjechałam z Białorusi nie z własnej woli. Pozbawiono mnie pracy i domu. Moje obecne życie mieści się w dwóch walizkach. Jednak moja historia zdecydowanie nie jest najstraszniejszą z tych, które mają tam miejsce do tej pory. Ale skoro już znalazłam się za granicą i mam prawo do zabrania głosu, to powinnam o tym opowiadać.
Dzięki uruchomionej 15 grudnia stronie internetowej nauczyciele mają narzędzie, by przeprowadzić taką multimedialną lekcję samodzielnie. Potrzebują do tego jedynie dwóch godzin lekcyjnych i podłączonego do internetu komputera z projektorem lub tablicą interaktywną. A jeśli chcą przeprowadzić te zajęcia wraz ze specjalistami projektu – mogą zaprosić ich za pomocą formularza na stronie internetowej. Obecnie twórcy starają się o dofinansowanie dla kolejnych spotkań, nie tylko na Mazowszu i Podlasiu, które miałyby się odbyć już w 2023 roku.
Projekt „Godzina stąd na Wschód” jest finansowany przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię z Funduszy EOG w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Regionalny i zrealizowany przez Fundację Sustainable Strategies Network. Partnerami akcji są: Fundacja Tutaka oraz Centrum Rozwoju i Środowiska (SUM) na Uniwersytecie w Oslo. Telewizja Biełsat objęła projekt patronatem medialnym.
Piotr Jaworski, pj/belsat.eu
