У пачатку кастрычніка ў Беларусі зноў затрымалі бізнесоўцаў, якія звязаныя з расейскай калійнай прамысловасцю – нібыта нешта не так з выплатай падаткаў. «Белсат» паспрабаваў разабрацца, якія ёсць версіі таго, што адбываецца.
Баўмгертнер 2.0?
Затрыманыя – былыя партнёры ў кампаніі «Уралкалій» і сябры па Мінскім сувораўскім вучылішчы бізнесмена Дзмітрыя Мазепіна Яўген Шавель і Дзмітрый Лабяк. Мазепін саўладальнік групы кампаній «Уралхім», куды ўваходзіць і расейскі канкурэнт «Беларуськалія» – «Уралкалій».
Шавель і Лабяк саацыянеры ў кампаніі ААТ «Юрас-Ойл». Гэта кампанія калісьці таксама валодала 20% акцый «Уралкалія». «Юрас-Ойл» называе сябе афіцыйным дылерам вядучых вытворцаў мінеральных угнаенняў, кармавых дабавак і прамысловай хіміі.
Цяпер у Беларусі разам з сябрамі Мазепіна затрыманыя і топ-менеджары «Юрас-Ойл». Праблемы ў гэтых людзей менавіта праз дзейнасць гэтай фірмы і звязаныя выплатай падаткаў, паведамляе «Наша Ніва». Падрабязнасцяў справы не вядома. Выданне мяркуе, што Шавеля і Лабяка, як і некаторых іншых бізнесоўцаў у Беларусі, «стрыгуць» – арыштоўваюць, каб атрымаць грошы за выхад з турмы.
Падобная сітуацыя адбылася ў 2013 годзе з на той момант гендырэктарам «Уралкалія» Уладзіславам Баўмгертнерам. Яго абвінавацілі ў нанясенні істотнай шкоды дзяржаўным і грамадскім інтарэсам Беларусі, што было звязана з падаткамі. Аднак тады СМІ пісалі пра «калійную вайну» паміж Беларуссю і Расеяй. Краіны не маглі дамовіцца, як прадаваць калій і як канкураваць, з чым непасрэдна быў звязаны Баўмгертнер.
Былы работнік «Беларускай калійнай кампаніі» (БКК), якая займаецца збытам прадукцыі «Беларуськалія», на умовах ананімнасці сказаў «Белсату», што цяперашняя сітуацыя наўрад ці паўтарае выпадак з Баўмгертнерам - Яўген Шавель і Дзмітрый Лабяк не былі заўважаныя ва ўпраўленні працэсамі гандлю ўгнаеннямі.
«Не думаю, што іх арышты нейкім чынам звязаныя з угнаеннямі або Беларуськаліем», – адзначыла крыніца.
Добры час пацясніць «Беларуськалій»
На думку, эканаміста Яраслава Раманчука, цяперашняя сітуацыя падобная на карпаратыўныя войны, але не на ўзроўні дзяржаваў.
«Тое, што ёсць перадзел рынку паміж рознымі суб’ектамі гаспадарання – гэта відавочна. “Уралкалій” спрабуе выбіць беларускі бок або захапіць нейкую частку актываў. Карпаратыўныя войны ніхто не адмяняў. Як кажуць, ёсць сем вежаў Крамля – нават паміж імі сварка ідзе часам не на жыццё, а на смерць. А тут Лукашэнка – чаму б не прыціснуць? На гэтым узроўні можа быць усё, таму тут ніякай вялікай палітыкі няма. Проста карпаратыўныя разборкі паміж павукамі ў банцы. Бо якая можа быць палітыка, калі Лукашэнка сустракаецца з Пуціным, калі яны хаўруснікі, суагрэсары? Яны разам да смерці або да Гаагі», – сказаў Раманчук у каментары «Белсату».
Цяпер добры момант для «Уралкалія», каб дзейнічаць супраць «Беларуськалія», лічыць суразмоўца.
«Паглядзелі, як адбываецца транзіт – праз Расею. Беларусам заблакавалі будаўніцтва портаў. Залежнасць ад расейскай інфраструктуры магутная. Не за гарамі пройгрыш у вайне. Калі не цяпер прыціснуць, то потым можа быць позна. Вось і прыціснулі. Але гэта проста здагадкі ў кантэксце таго, што ўжо было», – кажа Раманчук.
Новы віток старой вайны?
Беларускі аналітык з Украінскага інстытуту будучыні Ігар Тышкевіч лічыць, што гэта калійныя разборкі на ўзроўні дзяржаў і пачатак цікавай гісторыі. Эксперт бачыць за арыштам бізнэсоўцаў прымус да зліцця беларускіх і расейскіх калійных актываў. Ён узгадвае, што падобнае ўжо было ва ўзаемаадносінах саюзнікаў.
«Беларусь і Расія разам кантралююць да 30 % сусветнага рынку калійных угнаенняў. <...> У далёкія 2004-05 гады бакі вырашылі пазбегнуць канкурэнцыі і стварыць сумеснае прадпрыемства па збыце прадукцыі. Так паўстала ЗАТ "Беларуская калійная кампанія", дзе фармальна акцыі былі падзеленыя 50/50, але ў рэальнасці Менск за кошт няхітрых маніпуляцый атрымаў крыху больш ды і офіс БКК быў у сталіцы Беларусі», – распавядае гісторыю рознагалоссяў у калійнай сферы паміж Беларуссю і Расеяй Ігар Тышкевіч.
Тады ўладальнікам «Уралкалія» быў Сулейман Керымаў, якому не падабалася ідэя сумеснага збыту. Таму ён спрабаваў купіць “Беларуськалій” або зліць яго з расейскай кампаніяй. Аляксандр Лукашэнка заявіў, што гатовы прадаць «Беларуськалій» за $ 30 млрд. Керымаў за кантрольны пакет акцый быў гатовы даць толькі $ 15 млрд. А ў 2007 Лукашэнка ўвогуле адмовіўся прымаць Керымава. Гэта супала з перыядам, калі беларускія ўлады спрабавалі наладжваць стасункі з ЕЗ і выйсці з-пад санкцый.
Пасля выбараў 2010 года і разгону «Плошчы» ужо ні пра якія добрыя стасункі з ЕЗ не думалі. І зноў з’явіліся размовы пра аб'яднанне беларускай и расейскай прамысловасці, у тым ліку і «Беларуськалія» з «Уралкаліем».
Але далей адбываецца скандал з арыштам Баўмгертнера, а БКК пачынае працаваць толькі з беларусім каліем. Адпаведна, Расея выходзіць з гэтай кампаніі.
,,«Крэмль быў вымушаны выкупіць Баўмгертнера. А Керымаў вымушаны быў прадаць "Уралкалій" Дзмітрыю Мазепіну», – узгадвае Тышкевіч.
У 2014 годзе Лукашэнка змог прабіцца на захад, арганізаваўшы ў Менску дыялогавую пляцоўку, пасля таго, як Расея пачала вайну супраць Украіны. Адпаведна, ціснуць на Лукашэнку Маскве было складаней.
У чэрвені 2021 года заходнія краіны ўвялі санкцыі супраць БКК і Беларуськалія. Таксама Беларусь пазбавілася магчымасці транспартавання праз ЕЗ, у тым ліку праз Клайпедскі порт, адкуль пакупнікам сыходзіла большая частка беларускага калію.
«Адзіным варыянтам для экспарту неўзабаве стала расейская тэрыторыя. Ідэальны варыянт для "Уралхіма" і новай спробы аб'яднання. Больш за тое, пасля 2022 года актывы Мазепіна нібыта трапілі пад санкцыі. Але варта ўспомніць праславутую "збожжавую здзелку". Адной з умоў РФ было вывядзенне з-пад санкцый як раз вытворцаў угнаенняў», – адзначае Ігар Тышкевіч.
Такім чынам у Мазепіна атрымалася часова прыпыніць санкцыі ЗША.
«"Уралхім" не пад санкцыямі, "Беларуськалій" – пад. Мазепін вядзе працу па прымусе да зліцця. Але ўмешваецца КНР і ў 2023 фактычна ратуе незалежнасць беларускай калійкі паменшыўшы імпарт прадукцыі "Уралхіма" ў 2,5 разы і замясціўшы яе пастаўкамі з Беларусі».
Аднак у пачатку 2024 года Лукашэнка не выканаў «хатняга задання з Пекіну», якое тычылася змены палітыкі, мяркуе Тышкевіч. І экспарт калію туды зноў абваліўся.
«А тут яшчэ і абмежаванні ў перавозках па чыгунцы (аказваецца ў РЖД бывае дэфіцыт лакаматываў). Адным словам, новая спроба прымусу да зліцця.
Але, як і ў 2013, падзьмуў свежы вецер. Пасля дэманстрацыі гатоўнасці прыслухоўвацца да партнёраў, КНР рэзка актывізавала сваю прысутнасць у Беларусі. А ва Украіне (зноў паралелі) запахла пачаткам мірных перамоваў. Ды і Менск зноў спрабуе пачаць гульню ў "нармалізацыю" адносін з суседзямі. Фактары сышліся. І deja vu – у Беларусі зноў кастрычнік і зноў арыштоўваюць буйных бізнесоўцаў, звязаных з расейскай калійнай галіной», – падводзіць рысу Тышкевіч.
Арсен Рудэнка belsat.eu
