Забіраюць крыжык, Біблію, не пускаюць святароў. Як у беларускіх турмах парушаюць правы вернікаў
Сёлета ў красавіку і праваслаўныя, і каталікі святкуюць Вялікдзень. А ці задумваемся мы ў гэты ўрачысты час, як выглядае святкаванне ў месцах зняволення? Ці маюць увогуле палітвязні ды іншыя асуджаныя магчымасць адзначаць рэлігійныя святы і вызнаваць сваю веру? Як пачуваюцца за кратамі ў Беларусі хрысціяне розных канфесіяў, а таксама вернікі, якія вызнаюць іншыя рэлігіі? Разбіраемся ў пытанні з праваабаронцам, а таксама святаром і верніцай, якія перажылі пазбаўленне волі.
«З асаблівай рэзкасцю зрэзаў крыжык і кінуў пад ногі»
Сайт «Царква і палітычны крызіс у Беларусі» праводзіць маніторынг парушэння правоў вернікаў у беларускіх месцах пазбаўлення волі. Звесткі збіраюцца з 2020 года.
Аўтары маніторынгу распавядаюць, што ў асуджаных забіраюць прадметы культу, нягледзячы на тое, што Правілы ўнутранага распарадку папраўчых установаў (Прыкладанне №3, п.17) дазваляюць асуджаных мець з сабой прадметы культу з некаштоўных металаў. Напрыклад, у палітвязня Мікіты Емяльянава ў турме №4 у Магілёве забралі ружанец (пацеркі для малітвы ў каталікоў). Таксама неаднаразова зняволеныя вернікі распавядалі, як у іх забіралі нацельныя крыжыкі.
«Калі ўсё зрэзалі (а ўсё «вяровачнае» менавіта зразаюць і кідаюць пад ногі), то я сказаў, маўляў, крыжык хоць пакінь. Дык ён яго з асаблівай рэзкасцю зрэзаў і кінуў пад ногі», – распавядаў праваслаўны вернік Раман Абрамчук пра тое, што яму давялося перажыць у адным з Менскіх РАУСаў у 2020 годзе.
Перыядычна назіраюцца праблемы з атрыманнем вязнямі рэлігійнай літаратуры і прэсы, хоць Закон «Аб свабодзе сумлення і рэлігійных арганізацыяў», а таксама арт.10 Закону «Аб парадку і ўмовах утрымання асобаў пад варта» замацоўваюць права на такую літаратуру. Тым не менш, неаднаразова адміністрацыі месцаў зняволення высылалі рэлігійныя кнігі і часопісы назад адпраўнікам. Таксама вядома пра выпадкі, калі вязні не атрымлівалі нават калядныя паштоўкі. Каталіцкая верніца Вольга Залатар распавядала, што ёй не перадаюць малітоўнік.
Размова са святаром адбываецца на агульных умовах – праз шкло і тэлефон
Адміністрацыі пенітэнцыярных установаў чыняць перашкоды ў тым ліку ў падпісцы на рэлігійную прэсу. Вядома, што ў турме №4 г.Магілёва выкраслілі з падпіснога каталогу газету Віцебскай дыяцэзіі «Каталіцкі веснік». Калі сваякі палітвязня Мікіты Емяльянава звярнуліся да адміністрацыі турмы №4 з пытаннем, чаму яму не перадалі нумар «Каталіцкага весніка» за травень 2021 года, ім адказалі, што забароненае атрыманне і захоўванне вязнямі выданняў, якія прапагандуюць варожасць.
Музыка і праваслаўны вернік Аляксей Крукоўскі, які адбываў адміністратыўны арышт на Вялікдзень, распавядаў, што ў ІЧУ ўключалі па радыё толькі ранішняе віншаванне Мітрапаліта Веніяміна і больш ніякага велікоднага кантэнту. Зняволенаму не перадалі таксама паштоўкі з віншаваннямі.
Аўтары маніторынгу адзначаюць таксама сур’ёзную праблему з арганізацыяй пастырскіх візітаў для вернікаў у СІЗА. З такой сітуацыяй сутыкнуўся Павел Севярынец, якому некалькі разоў адмаўлялі ў візіце святара і дазволілі толькі пасля вынясення прысуду. Пры гэтым сустрэча са святаром адбывалася на агульных умовах праз шкло і тэлефон без магчымасці ўдзяліць сакраманты і без забеспячэння канфідэнцыйнасці размовы.
Ірыне Бярнацкай у СІЗА не дазволілі сустрэцца з каталіцкім святаром. Доўга адмаўлялі ў пастырскім візіце Вользе Залатар, урэшце з ёй змог сустрэцца апостальскі нунцый у Беларусі Антэ Ёзіч.
З адмовай у візіце пастара сутыкнуўся і палітзняволены філосаф Уладзімір Мацкевіч – вернік-кальвініст.
Арыштаванаму святару не дазволілі ўзяць з сабой ружанец
Пракаментаваць сітуацыю з правам на веравызнанне ў беларускіх месцах зняволення мы папрасілі каталіцкага святара, які сам прайшоў праз арышт. Ксёндз Пётр (імя змененае па просьбе суразмоўцы з меркаванняў бяспекі) правёў пэўную колькасць содняў у ізалятары часовага ўтрымання
«Начальнік ІЧУ добра ведаў, хто я, але калі я папрасіў у яго дазвол на звычайны маленькі драўляны ружанец з сабой у камеру, той адмовіў, – распавядае святар. – Я пытаўся – чаму? Я ж не павешуся на ім. Той начальнік казаў штосьці пра тое, што праваслаўныя інакш моляцца. Я тлумачыў яму, якая ў каталікоў малітва, але ён усё роўна не дазволіў. Пазней я думаў, што можна было б з хлебу рабіць Ружанец, але ў нас была, так скажам, VIP-камера – нас там было некалькі «палітычных». Па некалькі разоў на дзень быў шмон, забіралі тое, што мы рабілі з хлебу для гульні ў косці, таму і Ружанец бы забралі».
Ксёндз Пётр зазначае, што сітуацыя з правамі вернікаў у Беларусі адрозніваецца ад віду месца зняволення – у калоніях, напрыклад, дазволена больш, чым у ІЧУ і СІЗА (у ІЧУ нават Біблію не дазваляюць мець у камеры). Таксама шмат што залежыць ад начальніка і ад рэлігіі, якую вязень вызнае.
«У некаторыя калоніі прыходзяць праваслаўныя святары, ці, прынамсі прыходзілі, калі я быў у Беларусі. Таксама праваслаўныя каплічкі ёсць шмат у якіх калоніях у Беларусі, – кажа ксёндз Пётр. – Да каталікоў і пратэстантаў стаўленне іншае. Мне не вядома, каб недзе ў калоніі ў Беларусі была каталіцкая капліца. Каталіцкіх святароў часам пускалі, але арганізаваць такі візіт складаней, чым праваслаўнага святара».
«Евангелле вучыць чалавека думаць, а ў Беларусі такія людзі непатрэбныя»
Ксёндз Пётр цяпер знаходзіцца ў Польшчы, куды быў вымушаны ўцякаць ад пераследу ў Беларусі. Ён не адзіны беларускія святар, які за апошні час з’ехаў у Польшчу. Некаторыя з беларусаў ходзяць да вязняў у польскіх месцах зняволення, і тое, як выглядае там права на веравызнанне ў параўнанні з Беларуссю – неба і зямля, зазначае ксёндз Пётр.
«Тут няма ніякіх перашкодаў для веры, – кажа святар. – Ёсць месцы для малітвы, капліцы, святары прыходзяць праводзяць Святую Імшу. Вязні могуць мець Ружанцы, малітоўнікі, Святое Пісанне. Сярод начальства турмаў ёсць веруючыя людзі. У той час, як у Беларусі ў чалавека ў турме ўвогуле няма ніякіх правоў. Асабліва калі ты палітычны, там увогуле няма значэння, ці ты каталік, ці пратэстант, ці атэіст – да цябе і так «асаблівае» стаўленне, бо ты палітычны. Хоць у тым, што датычыць веравызнання, малітвы, не павінна быць ніякіх абмежаванняў, бо гэта справа маіх асабістых адносінаў з Богам».
Святар звяртае ўвагу на тое, што ў беларускай Канстытуцыі прапісаная свабода веравызнання, але кажа, што фактычна яе няма ў нашай краіне. У Беларусі пад ціскам знаходзіцца Касцёл, а таксама вернікі, дзе б яны ні знаходзіліся – у турме ці на волі.
«Даволі проста растлумачыць, чаму дзяржава пераследуе веру. Мы праз гэта праходзілі ў савецкія часы, Польшча – у часы камунізму, – зазначае наш суразмоўца. – Вера, Евангелле вучаць чалавека думаць, выбіраць паміж дабром і злом, паміж праўдай і хлуснёй, паміж справядлівасцю і беззаконнем. А тым, хто кіруе цяпер Беларуссю, не патрэбныя людзі, якія думаюць, разважаюць, абмяркоўваюць, гледзячы на Хрыста, які таксама быў несправядліва асуджаны, і таксама ж па палітычных матывах. Яны разумеюць, што трэба рабіць усё, каб чалавек не думаў, такой асобай лягчэй кіраваць».
Беларуска-мусульманка: у ІЧУ прымусілі зняць хустку, не перадалі Каран
Журналістка і блогерка Вольга Чарных, якая вызнае іслам, ужо шмат гадоў не жыве ў Беларусі, але калі жыла, прайшла праз адміністратыўны арышт і ІЧУ. Паводле дзяўчыны, стаўленне да ісламу ўвогуле ў Беларусі дзіўнае, а ў месцах зняволення мусульманам зусім цяжка.
«Там да слёз усё сумна, – кажа журналістка. – Калі я знаходзілася ў ІЧУ ў Менску, мне забаранілі ўзяць хустку ў камеру, мяне прымусілі яе зняць. Толькі на наступны дзень, калі прыйшоў начальнік ІЧУ і я яму растлумачыла сітуацыю, ён дазволіў мне ўзяць хустку».
Мусульманін павінен маліцца 5 разоў на дзень у пэўны час содняў. Вольга распавядае, што сачыць за часам у камеры ІЧУ не было магчымасці. Яна прасіла ахоўнікаў арыентаваць яе ў часе, але насустрач пайшоў толькі адзін.
«Ад начальніка ІЧУ я пачула такія словы – калі хочаш маліцца, не трапляй у турму, і ўвогуле мусульманка павінна сядзець удома на кухні і не лезці ў палітычныя справы. Што мяне найбольш здзівіла потым, што я падобныя думкі пачула пазней ад прадстаўнікоў прасунутай часткі грамадскай супольнасці – што калі я хачу вызнаваць рэлігію, я павінна сядзець удома і не высоўвацца», – распавядае блогерка.
Вольга прасіла, каб ёй перадалі Каран, ёй сказалі, няхай сваякі прынясуць, але ў выніку так і не перадалі. Цяжка мусульманам у беларускіх месцах зняволення і з ежай.
«Я не патрабавала, каб адмыслова для мяне было ў меню халяльнае мяса – я разумела, дзе я знаходжуся, – кажа Вольга. – Але я прасіла не прапаноўваць мне свініну, бо гэта забаронена ісламам. Мне сказалі – не хочаш есці, не еш увогуле, твая справа. Маё права на веравызнанне, якое гарантуецца Канстытуцыяй, было парушанае».
Каталіцкая Царква не мае ніводнай капліцы на тэрыторыі пенітэнцыярных установаў у Беларусі
Праваабарончая арганізацыя «Форум 18» кажа, што парушэнні арыштаваных і асуджаных на свабоду рэлігіі супярэчыць і беларускаму заканадаўству, і Мінімальным стандартным правілам абыходжання з вязнямі ААН (Правіла Мандэлы).
Пра парушэнне правоў вернікаў у беларускіх пенітэнцыярных установах кажа і юрыст праваабарончага цэнтру «Вясна» Павел Сапелка. Пры гэтым зазначае, што падпісанае пагадненне паміж Праваслаўнай Царквой і Дэпартаментам па выкананні пакаранняў.
«На тэрыторыі шмат якіх калоніяў пабудаваныя праваслаўныя капліцы, цэрквы, святары сустракаюцца з асуджанымі. Што праўда, ёсць розны водгукі датычна такіх сустрэч», – зазначае спадар Сапелка.
Адначасова праваабаронца падкрэслівае, што Каталіцкая царква не мае ніводнай капліцы на тэрыторыі пенітэнцыярных установаў, аналагічна і іншыя канфесіі і рэлігіі не маюць магчымасці пабудаваць у калоніях месцы для багаслужэнняў і малітвы.
Магчымасць мець з сабой Біблію залежыць ад месца зняволення. Не дазваляецца браць Святое Пісанне ў ШІЗА, і гэта – парушэнне правоў вернікаў, кажа Павел Сапелка.
Няпроста ў калоніях тым, у каго ў сувязі з рэлігіяй ёсць абмежаванні ці адрозненні ў харчаванні, зазначае праваабаронца.
«Нормы па харчаванні, якія ў нас прынятыя ў месцах пазбаўлення волі, не ўлічваюць асаблівасцяў, звязаных з веравызнаннем, – кажа юрыст. – Спроба патлумачыць гэта эканамічнымі прычынамі, на мой погляд, даволі слабая. Я лічу, што можна было б распрацаваць варыянты харчавання, якія б улічвалі асаблівасці чалавека. Напрыклад, у Швецыі ў месцах зняволення ёсць варыянты харчавання без свініны, без мяса ўвогуле ці без лактозы».
«Заключэнне не мусіць прыносіць большыя цярпенні, чым сам факт пазбаўлення волі»
Праблемы ўзнікаюць і ў тых вернікаў, якім рэлігія прадпісвае рэгулярныя малітвы па раскладзе – гэта, напрыклад, мусульмане, зазначае спадар Павел.
«Ніхто і не падумае вызваляць асуджанага ад працы ці рабіць для яго асобны расклад толькі таму, што ў пэўны час яму трэба памаліцца», – кажа праваабаронца.
Змагацца з парушэннямі правоў вернікаў у Беларусі цяпер – амаль бессэнсоўна і небяспечна, бо рэпрэсіўная сістэма, якая склалася ў нашай краіне, на ўсе спробы паўплываць на яе будзе адказваць у лепшым выпадку неразуменнем, у горшым – пераследам, лічыць юрыст «Вясны».
«Патрэбы вернікаў не асабліва хвалявалі Дэпартамент па выкананні пакаранняў і да 2020 года. Праблемы з доступам у калоніі іншыя святароў, акрамя праваслаўных, былі і раней. Пра асаблівасці харчавання вернікаў і тады ніхто не хацеў слухаць. Цяпер дык тым больш, – кажа Павел Сапелка. – Канешне, можна сказаць, што цяпер у нас шмат больш сур’ёзных праблем, але для вернікаў як раз адсутнасць магчымасці памаліцца ці выканаць тое, што прадпісвае вера, можа быць важней за ўсё астатняе».
Такога татальнага ігнаравання правоў вернікаў у месцах пазбаўлення волі, як у Беларусі, у цывілізаваных краінах няма, кажа праваабаронца.
«Павінна выконвацца агульнае правіла – заключэнне не мусіць прыносіць большыя цярпенні, чым сам факт пазбаўлення волі», – рэзюмуе юрыст.
Ганна Ганчар belsat.eu
