„Zbyt długo pozwalaliśmy Rosji tu rządzić”. Norwegia szuka sposobu na politykę historyczną
Pomnik w położonym niedaleko granicy z Rosją mieście Kirkenes na północy Norwegii od początku rosyjskiej pełnowymiarowej inwazji na Ukrainę jest przedmiotem sporu między władzami miejskimi a miejscowym konsulatem rosyjskim. Władze Norwegii na rozwiązanie problemu mają czas do jesieni.
W październiku ubiegłego roku pod pomnikiem upamiętniającym żołnierzy radzieckich w Kirkenes doszło do przepychanek i awantury sprowokowanej przez rosyjskiego konsula Nikołaja Konygina. Gdy w rocznicę wyzwolenia miasta przez Armię Czerwoną burmistrz norweskiego miasta Magnus Mæland postawił pod monumentem wieniec udekorowany norweskimi i ukraińskimi barwami, konsul bezceremonialnie zasłonił go własnym. Doszło do rękoczynów: kłótnię między Norwegami a Rosjanami zarejestrowali dziennikarze. W Norwegii wybuchł skandal dyplomatyczny.
Komentując incydent, ambasador Rosji w Oslo Tejmuraz Ramiszwili stanął w obronie konsula, przypominając, że złożenie wieńca było jego „obowiązkiem”.
Kirkenes położone jest w niewielkiej gminie Sør-Varanger w Finnmarku. Do przejścia granicznego z Rosją Storskog jest zaledwie kilkanaście kilometrów. W 1940 roku po napaści III Rzeszy na Norwegię gmina została zajęta przez wojska niemieckie. Kriegsmarine i Luftwaffe miały za zadanie kontrolować ruchy floty alianckiej na Morzu Barentsa i wspierać oddziały Wehrmachtu na tzw. Froncie Północnym w Finlandii. W efekcie miasto wielokrotnie było bombardowane przez Sowietów. Pod koniec wojny część mieszkańców uciekła z Kirkenes, na kryjówki wybierając tunele kopalni. W październiku 1944 roku Niemcy zarządzili przymusową, pieszą ewakuację ludności cywilnej Finnmarku na południe. Finnmark znajduje się już za kołem podbiegunowym – noc polarna zaczyna się w listopadzie. Wobec oporu Norwegów wobec okupacji i marionetkowego rządu Vidkuna Quislinga Niemcy zaczęli systematyczne niszczenie regionu, stosując taktykę spalonej ziemi – w całym Finnmarku nie było nie tylko ani jednego całego domu, ale nawet całej łodzi rybackiej. Mordowano również ludność cywilną. Dla mieszkańców Północy była to katastrofa. Armia Czerwona wkroczyła do Kirkenes 25 października 1944 roku. Wycofała się z powrotem na wschód niecały rok później. W mieście do dziś ok. 10 procent mieszkańców to Rosjanie.
Frigjøringsmonumentet (pol. Pomnik Wyzwolenia), przedstawiający radzieckiego żołnierza z karabinem, jest pamiątką po końcu wojny. Odsłonięto go w latach 50. XX wieku. Wyzwolenie Finnmarku spod okupacji niemieckiej jest na tyle ważnym wydarzeniem w pamięci mieszkańców Północy, że kilkukrotnie do Kirkenes na obchody rocznicowe przybywała norweska rodzina królewska. Król Harald V po raz ostatni wziął udział w obchodach w 2019 roku. Na wydarzeniu obecny był rosyjski minister spraw zagranicznych Siergiej Ławrow.
Jednak po rozpoczęciu pełnowymiarowej inwazji Rosji na Ukrainę w Kirkenes wiele się zmieniło. Konsul Konygin wywołał oburzenie, gdy w październiku 2022 roku sam udał się pod pomnik i wygłosił przemówienie do zgromadzonych pracowników konsulatu. Stwierdził wówczas, że wojna z Ukrainą jest “kontynuacją walki z nazizmem z czasów II wojny światowej”. Napięcie między Norwegią a Rosją doprowadziło do kłótni nawet o renifery przekraczające płot graniczny, a ubiegłoroczna awantura o kwiaty doprowadziła władze miejskie do wniosku, że obchody rocznicy w ogóle powinny odbywać się bez udziału rosyjskiego konsula.
Zamiast tego rada postanowiła zaprosić na październik do miasta prezydenta Ukrainy Wołodymyra Zełenskiego. Sprawą zajął się także norweski minister obrony Bjørn Arild Gram, który 24 lutego tego roku zaapelował do władz regionu o rozwiązanie sprawy obchodów 80. rocznicy wyzwolenia Kirkenes, a przedstawiciele MSZ stwierdzili, że władze rosyjskie będą chciały wykorzystać okazję do celów propagandowych.
Burmistrz Kirkenes Magnus Mæland oświadczył, że konsula Konygina, którego wprost nazwał „reprezentantem reżimu Putina” – nie zaprosi.
– Oni źle wykorzystują historię – oznajmił Mæland. – To wyraźnie polityka zagraniczna. Musimy po prostu odzyskać historię i kontrolę nad pomnikami. Zbyt długo pozwalaliśmy Rosji tu rządzić – dodał w rozmowie z państwową telewizją norweską NRK.
Władze Kirkenes poprosiły władze krajowe o pomoc.
ur, lp / belsat.eu wg NRK, Nordnorskdebatt
