Магчыма, у арганізацыі беларускіх экс-сілавікоў «BYPOL» раскол, але маштабы канфлікту незразумелыя. Абвінавачванні ў фінансавых махінацыях закідаюць «міністру ўнутраных справаў» Аб’яднанага пераходнага кабінету – Кабінет пачаў праверку.
Што такое BYPOL
У час пратэстаў, звязаных з прэзідэнцкімі выбарамі-2020, не ўсе сілавікі падтрымалі рэпрэсіі рэжыму Аляксандра Лукашэнкі. Некаторыя проста звольніліся, а некаторыя пасля гэтага аб’ядналіся ў асацыяцыю «BYPOL». Асацыяцыя стала дыстанцыйна расследаваць злачынствы рэжыму Лукашэнкі, публікаваць вынікі расследаванняў простай мовай. Напрыклад, «BYPOL» назваў меркаваных забойцаў Рамана Бандарэнкі; расказаў, як рыхтавалася правакацыя дзеля затрымання Сяргея Ціханоўскага; выкрыў супрацоўніка КДБ Аляксея Захарава, які выконваў ролю тэрарыста ў Горадні.
У канцы вясны 2021 года стварыла план «Перамога» – збірала ахвочых выступіць супраць рэжыму ў належны момант і рыхтавала інструкцыі. Удзельнікі плану пасля пачатку вайны ва Украіне ладзілі дыверсіі супраць расейскіх войскаў у Беларусі.
Аб стварэнні «BYPOL» былыя сілавікі расказалі выбранай прэзідэнтцы Святлане Ціханоўскай 20 кастрычніка 2020 года. На сустрэчы з Ціханоўскай у Варшаве тады былі былыя следчыя Андрэй Астаповіч і Ігар Лобан, былы супрацоўнік наркакантролю Мацвей Купрэйчык, былы аператыўнік крымінальнага вышуку Уладзімір Жыгар. Каардынатарам ініцыятывы тады называлі Астаповіча.
Колькі чалавек у «BYPOL» і чым менавіта яны займаюцца, невядома: арганізацыя, якую ўлады Беларусі назвалі «экстрэмісцкай», захоўвае высокую ступень сакрэтнасці. З ідэнтыфікатараў супрацоўнікаў «BYPOL» у Telegram можна зрабіць выснову, што ў асацыяцыю ўваходзіла не менш як паўсотні чалавек. Але публічных асобаў, якія раскрывалі свае імёны, не так шмат: апошнім часам «BYPOL» прадстаўлялі згаданыя Жыгар і Купрэйчык, а таксама Станіслаў Лупаносаў і Аляксандр Азараў, з нядаўняга часу – былы палітвязень Аляксандр Кабанаў.
Калі Ціханоўская ў жніўні 2022 года пасля кансультацыяў з шэрагам прадэмакратычных арганізацыяў стварыла Аб’яднаны пераходны кабінет, яна прызначыла Азарава прадстаўніком у пытаннях аднаўлення правапарадку – гэткім «міністрам унутраных справаў» у чымсьці падобным да ўраду ў выгнанні. Азараў казаў «Белсату», што Кабінет патрэбны «Байполу», каб легітымізаваць дзеянні партызанаў у Беларусі.
Што за скандал цяпер
Выглядае на тое, што між Азаравым і Купрэйчыкам – двума галоўнымі «тварамі BYPOL» у апошні час – узнік канфлікт, у які могуць быць уцягнутыя яшчэ некалькі чальцоў «BYPOL», а таксама «вонкавыя сілы». Каго падтрымліваюць іншыя чальцы «BYPOL», на момант публікацыі незразумела. Аб’яднаны пераходны кабінет пакуль не прымаў нічый бок – кажа, праводзіць праверку.
Канфлікт стаў публічным, калі Аляксандр Азараў днём 8 чэрвеня запісаў відэазварот, у якім заявіў, што Мацвей Купрэйчык і яшчэ «група асобаў» адмовіліся праходзіць паліграф («дэтэктар хлусні»), праз гэта былі звольненыя, але Купрэйчык забраў доступ да акаўнтаў «BYPOL» на Youtube і ў сацсетках.
Пазней у Telegram-канале «BYPOL» з’явіўся пост з абвінавачваннямі ў бок Азарава. Там сцвярджаецца, што Азараў ніколі не быў заснавальнікам ці кіраўніком аб’яднання экс-сілавікоў «BYPOL», кіраваў толькі створаным 26 траўня 2021 года фондам «BYPOL», а ў аб’яднанні сілавікоў быў «медыйнай персонай». Сцвярджаецца таксама, што аб’яднанне сілавікоў не выстаўляла кандыдатуру Азарава ў Кабінет (хоць раней «BYPOL» не пратэставаў супраць гэтага, а ад арганізацыі на канферэнцыі, падчас якой быў створаны Кабінет, быў як мінімум яшчэ адзін прадстаўнік).
Як сцвярджаецца ў пасце, супрацоўнікі аб’яднання «BYPOL» пачалі «унутранае разбіральніцтва ў дачыненні да правамернасці і мэтазгоднасці шэрагу фінансавых аперацыяў вышэйназванага фонду», а Азараў і сузаснавальнік фонду Лупаносаў адмаўляліся прадставіць фінансавую справаздачу, за што былі выключаныя з аб’яднання.
Мацвей Купрэйчык пацвердзіў «Белсату», што звязаны з гэтай публікацыяй і падтрымлівае гэтыя закіды, а таксама расказаў, што «вялікая колькасць супрацоўнікаў сышла з фонду з пытанняў фінансавай неахайнасці». Ён таксама пацвердзіў, што адмовіўся прайсці праверку на паліграфе: сказаў, што раней ужо праходзіў тры праверкі, а ад чарговай адмовіўся, бо тая была на замову Азарава з пытаннямі, якія складаў Азараў. На просьбу «Белсату» падказаць кагосьці з «BYPOL», хто мог бы ўсё гэта пацвердзіць, Купрэйчык сказаў, што пакуль такога не будзе, і сказаў, што доказы адносна Азарава будуць прадстаўленыя пазней.
Станіслаў Лупаносаў заявіў «Белсату», што ні яго, ні Азарава не маглі звольніць з «BYPOL», бо не маюць такіх паўнамоцтваў.
Аляксандр Азараў у каментары выданню «Zerkalo» расказаў, што не ведае, чыя пазіцыя была апублікаваная на канале «BYPOL», і не будзе каментаваць, колькі людзей пакінула «BYPOL». Ён дадаў, што Купрэйчык яшчэ ў 2020 годзе рэгістраваў старонкі «BYPOL» у сацсетках на сябе, але, паводле Азарава, бот плану «Перамога» не пад кантролем Купрэйчыка. Telegram-бот «BYPOL» таксама не пад кантролем Купрэйчыка.
Яшчэ да гэтых публікацыяў, у ноч на 8 чэрвеня, абвінавачванні ў бок Азарава выставіў ананімны Telegram-канал «ОШС», які, імаверна, вядуць прыхільнікі Вольгі Карач. Гэты канал наогул сцвярджаў, што Азараў – агент выведкі Міністэрства абароны Беларусі.
Ранкам 9 чэрвеня на Telegram-канале «BYPOL» быў апублікаваны відэазварот людзей у масках, якія назвалі сябе байцамі створанага «BYPOL» падраздзялення «Атам», якое ваюе ва Украіне. Чалавек у масцы і са змененым голасам, які назваўся пазыўным Ніл, запатрабаваў Азарава «спыніць распаўсюд хлусні» і «неадкладна выдаць усю фінансавую дакументацыю».
Таксама ранкам 9 чэрвеня супраць Азарава выступіў баец батальёну «Тэрор» Радзівон Батулін, вядомы сувязямі з неанацыстамі.
Святлана Ціханоўская адказала «Белсату» пра разбіральніцтва адносна канфлікту ў «BYPOL» на выставе, прысвечанай беларускім ваярам ва Украіне: тое, што абмяркоўваюць адносна «BYPOL», гэта, на яе думку, «нізка ў параўнанні з тым, праз што праходзілі нашыя хлопцы-беларусы».
«Сітуацыя надзвычайная, мы зараз праводзім праверку па фактах. Мы павінны сабраць усіх чальцоў гэтага канфлікту і высветліць, што там здарылася насамрэч. Бо зараз плётак будзе шмат, будуць абмяркоўваць-абмусольваць з усіх бакоў. Але ж пакуль я не буду ведаць дасканала, што там здарылася і хто каго ў чым абвінавачвае, хто там у чым вінаваты, то больш, чым распавесці пра тое, што мы пачалі ўнікаць у сітуацыю, я даць інфармацыю не магу».
На просьбу «Белсату» Ціханоўская ўдакладніла: Азарава пакуль не адхіляюць ад працы ў Кабінеце: не можа прыняць такое рашэнне, бо пакуль не бачыла ніводнага доказу нейкіх злачынстваў.
Скандалы ўжо былі ў BYPOL і не толькі
Аб «расколе BYPOL» хадзілі чуткі яшчэ вясной 2021 года. Тады «BYPOL» гэта абвяргаў, але з арганізацыі ці то сышоў, ці то быў звольнены адзін з заснавальнікаў Андрэй Астаповіч.
Восенню 2022 года з «BYPOL» сышоў адзін з «твараў» арганізацыі, які стаяў у яе вытокаў: Алег Талерчык. Ён казаў, што сышоў з прычыны недаверу да заяваў у тым ліку Азарава і з прычыны таго, што «BYPOL» «ператвараецца ў медыяпраект». Талерчык пазней праходзіў паліграф на «Белсаце» і казаў пра недавер Азараву і іншым.
Цяпер Талерчык расказаў «Белсату», што таксама не атрымліваў фінансавых справаздачаў – гэта не вырашалася яшчэ ў часы ягонага сыходу, а на баку Азарава засталося «два чалавекі» (пра тое, што з Азаравым сышлі два чалавекі, казаў і Купрэйчык).
Таксама восенню 2022 года былая рэдактарка «Чорнай кнігі Беларусі» Яніна Сазановіч абвінаваціла Азарава і Купрэйчыка, а таксама дарадцу Ціханоўскай Франака Вячорку ў тым, што яны прасілі ігнараваць тое, што доступ да бота «Чорнай кнігі» мае дзейны супрацоўнік ГУБАЗіК, звязаны з арыштам Рамана Пратасевіча (Азараў заявіў, што не казаў замоўчваць гісторыю).
Усялякія скандалы здараліся ў дэмакратычных сілах і раней. Напрыклад, фінансавыя прэтэнзіі выказвалі і да фондаў «By_help» і «BYSOL», і да офісу Ціханоўскай, і да фонду Валерыя Цапкалы.
Восенню 2022 года Аб’яднаны пераходны кабінет пакінула «міністарка фінансаў» Таццяна Зарэцкая – пасля таго, як з’явіліся пытанні да ейнага стартапу, не звязанага з Кабінетам.
У пачатку 2023 года Паспалітае рушэнне, аб стварэнні якога заяўляў Аб’яднаны пераходны кабінет, вырашыла стаць самастойнай арганізацыяй, але адмаўляла тое, што гэта раскол.
Расколы і скандалы былі ў беларускіх дэмакратычных сілах і да падзеяў 2020 года. У 1999 годзе былі нават сарваныя альтэрнатыўныя прэзідэнцкія выбары.
Чаму гэта кепска
Канфлікту ў «BYPOL» ужо цешацца праўладныя медыі і каналы, звязаныя з дзейнымі сілавікамі. «Кіберпартызаны» папярэджваюць, што сілавікі ўжо ствараюць фальшывыя Telegram-каналы і боты ад імя Азарава, ладзяць фальшывыя рассылкі па чатах. Наколькі гэты канфлікт зменіць дзейнасць «BYPOL» і давер да арганізацыі, прадказаць цяжка («Наша ніва» лічыць, што скандал «звядзе да нулю» ўплыў «BYPOL»).
«BYPOL» мае вялікі масіў персанальных звестак праціўнікаў Лукашэнкі: як мінімум, базу акаўнтаў людзей, якія пагадзіліся ўдзельнічаць у плане «Перамога» (яна, імаверна, пад кантролем Азарава), а таксама паведамленні ад людзей, якія пісалі ў сацсеткі «Байполу» (доступ да гэтага ў Купрэйчыка). На «BYPOL» і план «Перамога» як на шляхі вяртання ўлады народу Беларусі ўскладала надзеі Святлана Ціханоўская.
Расколы і карупцыйныя скандалы здараюцца і ў дэмакратычных краінах, і не толькі ў сілавых ведамствах, а нават на ўзроўні кіраўніцтва дзяржавы. Напрыклад, у Паўднёвай Карэі за апошнія 30 гадоў трох экс-прэзідэнтаў асудзілі за карупцыю, а яшчэ адзін экс-прэзідэнт скончыў жыццё самагубствам пасля карупцыйнага расследавання. І за апошнія 30 гадоў імпічменты абвяшчалі двум дзясяткам кіраўнікоў дзяржаваў.
Аднак у дэмакратычных краінах можна проста выбраць новага кіраўніка дзяржавы ці прызначыць новага міністра ўнутраных справаў. Беларусы ж не могуць наўпрост паўплываць на канфлікт у «BYPOL» і могуць хіба вельмі ўскосна паўплываць на выбар «міністра ўнутраных справаў» апазіцыі. Таксама дэмакратычныя актывісты не маюць незалежнага органу для расследаванняў прэтэнзіяў Азарава і Купрэйчыка адно да аднаго.
Да таго ж, прыхільнасць вызваленню Беларусі дэкларуюць некалькі розных узброеных фармаванняў, якія ваююць ва Украіне або рыхтуюцца за межамі Беларусі, а найбуйнейшае падраздзяленне – полк Каліноўскага – толькі два дні таму пачаў наўпрост кантактаваць з Ціханоўскай, ды і сам перажыў раскол – сыход шэрагу байцоў і цэлага батальёну. Адзінства сярод прыхільнікаў сілавога супрацьстаяння рэжыму Лукашэнкі няма.
Алесь Наваборскі belsat.eu
