«У краіне дзеіць неабвешчанае ваеннае становішча». Юрыст – пра абсурдныя прысуды
Пасля выбараў 2020 года судовыя рашэнні ў Беларусі сталі больш суворымі і нават абсурднымі. Грамадзянам даюць вялізныя тэрміны і содні за ўдзел у мітынгах, графіці на асфальце, надпісы на адзенні і нават за белыя аркушы на вокнах уласных дамоў. Мы запыталі Міхаіла Кірылюка, юрыста, адказнага па пытаннях юстыцыі Народнага антыкрызіснага ўпраўлення, чаму, на ягоную думку, так змяніліся рашэнні суддзяў.
– Міхаіл, чаму, на вашую думку, цяпер у палітычных справах нават за сапраўдныя дробязі даюць такія вялізныя тэрміны?
– Я ўжо неяк казаў, што разважаць пра беларускую правапрыўжывальную практыку пасля жніўня 2020 года – гэта адарвацца ад рэальнасці. Каб нам дакладна апісаць з’яву, трэба разважаць у парадыгме вайны. Для хунты гэта вайна. Са жніўня 2020-га ў краіне дзеіць неабвешчанае ваеннае становішча. Можна назваць гэта гібрыдным ваенным станам, бо маюцца ўсе прыкметы:
– поўная забарона масавых акцыяў;
– поўная забарона выказваць любыя палітычныя погляды за выключэннем усхвалення хунты ці трансляцыі апатыі і няўдзелу ў палітыцы (гэта тлумачыць затрыманне палітолагаў і філосафаў, якія відавочна ніякім тэрарызмам не займаліся);
– дэманстрацыйны непрапарцыйны гвалт супраць тых, хто імкнецца выразіць палітычныя погляды, нягледзячы на забарону (праз нястачу рэсурсаў першымі хапаюць тых, каго больш чуваць, то бок тых, у каго больш шырокая аўдыторыя);
– вельмі тэрміновыя і закрытыя суды – усё гэта таксама прыкметы ваеннага часу;
– вызначэнне тых, каго трэба змясціць за краты, не паводле прыкметы злачынства, а паводле прыкметы «свой / чужы», што зноўку характэрна для ваеннага становішча;
– вызначэнне тэрмінаў турэмнага зняволення не паводле прыкметы цяжкасці ўчынку, а паводле крытэру патэнцыйнай шкоды, што можа нанесці праціўнік хунце (гэтым вельмі проста тлумачацца вялікія тэрміны журналістам: яны папулярныя, карыстаюцца ўплывам у грамадстве і таму патэнцыйна ўяўляюць сабою большую небяспеку хунце, чым звычайны хуліган ці гвалтаўнік, напрыклад);
– квазіамністыя для тых, хто ў любой форме згадзіўся супрацоўнічаць з хунтаю, напрыклад, запісаў «пакаяльнае» відэа, публічна адмовіўся ад сваіх поглядаў і такім чынам страціў свой аўтарытэт як натхняльнік прыхільнікаў змены ўлады.
– Як гэта ўсё суадносіцца з нашым заканадаўствам?
– Заканадаўства цяпер – гэта не рэч рэгуляцыі дачыненняў у грамадстве, як у звычайнай дзяржаве, але інструмент для ўтрымання незаконна захопленай улады. Гэта нават не маё меркаванне, а спавяшчальніка АБСЕ, зафіксаванае ў ягоным дакладзе пра становішча законнасці ў Беларусі. Ужо ўвосень ён напісаў, што праваўжывальная сістэма Беларусі дэградавала настолькі, што ёй нельга даверыць расследавання злачынстваў супраць чалавечнасці і службовых злачынстваў жніўня 2020-га.
Дзеля гэтага міжнародная супольнасць будзе вымушаная стварыць міжнародны трыбунал. Каб зразумець сур’ёзнасць гэтай заявы, трэба ведаць, што за гісторыю чалавецтва такія трыбуналы ствараліся толькі чатыры разы: двойчы па выніках Другой сусветнай вайны і потым па выніках вядомых выпадкаў генацыду – у Руандзе і Югаславіі. Сумная выснова насамрэч.
– З соднямі за бел-чырвона-белы сцяг і лозунгі ўсё зразумела, але як так выходзіць, што цяпер саджаюць людзей і за белыя аркушы на вокнах ды нейтральныя словы на майках?
– І зноў жа, калі разглядаць сітуацыю праз акуляры юрыста, усё цалкам незразумела. Але калі паглядзець на яе як на тэрарыстычную аперацыю для ўзброенага ўтрымання ўлады, то раптам усё складваецца.
Нікога ж не здзіўляе, калі «Талібан» забівае жанчын за адмову надзець буркі? Яны такім чынам дасягаюць сваёй мэты – перафарматавання грамадскай свядомасці, публічнай дэманстрацыі моцы. «Талібан» ставіць усё насельніцтва перад няпростым выбарам: альбо публічна прызнай нас уладай, альбо памры. Усё адрозненне беларускай хунты ад «Талібану» – беларуская хунта забівае не масава, а штучна; у «Талібану» ёсць рэлігійнае ды ідэалагічнае абгрунтаванне сваіх дзеянняў, а ў беларускай хунты няма, апроч «Лукашэнка кіруе вечна». А мэты і сродкі (гвалт, застрашэнне і тэрор) – аднолькавыя.
Гэтую ж мэту абслугоўваюць і ў месцах зняволення. Ужо даўно зразумела, што гэта не «эксцэс выканаўцы», а сістэмная, пастаўленая на паток праца застрашэння людзей ад спробаў выказаць думку супраць хунты.
– Вядома, што палітычныя справы былі ў Беларусі і да падзеяў 2020 года, але тады ўсё было менш сувора. Чаму так і ці можаце параўнаць падобныя справы раней і цяпер?
– Так, палітычныя справы былі і раней, гвалт пры затрыманні палітычных быў і раней, але ў 2020 годзе адбыўся гэткі пераломны момант. Шмат людзей ужываюць выраз «жыццё падзялілася на перыяды да і апасля», і я як юрыст згодны з імі. Для беларускай Фэміды жыццё таксама падзялілася на перыяды да і пасля. Магу вызначыць наступныя крытэры:
– істотна павялічаны маштаб гвалту, яго арганізаваны, спланаваны і сістэмны характар;
– з’явілася індульгенцыя на ўсе службовыя злачынствы;
– актыўнае выкарыстоўванне суворых артыкулаў за «злачынства ў думках» – дзяржаўную здраду, змову і г. д.;
– адмова ад мінулых спробаў «зрабіць чорную справу прыгожа» (гаворка пра фальсіфікацыю доказаў і нейкае псеўдаюрыдычнае абгрунтаванне), якія раней старанна рабіліся дзеля імітацыі законнасці для паплечнікаў і нейтральных грамадзянаў: цяпер ад выканаўцы дастаткова проста падпісаць пратакол ці прысуд, і ўжо не істотна, якую лухту яны змесцяць ды як будуць успрымаць яе грамадзяне Беларусі ці міжнародная супольнасць (добрым прыкладам тут можа быць «спыненне «Боінга» Пратасевіча» ды арганізацыя нелегальнай міграцыі);
– неверагодны дасюль узровень мовы нянавісці ў дзяржаўных СМІ і адкрытая прапаганда гвалту ў бок апанентаў хунты;
– знішчэнне нават не апазіцыйных арганізацыяў, а ўвогуле любых грамадскіх згуртаванняў і ўстановаў, аб’яднаных паводле любой прыкметы, акрамя лаяльнасці хунце;
– дэманстратыўнае знішчэнне не толькі палітычных свабодаў, а нават прыватнага жыцця (на вуліцы могуць адабраць тэлефон і праверыць Telegram, могуць зайсці ў кватэру і пашукаць беларускі нацыянальны сцяг).
– Чым гэта ўсё выклікана?
– На мой погляд, такая якасная змена падыходу выкліканая ўзмоцненым страхам страціць уладу. Калі раней мэта ўтрымання ўлады дасягалася мінімальным узроўнем гвалту, і ён быў скіраваны ў бок свядомых апанентаў, то цяпер мэта ставіцца шырэйшая.
Хунта бачыць, што беларусы ставяцца да фальсіфікацыі выбараў у 2020 годзе інакш, чым у мінулыя гады. Унутранай легітымнасці амаль што няма. Калі раней аргумент «калі не Лукашэнка, тады хто?» няблага працаваў, то цяпер, з прыходам у палітыку Бабарыкі, Цапкалы і Латушкі, стала відавочна, што альтэрнатыва ёсць.
Ва ўмовах страчанай легітымнасці, каб працягваць утрымліваць уладу, хунта бачыць неабходным застрашыць амаль кожнага беларуса.
І гэта для нас паказнік не моцы, а слабасці, бо законна абраны прэзідэнт у тэроры не мае патрэбы. Таму, на мой погляд, нам, беларусам, не трэба дазваляць гэтым жудасным навінам паралізаваць наш розум і прывесці да думкі, што ўсё страчана: калі хунта лічыць пагрозаю для сабе нават дзіцячы госпіс – гэта для мяне крытэрый таго, як яны самі ўспрымаюць узровень падтрымання грамадствам.
Фота вокладкі: TUT.BY
ВК, Belsat
