Беларускі экспарт па выніках паўгоддзя знізіўся, але не абваліўся, нягледзячы на санкцыі і змрочныя прагнозы экспертаў. Аналітыкі канстатуюць, што адбываецца нават частковае аднаўленне паставак пасля вясновага падзення. Меркавана, уладам удалося знайсці шляхі абыходу санкцыяў. У прыватнасці, нафтавых.
Абвал толькі ў гандлі з ЕЗ
Беларускі экспарт тавараў скарачаецца не так імкліва, як прагназавалі эксперты. За студзень – чэрвень ён знізіўся толькі на 3,7 % (у грашовым эквіваленце гэта $ 652 млн), да $ 17,1 млрд, сведчаць звесткі Белстату. Увесь замежнагандлёвы абарот тавараў у першым паўгоддзі паменшыўся на 6,4 % у адносінах да аналагічнага перыяду мінулага года і склаў $ 34,3 млрд. Імпарт знізіўся больш – на 8,9 % (гэта $ 1,7 млрд), да $ 17,2 млрд.
Калі параўнаць, колькі Беларусь зарабіла на пастаўках за мяжу ў чэрвені 2022 года з такім жа паказнікам леташняга чэрвеня, то атрымаецца, што ўсяго толькі на 0,4 % менш. Хоць у сакавіку і красавіку гэтага года было зафіксаванае падзенне экспарту на 20 %, калі глядзець месяц да месяца. Прычына – санкцыі. У прыватнасці, у дачыненні галоўных экспартных тавараў – нафтапрадуктаў і калійных угнаенняў. Эксперты чакалі, што пасля новых санкцыяў падзенне будзе глыбейшым.
Як вынікае са статыстыкі, сур’ёзнае падзенне – толькі ў сегменце гандлю з краінамі Еўразвязу. Таваразварот з імі абваліўся на 25 %, да $ 5,3 млрд. Такая ж сітуацыя і з экспартам тавараў. Па выніках студзеня – чэрвеня ён знізіўся на 20,9 % (да $ 3,1 млрд), да ўзроўню аналагічнага перыяду мінулага года.
Яшчэ больш, чым экспарт, змяншаецца імпарт. За шэсць месяцаў у Беларусь з ЕЗ завезлі тавараў толькі на $ 2,1 млрд, што на 30,8 % менш, чым на год раней.
Зрэшты, гандаль з ЕЗ па-ранейшаму прыносіць Беларусі чысты прыток валюты. Мы прадалі туды тавараў на $ 1 млрд больш, чым там купілі. Тады як у гандлі з Расеяй сальда адмоўнае – мінус $ 1,8 млрд.
Станоўчую дынаміку дэманструе гандаль таварамі з краінамі СНД і ЕАЭС. Аднак, як вынікае са статыстыкі, адбываецца гэта за кошт актывізацыі паставак у Расею. Тавараабарот з гэтай краінай у першым паўгоддзі 2022-га вырас на 12,2 % у параўнанні з аналагічным перыядам мінулага года, да $ 20 млрд. Экспарт павялічыўся на 23,1 % (да $ 9 млрд), імпарт – на 4,4 % ($ 10,8 млрд) у параўнанні з вынікамі першага паўгоддзя мінулага года.
Расея заваёўвае пазіцыі
Планы ўладаў для дыверсіфікацыі замежнага гандлю ў прапорцыі 30:30:30, што азначала долю ў экспарце Расеі, Еўразвязу і астатніх краін, засталіся ў далёкім мінулым. Беларускі гандаль робіць усё большы нахіл у бок Расеі, доля якой расце як у тавараабароце агулам, так і ў экспарце ды імпарце.
Польшча разам з Расеяй і Кітаем купляе беларускае
За год дзясятка асноўных краінаў – імпарцёрак беларускай прадукцыі не вельмі змянілася. Яе пакінула Бразілія, якая была асноўным пакупніком беларускага калію – па выніках 2020 года на яе долю прыпадала 20 % нашага калійнага экспарту на суму больш за $ 500 млн.
Месца Бразіліі ў дзясятцы занялі ААЭ. У першым паўгоддзі 2022 года беларускі экспарт у гэтую краіну павялічыўся ў 14 разоў у параўнанні з першым паўгоддзем мінулага года і дасягнуў $ 337,8 млн. Пасля таго, як Белстат закрыў статыстыку па канкрэтных таварах, якія прадаюцца за мяжу, даведацца, што менавіта пастаўляецца ў гэтую краіну, немагчыма. Паводле інфармацыі папярэдніх гадоў, асноўная частка экспарту ў ААЭ прыходзілася на хімічную прадукцыю: хімічнае валакно, ніткі ды іншае.
Затое ўнутры дзясяткі імпарцёраў адбыліся больш прыкметныя змены. Гэтак, Нямеччына, якая была ў сярэдзіне топ-10, апусцілася да перадапошняга месца паводле долі ў агульным аб’ёме экспарту. Пастаўкі ў гэтую краіну знізіліся за год на 65 % і цяпер складаюць $ 287 млн. Нагадаем, што ў канцы мінулага года Нямеччына адмовілася купляць беларускую нафту, хоць з 2012 года была адзіным яе пакупніком. У 2020 годзе Беларусь зарабіла на гэтых пастаўках $ 343,2 млн, прадаўшы 1,2 млн тонаў нафты.
На 50 % упаў экспарт ва Украіну, якая з прычыны вайны амаль спыніла гандаль з Беларуссю. Экспарт у гэтую краіну застыў на $ 1 млрд – столькі Украіна паспела купіць за першыя месяцы года, да вайны. Нейкія невялікія пастаўкі ў наступныя месяцы былі, але яны складаюць толькі 3-8 % ад таго, што было годам раней.
На 41 %, да $ 647 млн упаў экспарт у Нідэрланды. Яшчэ летась праз гэтую краіну ішоў асноўны экспарт беларускіх нафтапрадуктаў.
Зніжэнне экспарту на 20 % статыстыка зафіксавала ў гандлі з Літвой і Латвіяй – у гэтыя краіны было прададзена тавараў на $ 522,6 млн і $ 204,6 млн адпаведна.
З краінаў, якія ўваходзяць у топ-10 імпарцёраў беларускіх тавараў, пастаўкі выраслі ў Кітай (на 89 %), Расею (на 23 %) і Польшчу – на 1,9 %. Кітай купіў беларускіх тавараў на $ 752,8 млн, Польшча – на $ 955 млн. Закрытасць звестак замінае даведацца, што ж дазволіла краінам ва ўмовах санкцыяў нагандляваць з такім вынікам.
Рэкорды ў росце беларускага экспарту ставіць гандаль з такімі краінамі, як Ліван (павелічэнне ў 11 разоў, да $ 12,2 млн), Малі (у 10 разоў, да $ 14,2 млн), Гана (у 4 разы, да $ 7,7 млн), Егіпет (у 3,8 разу, да $ 68,8 млн), Іран (у 2,5 разу, да $ 20,8 млн).
Атрымалася абысці нафтавыя санкцыі?
За кошт чаго трымаецца беларускі экспарт і што такое ў нас купляе Польшча, мы спыталі ў працаўніка Цэнтру эканамічных даследаванняў BEROC эканаміста Дзмітрыя Крука.
Так, у грашовым выражэнні экспарт сапраўды ўпаў нязначна, прызнаў Дзмітрый Крук. Ён тлумачыць гэта ў першую чаргу тым, што сусветныя цэны працягваюць рост. «Зараз ва ўсім свеце адбыўся скок цэнаў на сыравінныя і не толькі сыравінныя тавары. Больш за тое, склалася дастаткова спрыяльная кан’юнктура для Беларусі, у тым сэнсе, што тэмп росту экспартных цэнаў апярэджвае тэмпы росту імпартных, і гэта ключавы фактар, які забяспечвае Беларусі станоўчае сальда вонкавага гандлю», – адзначае эксперт. Гэта дазваляе мець стабільны валютны рынак і абменны курс, удакладняе ён.
Больш важным для ацэнкі сітуацыі ў замежным гандлі эксперт лічыць паказнік фізічнага аб’ёму экспарту: гэта значыць, колькі трактароў, машынаў, камбайнаў, угнаення і нафтапрадуктаў ды іншых тавараў краіна змагла прадаць за мяжу. З траўня Белстат закрыў гэтыя звесткі, аднак на падставе інфармацыі, якая засталася ў статыстыцы, і ўласных разлікаў эксперт паспрабаваў вылічыць, як выглядае гэты паказнік.
Паводле Дзмітрыя Крука, у чэрвені ў параўнанні з красавіком і траўнем «мела месца досыць значнае аднаўленне аб’ёмаў і экспарту, і імпарту ў іх натуральным выражэнні». «Аб паўнавартасным аднаўленні пакуль казаць не даводзіцца – і экспарт, і імпарт застаюцца прыкладна на 25 % ніжэйшымі, чым ва ўмоўна нармальны час (напрыклад, у сярэднім за мінулы год)», – адзначае аналітык. – У той жа час у чэрвені удалося аднавіць каля 10-15 працэнтных пунктаў тых страт, якія былі у сакавіку-красавіку, калі казаць аб фізічных аб’ёмах».
Амаль увесь фізічны прырост аб’ёму экспарту прыпадае на расейскі кірунак, сцвярджае Дзмітрый Крук. «Можна выказаць здагадку, што сваю ролю адыграў эфект перадзелу рынкаў, маецца на ўвазе зыход заходніх кампаніяў з Расеі. Іх месца маглі заняць нейкія беларускія тавары», – разважае ён. Аднак гэта не галоўнае.
«Я амаль упэўнены, што ў траўні і асабліва ў чэрвені адбылося частковае аднаўленне экспарту нафтапрадуктаў. Гэта галоўная выснова, і яна найлепшым чынам тлумачыць вынікі замежнага гандлю», – сказаў Дзмітрый Крук «Белсату». Гэтую здагадку падмацоўваюць звесткі аб эканамічных выніках у рэгіёнах. «У Наваполацку і Мазыры мы бачым паляпшэнне рэнтабельнасці», – адзначае эксперт.
На думку суразмоўцы, новыя схемы продажу нафтапрадуктаў ідуць праз Расею – нейкая частка можа там заставацца, нейкая – ісці далей: «Большая частка чэрвеньскага аднаўлення прыпадае на Расею – і ў экспарце, і ў імпарце. Гэта пацвярджае гіпотэзу, што гандаль нафтапрадуктамі часткова наладзіўся». Таксама Дзмітрый Крук мяркуе, што Расея знізіла для Беларусі кошт нафты, што дазваляе нафтаперапрацоўчым заводам працаваць рэнтабельна.
Праблемы не пераадоленыя
Гандаль з усімі іншымі краінамі СНД – у мінусе, ніякай аднаўленчай дынамікі няма, адзначае эксперт. І галоўная прычына – у тым, што Беларусь страціла ўкраінскі рынак. «Звыш 80 % у гэтай групе краінаў займаў украінскі рынак, а ніякага аднаўлення гандлю з ёй у бягучых умовах быць не можа. Замяніць Украіну – маларэалістычна», – канстатаваў суразмоўца.
Экспарт у Еўразвяз у фізічным выражэнні, як і ў грашовым, «застаецца на дне». Там аднаўлення ў чэрвені не здарылася. Як не адбылося і далейшага падзення, хоць менавіта ў чэрвені пачалі дзейнічаць санкцыі. «Мяркую, экспарт у ЕЗ дасягнуў свайго дна», – сказаў Дзмітрый Крук.
Што датычыць росту паставак у Польшчу, то, са словаў эксперта, ён прыходзіцца ў асноўным на красавік. «Можна дапусціць, што тут мела месца нейкая схема з пастаўкай нафтапрадуктаў праз Польшчу ва Украіну. Чымсьці іншым растлумачыць такі рост не ўяўляецца магчымым. У гэты перыяд ва Украіны былі вялікія цяжкасці з палівам, яна ўзмоцнена шукала новыя схемы паставак. Дапускаю, што канчатковыя ўкраінскія пакупнікі маглі і не ведаць, што купляюць беларускія нафтапрадукты», – разважае Дзмітрый Крук.
«На фоне вынікаў сакавіка-красавіка можна было чакаць значна большага падзення, але абвалу не адбылося. Наадварот, мы бачым некаторы аднаўленне, хутчэй за ўсё, за кошт нафтапрадуктаў. Але казаць, што праблемы пераадоленыя, няправільна. Страта 25 % фізічнага экспарту – гэта зніжэнне на чвэрць аб’ёмаў вытворчасці, страта заробкаў, зніжэнне занятасці. Станоўчым гандлёвым сальда гэтых праблемаў не пераадолець», – рэзюмаваў эксперт.
