Днямі ў Польшчы падпісалі некалькі важных законаў, якія рэгулююць працу замежнікаў. «Белсат» і юрыст па іміграцыйным праве Дар'я Грышановіч распавядаюць, якія новаўвядзенні могуць закрануць беларусаў у Польшчы.
Што змяняецца для замежнікаў, якія працуюць у Польшчы?
Новаўвядзенні для замежнікаў, якія працуюць у Польшчы, працягваюцца. 10 красавіка прэзідэнт Польшчы Анджэй Дуда падпісаў адразу два дакументы: закон аб рынку працы і службах занятасці і закон аб умовах дапушчальнасці даручэння працы замежнікам. Яны прыйшлі на змену закону «Аб рынку працы і службах занятасці», які дзейнічаў у Польшчы два дзясяткі гадоў, таму ўжо адчайна меў патрэбу ў зменах – хоць бы таму, што за гэты час з'явіліся кампутары і праца з адлегласці, а беспрацоўе значна ўпала.
За 20 гадоў у закон унеслі больш за 200 паправак, таму цяпер яго вырашылі проста адмяніць і напісаць новы. Праца была манументальнай: новы закон аб працы складаецца з 14 раздзелаў, 453 артыкулаў і паралельна ўносіць змены ў 51 закон.
Абодва законы пакуль не апублікаваныя ў Заканадаўчым весніку і набудуць моц у першы дзень месяца, наступнага пасля сканчэння 14 дзён з даты яго апублікавання. Гэта значыць не раней за 1 чэрвеня 2025 года.
Яшчэ адзін важны для замежнікаў закон – «Аб змяненні некаторых законаў з мэтай ухілення парушэнняў у візівай сістэме Рэспублікі Польшча» адпраўлены прэзідэнту на подпіс 24 красавіка, другі – «Аб змяненні закона аб іншаземцах» разгледзеў Сейм і вярнуў яго ў Сенат 25 красавіка. «Белсат» будзе сачыць за іх лёсам.
Закон аб рынку працы і службах занятасці
Агулам, новы закон прысвечаны рэгуляванню афіцыйнага беспрацоўя і дапамогі ў працаўладкаванні. Для замежнікаў там ёсць два важныя змяненні, што датычаць агенцтваў часовага працаўладкавання. Гэтыя арганізацыі займаюцца пасрэдніцтвам паміж людзьмі ў пошуках працы і кампаніямі, якім часова патрэбныя супрацоўнікі (звычайна гэта праца на складах, пакаванне). Такое агенцтва знаходзіць і наймае работнікаў, а потым «пазычае» іх кампаніям на пэўны час. Часовы работнік фармальна працуе ў агенцтве, але фактычна працуе ў іншай кампаніі.
Праблема тут існуе даўно: замежныя работнікі часта не ведаюць польскай мовы і мясцовага заканадаўства, а агенцтвы выкарыстоўваюць гэта ў свае мэтах – заключаюць з замежнікамі грамадзянска-прававыя дамовы замест працоўных, плацяць ніжэй мінімуму і не выконваюць правілы аховы працы.
1. Згодна з новымі правіламі, каб мець магчымасць накіроўваць замежнікаў, якія не маюць вольнага доступу да рынку працы, на працу ў іншыя кампаніі, Агенцтва часовага працаўладкавання павінна быць зарэгістраванае ў Польшчы не менш за два гады. Гэта значыць, спачатку ў рэестр уносіцца запіс пра існаванне дадзенага агенцтва, а праз два гады дадаецца змяненне аб тым, што гэта агенцтва можа быць пасярэднікам пры прыёме на працу замежнікаў.
2. У 10 разоў выраслі штрафы для агенцтваў часовага працаўладкавання, якія працуюць без рэгістрацыі і не ўнеслі неабходныя змены ў рэестр. Раней штраф складаў 10 000 злотых, цяпер – 100 000 злотых.
Першапачаткова гучала прапанова забараніць заключэнне грамадзянска-прававых дагавораў для такіх работнікаў, пакінуўшы толькі працоўныя дамовы. Аднак у канчатковай версіі закона ад гэтай прапановы адмовіліся.
Закон аб умовах дапушчальнасці даручэння працы замежнікам на тэрыторыі Рэспублікі Польшча
Неабходнасць гэтага закона ўлады патлумачылі тым, што ўсё больш замежнікаў прыязджаюць на працу ў Польшчы, хоць раней такога не назіралася. Маўляў, з-за патоку замежнікаў іх трэба абараніць ад нядобрасумленных наймальнікаў, а палякаў – ад патоку замежнікаў.
У праекце гэтага закона было шмат супярэчнасцяў, які не вытрымалі крытыкі, і былі выдаленыя з выніковай версіі. Але і без таго прынятых новаўвядзенняў у ім вельмі шмат.
Важна: гэты закон тычыцца толькі наёмных работнікаў, не індывідуальных прадпрымальнікаў.
1. Удакладненне спісу візаў, па якіх можна працаваць
Раней закон забараняў працаўладкаванне замежнікаў з польскай турыстычнай візай (мэта 01) і візай з мэтай часовай абароны (мэта 22), не блытаць з гуманітарнай візай (мэта 21). Цяпер да гэтай катэгорыі дадалася ў тым ліку і гасцявая віза для наведвання сям'і і сяброў (мэта 02). Замежнік з такой візай больш не зможа легальна працаваць у Польшчы. Варта адзначыць, што пакуль замежнікі з візай 02 могуць працаваць у Польшчы пры наяўнасці дазволу на працу, але не могуць атрымаць працоўны ВНЖ.
Акрамя таго, цяпер не змогуць атрымаць дазвол на працу ў Польшчы замежнікі з шэнгенскімі візамі іншых краін. Раней пры наяўнасці, напрыклад, літоўскай студэнцкай візы, і маючы польскі дазвол на працу, іншаземец мог легальна працаваць у Польшчы, а потым яшчэ і атрымаць па ёй працоўны ВНЖ. Цяпер такога права не будзе.
Па-ранейшаму таксама застаецца магчымасць працаўладкавання замежнікаў, якія прыбываюць у Польшчу на падставе бязвізавага рэжыму пры наяўнасці дазволу на працу. Пры гэтым з'явіцца магчымасць прыняць пастанову, якая ўвядзе забарону на працу ў Польшчы нават з дазволам на працу для грамадзян некаторых краін, з якімі ў Польшчы бязвізавы рэжым. Так ужо было ў жніўні 2024 года, калі Міністэрства замежных спраў апублікавала інфармацыю аб забароне працы на падставе бязвізавага рэжыму для грамадзян Калумбіі.
2. Магчымасць адмовы для незапатрабаваных у рэгіёне прафесій
Новы закон дазваляе паветам (акругам) абмяжоўваць працаўладкаванне замежнікаў пэўных прафесій там, дзе ўжо ёсць «перабор» спецыялістаў. Пералік такіх спецыяльнасцяў будзе фармаваць стараста павета, зацвярджаць ваявода, а органы занятасці – кантраляваць яго выкананне. Калі ваша прафесія будзе знаходзіцца ў такім пераліку, то ваявода адмовіць вам у выдачы дазволу на працу, ВНЖ па працы або blue card.
Але гэта ніяк не закране замежнікаў са свабодным доступам да рынку працы (напрыклад, выпускнікоў польскіх ВНУ, уладальнікаў карты паляка, міжнароднай абароны і гуманітарнага ВНЖ).
3. Электронны дакументаабарот замест папяровага
Усе працэдуры працаўладкавання замежнікаў будуць праходзіць у электронным фармаце (папяровыя пакінуць без разгляду). А ў працадаўцаў, якія бяруць замежнікаў, з'явяцца новыя абавязкі – напрыклад, перад пачаткам працы адпраўляць копію дамовы з замежнікам органу, які выдаў дазвол на працу.
4. Новыя прычыны адмовы ў дазволах на працу і ВНЖ
Польшча актыўна змагаецца з нядобрасумленнымі фірмамі, якія прадаюць дазволы на працу для адкрыцця візаў. Таму ўводзіцца новая падстава для адмовы ў прадастаўленні дазволу на працу для замежніка: калі той на працягу двух апошніх гадоў ужо меў дазвол на працу і прыехаў у Польшчу, але фактычна не працаваў. Выключэнне – калі невыкананне працы мела аб'ектыўную і апраўданую прычыну (напрыклад, сур'ёзная хвароба).
Да каталогу падстаў для адмовы ў працоўным ВНЖ дадана ў тым ліку запазычанасць працадаўцы па падатках і ўнёсках у ZUS (аналаг ФСАН Беларусі).
5. Прыярытэтнасць выдачы дазволаў на працу і працоўных візаў
Цяпер ваявода будзе разглядаць заявы аб выдачы дазволу на працу замежнікам у парадку такой прыярытэтнасці:
- Заявы ад прадпрымальнікаў, якія маюць важнае значэнне для нацыянальнай эканомікі, уключаных у спецыяльны пералік (такі пералік у будучыні можа скласці міністр эканомікі);
- Заявы аб выдачы наступнага дазволу на працу для таго ж працадаўцы і таго ж замежніка, калі працоўны час і заробак не памяншаюцца;
- Заявы для замежнікаў, якія працуюць па прафесіях з кадравым дэфіцытам (такі пералік у тэорыі можа таксама скласці міністр працы);
- Усе астатнія заявы.
Консул будзе разглядаць заявы на выдачу працоўных візаў таксама з улікам прыярытэтнасці:
- для працы ў прадпрымальнікаў, якія маюць важнае значэнне для нацыянальнай эканомікі, уключаных у спецыяльны пералік;
- для працы па прафесіях, якія знаходзяцца ў пераліку як дэфіцытныя.
6. Павелічэнне штрафаў для нелегалаў
Штраф за нелегальнае даручэнне выканання працы замежніку для наймальніка падвысяць да 50 000 злотых, для замежніка – не менш за 1000 злотых. Раней максімальны штраф для працадаўцы складаў 30 000 злотых, а для замежнікаў мінімальнага памеру не існавала.
7. Цяпер аб звальненні апавяшчае не толькі працаўнік, але і наймальнік
Закон уводзіць новую абавязак для працадаўцы, пазначанага ў рашэнні аб працоўным ВНЖ. Цяпер ён павінен пісьмова інфармаваць ваяводу аб звальненні замежніка на працягу 15 дзён з дня звальнення.
Раней гэта павінен быў рабіць замежнік, але на практыцы людзі часта пасля свайго звальнення не паведамлялі аб гэтым і вярталіся ў краіну паходжання, каб захаваць ВНЖ і не атрымліваць новую візу. Цяпер і працадаўца будзе апавяшчаць аб страце працы.
Акрамя таго, працадаўцы павінны будуць паведамляць ваяводзе аб рэарганізацыі, павелічэнні стаўкі працоўнага часу замежніка, змене назвы пасады (пры захаванні спісу абавязкаў), змене грамадзянска-прававой дамовы на працоўную.
Адкуль такі шквал новых законаў для замежнікаў?
У 2023 годзе ў Польшчы пачалася праверка ў МЗС, якая стала неабходнай у рамках міжнароднага расследавання дзейнасці індыйскай кампаніі VFS Global. Калі сцісла, то аказалася, што гэты пасярэднік у атрыманні візаў стаў манапалістам на рынку і прадаваў працоўныя візы сотням тысяч рабочых з Азіі і Афрыкі, якія нават не планавалі працаваць у Польшчы, а адразу накіроўваліся ў іншыя краіны ЕЗ. Польскі МЗС сцвярджаў, што не звязаны з VFS Global, маўляў, гэта толькі пра польскія амбасады і консульствы. Пасля гэтага ў МЗС былі тлумачэнні, звальненні, пазачарговая праверка і закрыццё філіялаў пасярэдніка па выдачы візаў (за выключэннем трох краінў – Беларусі, Украіны і Турцыі).
Потым утварылася цэлая следчая камісія для расследавання візавага скандалу, якая раптам вырашыла, што вінаватыя не выхадцы з Афрыкі, а... беларусы.
«Я не ведаю, як далёка мы зойдзем у першы раз. Магчыма, мы спачатку запытаем усе доказы, і калі інфармацыя пацвердзіцца, вырашым выклікаць дадатковых сведак. Нас, безумоўна, цікавіць праграма Poland.Business Harbour, дагавор з якой ужо скасаваны. У яго рамках абсалютна бескантрольна былі ўвезены ад 50 да 90 тысяч замежнікаў з розных краінаў», – казаў раней намеснік старшыні камісіі Марэк Сава.
Адкуль лічбы і якое дачыненне да азіяцкіх краінаў мае РВН-віза, засталося незразумелым. Здаецца, ніхто не стаў высвятляць, што візу РВН беларусы атрымліваюць не толькі па працы (напрыклад, члены сям'і айцішніка таксама такую атрымліваюць), яе можна было атрымаць некалькі разоў, а многія людзі заязджалі ў Польшчу з гэтай візай праз іншыя краіны.
«Візавая афёра» працягваецца ўжо трэці год і ідзе паралельна з канфліктам афіцыйнага Менску і Польшчы наконт межаў (Беларусь перакідвае ў Польшчу мігрантаў з Сярэдняй Азіі, Польшча ўмацоўвае межы і робіць больш жорсткімі законы). За гэты час праграму РВН для беларусаў адмянілі, як тую, што «не апраўдала давер», атрымаць нават турыстычную польскую візу беларусам стала амаль немагчыма. Заадно зрабілі больш жорсткімі і правілы атрымання працоўных, студэнцкіх і гуманітарных візаў і правялі рэйды ў агенцтвах па працаўладкаванні, якія выдавалі працоўныя візы замежнікам. Пры гэтым ніякіх навін пра афрыканскіх і азіяцкіх работнікаў з польскімі візамі, з якіх усё пачалося, пакуль не чуваць.
Тэса Анейда / АБ belsat.eu
