Паўгода беларусы жылі з адчуваннем, што звыклыя сэканд-хэнды вось-вось знікнуць. Еўрапейскія санкцыі, нацыянальныя забароны, пустыя паліцы і рост цэнаў – усё сведчыла пра канец эпохі таннага адзення з Еўропы. Але напрыканцы сакавіка ўлады ціха скасавалі сваю ж забарону. Ці азначае гэта, што рынак выжыў? І хто перамог у адзежным супрацьстаянні паміж людзьмі і дзяржавай? Разбіраемся.
Сэканд-хэнды ў Беларусі былі не проста гандлем – гэта цэлая культура. Тут апраналіся студэнты, шматдзетныя сем’і, трэндсэтары, якія не супраць «Gucci» за 15 рублёў.
«У сваім узросце я часам за месяц зарабляў больш, чым маці на мясцовай фабрыцы», – дзяліўся з «Белсатам» сваім досведам малады рэсэлер (перапрадавец), які навучыўся абарочваць сэканд-хэнд у прыбытак нават у невялікім рэгіянальным горадзе.
У залаты час у краіне працавала да 1500 сэканд-хэндаў. Паводле афіцыйных звестак, каля 35 % усяго адзення, што прадавалася ў Беларусі, паходзіла з гэтага сегменту. Штогод ужыванай адзежы ў краіну імпартавалася на суму $ 60–80 млн, з якіх да $ 70 млн рэалізоўвалася на ўнутраным рынку, а рэшта ішла на рээкспарт.
Ад «золата бедных» да «ворага дзяржавы»
Аднак улады і дзяржаўныя прадпрыемствы бачылі ў сэканд-хэндах пагрозу для айчыннай лёгкай прамысловасці. Яшчэ ў 2022 годзе канцэрн «Беллёгпрам» адкрыта лабіяваў узмацненне кантролю над гэтым сегментам і нават падрыхтаваў праект указу «Аб асобных захадах для абароны ўнутранага рынку». З падачы чыноўнікаў праводзіліся правяранні: гэтак, Дзяржаўны мытны камітэт разам з «Беллёгпрамам» выявілі, што цэлы шэраг цяжкавікоў заходзіў у краіну пад выглядам сэканд-хэнду з заніжанай мытнай вартасцю. Гэта значыць, некаторыя імпарцёры выкарыстоўвалі льготны мытны тарыф для сэканд-хэнду (15 % ад мытнага кошту, але не менш за € 0,18 за кг), каб танней увозіць фактычна новыя рэчы.
Пазней у МЗС з’явіліся дзіўныя заявы пра небяспеку рэчаў сэканд-хэнд: маўляў, «яны апрацаваныя фармальдэгідам» і шкодныя для здароўя.
Паўгода таму сэканд-хэнды ў Беларусі ўвогуле апынуліся пад падвоеным ударам: спачатку Еўразвяз з 1 кастрычніка 2024 года забараніў везці адзенне сэканд-хэнд у Беларусь, і тавар з Еўропы (пераважна з Нямеччыны, Італіі, Нідэрландаў) перастаў трапляць у нашую краіну. Але гэта было толькі паўбяды.
У верасні 2024 года ўлады Беларусі ўвялі нацыянальную забарону на ўвоз рэчаў сэканд-хэнд з Літвы – самага зручнага і папулярнага шляху даставаў. Афіцыйная прычына – адказ на закрыццё літоўскіх памежных пераходаў.
Прадпрымальнікі і пакупнікі сустрэлі навіну з трывогай. Беларуская моладзь кінулася змятаць з плечак рэшткі даступных еўрапейскіх брэндаў, пакуль яны не зніклі.
Крамы пачалі закрывацца: нехта часова, распрадаўшы астаткі, а нехта і зусім згарнуў бізнес.
Найбуйнейшая ў краіне сетка «МодаМакс» трапіла пад ціск: дзяржаўнае тэлебачанне нават абвінаваціла яе ў падаткавых парушэннях і падтрыманні пратэстаў.
Улады тым часам пераконвалі купляць беларускае і запэўнівалі, што ўсё будзе добра, маўляў, «забарона ЕЗ створыць перадумовы для развіцця нацыянальнай вытворчасці і скароціць імпарт небяспечнай прадукцыі з Еўропы і ЗША».
«Людзі ўсё роўна ідуць»
Аднак беларускія бізнесоўцы не здаваліся: імкнуліся любымі шляхамі адаптавацца да новай рэчаіснасці, шукаючы шчылінаў у санкцыйнай блакадзе.
У выніку пачалі перанакіроўваюць даставы праз Казахстан, Турцыю і Расею. Тавар даражэў, але некаторыя крамы, часцей буйныя, усё роўна працягвалі працаваць.
«Раней я сам вазіў рэчы з Польшчы. Цяпер – толькі праз Менск і толькі праз перакупаў. Але выжываем. Людзі ўсё роўна ідуць, бо трэба апранацца», – распавядае гаспадар крамы сэканд-хэнд з Баранавічаў.
Былі і скептыкі. «Тое, што працуе цяпер, часта ўжо не сэканд, а сток з Кітаю. Раней рэчы былі з Еўропы – цяпер што патрапіць, яшчэ і даражэйшае за сэканд», – каментавала яшчэ напрыканцы кастрычніка 2024 года Надзея з Менску.
Як кажуць прадпрымальнікі, рост цэнаў сапраўды адштурхнуў у канцы мінулага года частку пакупнікоў, але толькі тых, хто перадусім шукаў у сэканд-хэндах таннасці. Аматары ж стылёвых брэндаў і якасці засталіся.
,,«Я не заўважыў, каб асартымент стаў горшы. Адзінае – цана трохі падрасла», – гаворыць пастаянны кліент крамаў сэканд-хэнд Стась, які працягвае там закупляцца.
Паводле яго, ажыятажных распродажаў ужо сапраўды няма, але на рэчы па-ранейшаму можна паляваць і перапрадаваць з выгадай.
Чаму дзяржава адмяніла забарону на рэчы сэканд-хэнд з Літвы і што з гэтага выйшла?
І вось – нечаканы паварот. 25 сакавіка 2025 года, калі сэканд-хэнд выжыў дзякуючы даставам праз Казахстан і Турцыю, была прынятая пастанова Савету Міністраў № 174, якая скасоўвае забарону на імпарт адзення сэканд-хэнд з Літвы. Без фанфараў, без тэлевізійных рэпартажаў. Проста ціхенька прыбралі з пераліку код «6309 00 000 0 – адзенне і іншыя вырабы, што былі ва ўжыванні».
Фактычна гэтай пастановай афіцыйны Менск прызнаў, што сэканд-хэнд – не тая катэгорыя, якую надалей варта трымаць пад забаронай.
«Знялі забарону, бо самі зразумелі, што ўдарыла не па Вільні, а па сваіх», – рэагавалі на гэта беларусы ў Telegram-чатах.
Хутка з'явіліся першыя навіны: у Менску адкрыліся новыя крамы, напрыклад, стыльны «Restyle» ў «DiaMond city». Пакупнікам абяцаюць шырокі выбар брэндавых рэчаў – ад «Gucci» да «Adidas» – ад 10 рублёў. На ўваходзе стаяць чэргі. Людзі, якія засумавалі па якасці і таннасці, вяртаюцца.
Telegram-каналы, чаты і форумы поўняцца каментарамі. З дзяржаўных прапагандыстаў жартуюць, прыгадваючы іхныя словы пра «небяспечныя анучы з Еўропы»: «І як цяпер быць з вашым фармальдэгідам? Учора быў яд, сёння – ужо можна?»
Праўда, не абышлося без лыжкі дзёгцю. Крамы, што адкрыліся апошнім часам, часта працуюць у фармаце стокавых цэнтраў, гандлюючы не класічным сэканд-хэндам, а хутчэй адзеннем са зніжкамі ці нават таннымі азіяцкімі копіямі брэндаў.
Ці не рана радуемся і чаго чакаць далей?
За амаль паўгода санкцыяў беларускія фабрыкі не запоўнілі рынак модным і танным адзеннем. У выніку людзі пачалі шукаць іншыя шляхі: нехта выпісваў адзежу з Расеі, нехта – з Кітаю (паводле неафіцыйных звестак, летась адзначаўся рост нелегальнага ўвозу ў Беларусь танных стокавых рэчаў з КНР).
Таму адмена забароны – гэта фактычна прызнанне памылковасці ранейшай лініі.
З гэтай думкай пагаджаюцца і шматлікія каментатары ў сацсетках.
«Дакладна, што дзяржава пралічылася: пад абаронай "Беллёгпраму" вырашылі знішчыць тое, што было патрэбнае беларусам. Але рынак узяў сваё. Не дзякуючы, а насуперак. Той выпадак, калі народ усё ж перамог, бо "Levi’s" за 18 рублёў – гэта перамога», – жартуе беларус, задаволены новымі джынсамі з сэканд-хэнду.
І ўсё ж санкцыі ЕЗ застаюцца. Увезці адзенне наўпрост з Нямеччыны ўжо не ўдасца. Але ўлады Беларусі не перашкаджаюць абходным шляхам, і ў прадпрымальнікаў з’явілася новая прастора для схемаў лагістыкі і гандлю.
«Раней той тавар, што ўсё роўна трапляў да нас праз Казахстан ці Расею, мы мусілі яшчэ і ўвозіць абходнымі шляхамі. Цяпер хаця б можна не шукаць пятага вугла – будзем гнаць хоць праз Берасцейскую ці Гарадзенскую мытню», – каментуе прадпрымальнік з Горадні.
Нягледзячы на некаторы аптымізм, на поўнае вяртанне да ранейшых парадкаў прадпрымальнікі не разлічваюць.
«Пакуль беларускі рэжым застаецца саўдзельнікам палітыкі Расеі, малаімаверна, што санкцыі знімуць. Гэта азначае, што прамыя пастаўкі з заходніх краінаў закрытыя, і бізнес вымушаны будзе далей карыстацца складанымі і больш дарагімі маршрутамі цераз трэція дзяржавы. Лагістычныя выдаткі і мытныя рызыкі (напрыклад, у Казахстане могуць узнікаць пытанні да транзіту вялікіх аб’ёмаў адзення) будуць захоўвацца. Гэта, у сваю чаргу, можа трымаць цэны ў сэкандах на падвышаным узроўні ў параўнанні з дасанкцыйным часам», – разважае прадпрымальнік з Воршы.
З другога боку, паводле суразмоўцы, ёсць спадзяванні, што кантралёры знізяць ціск на прадпрымальнікаў гэтага сектару: тым больш, шмат якія з іх маюць статус ІП або ўвогуле працуюць паводле спрошчаных схемаў гандлю. Ёсць шанец, што будзе адменены і загад Міністэрства гандлю ад 2022 года, які ўзмацняў санітарныя патрабаванні да сэканд-хэндаў (хацелі абавязаць крамы сэканд-хэнд мець дарагое абсталяванне для дэзынфекцыі).
Эксперты ж прагназуюць, што ў найбліжэйшыя месяцы колькасць сэканд-хэндаў будзе паступова аднаўляцца. Тыя, хто замарозіў бізнес узімку, паспрабуюць ізноў прывезці тавар – магчыма, невялікімі партыямі, каб ацаніць попыт. Вялікія сеткі, мабыць, працягнуць экспансію. Напрыклад, «МегаХэнд» ужо анансаваў адкрыццё яшчэ некалькіх гандлёвых кропак у абласных цэнтрах. Гэта значыць, што галіна сэканд-хэндаў у Беларусі ажывае, хоць ужо і не ў такім фармаце, у якім існавала да 2024 года.
Надзея Вольная belsat.eu
