28 лютага Святлана Алексіевіч сустрэлася з беларускаю дыяспарай у Вільні, імпрэза адбылася ў «Замку» – шэлтары арганізацыі «Дапамога». Сёння, 1 сакавіка, з пісьменніцаю паразмаўляла абраная прэзідэнтка Беларусі, кіраўніца Аб'яднанага пераходнага кабінету Святлана Ціханоўская. Падчас сустрэчы палітык уручыла Алексіевіч Крыж Адраджэння. Пісьменніцу ўзнагародзілі за шматгадовую працу, значны ўнёсак у нацыянальнае адраджэнне і развіццё Беларусі праз дзейнасць у сферы культуры.

Пасля гэтага нобэлеўская лаўрэатка паехала на кніжны кірмаш, дзе ўзяла ўдзел у дыскусіі «Ці можа мастацтва быць дыпламатычным мостам?». Наш карэспандэнт занатаваў важнае з прамовы.

Пра мірную рэвалюцыю:

«У 2020 годзе мы перажылі рэвалюцыю, і рэвалюцыя нашая, цяжка пра гэта казаць, аднак зазнала паразу, бо мы маглі б адолець Лукашэнку, але з Пуціным мы б рады не далі. А той адразу абвесціў, што не пакіне Аляксандра Рыгоравіча ў бядзе. Цяпер 500 тысяч беларусаў жывуць за мяжою, гэта тыя, хто быў вымушаны з'ехаць, уцякаць ад рэпрэсіяў, ад нежадання жыць у дыктатуры».

Пра выдавецтва ў выгнанні:

«Разам з людзьмі ўцякалі выдавецтвы. Тады мы падумалі, што мусім перанесці нашыя выдавецтвы ў Літву. Дзякуй богу, мы гэта зрабілі загадзя, ужо прадчуваючы. І калі мы апынуліся тут, мы зразумелі, што выжыць нам усім можа дапамагчы толькі агульнасць нашых поглядаў, блізкасць нашых культураў, жаданне нашых культураў размаўляць адно з адным. І вось мы тут абжываемся, мы ўлюбляемся ў Літву, у яе пісьменнікаў, у яе прыроду, ува ўсё, што маецца. Гэта іншая культура, вельмі блізкая да нашай».

Пра «кантрабанду» кніг у Беларусь:

«Мы шмат якія літоўскія кнігі ў перакладзе на беларускую спрабуем перадаваць на радзіму, гэта наш спосаб наладзіць масты. Аднак гэта вельмі цяжка, бо, калі гэтыя кнігі знойдуць у багажы, то асоба зазнае непрыемнасці ажно да таго, што яе могуць... У нас ёсць такая самая жудасная турма, Акрэсціна... Што чалавек можа апынуцца на Акрэсціна. І таму людзі вязуць адзін-два асобнікі, нібыта для сябе. Калі чалавек проста чытае кнігу, гэтым вохраўцам не прыходзіць у галаву спраўдзіць, што ён там чытае. Але мала ўдаецца перадаць, на жаль».

Пра патрэбу ў беларускіх кнігах у эміграцыі:

«Учора я сустракалася з дыяспарай, ёсць такое месца, „Замак“, дзе Наталля Калегава, наша беларуска, здолела арганізаваць прыём людзей, якія ўцякаюць праз балоты, пералазяць цераз плот, уцякаючы ад Лукашэнкі, каб не трапіць у турму. Я бачыла гэтых людзей, іх назбіралася вельмі шмат, і там былі кнігі. І яны куплялі гэтыя кнігі, хаця ў іх не так багата грошай цяпер. Аднак чалавеку, думаю, самотна без слова. Чалавеку, асабліва за межамі радзімы, вельмі важнае слова, роднае слова. І яны куплялі беларускія кнігі, бо літоўскую мову яны толькі пачынаюць вывучаць».

Пра іншы свет:

«У 2020 годзе, калі ў нас былі маршы пратэсту і выходзілі сотні тысячаў людзей на вуліцу, я сярод іх бачыла шмат тых, каго можна назваць грамадзянскаю супольнасцю. Гэта маладзёны, якія шмат ездзілі, глядзелі на свет. І вось гэтыя веды таксама былі тым мостам, які мы спрабавалі пабудаваць у сябе на радзіме. Яны сталі чытаць, калі яны апынуліся ў нашых маленькіх гуртках, арганізацыях, якія Лукашэнка закрыў, яны чыталі іншыя кнігі. У мяне быў такі клуб Святланы Алексіевіч, мы запрашалі людзей з усяго свету, каб яны размаўлялі з нашымі людзьмі, каб яны казалі пра іншы свет, каб нам, я як лічыла, пазбавіцца правінцыйнасці, адкрыцца свету».

Пра дэмакратыю:

«Дэмакратыя – гэта веды пра тое, як уладкаваны іншы свет. І той свет, што прыгожа ўладкаваны, разумна ўладкаваны – вось з яго можна браць прыклад. Гэтыя людзі тады выйшлі на вуліцу, калі я ішла ў натоўпе, я так была радая сустракаць тых, каго бачыла ў сваім крузе. Думаю, масты – гэта тое, што яднае разумных людзей, здольных сёння не адступіць, калі дэмакратыя адступае. Усё-ткі нас багата, нам вельмі важна не адступіць, бо мы перажылі гэтыя моманты яднання, ведання пра другі свет, пра другі лад свету. Гэта ўсё далі нам гэтыя масты, якія да нас спрабавала перакінуць Еўропа. Па-мойму, тады і ўдалося, аднак нас аказалася меней, на жаль, чымся людзей з іншага часу».

Пра мост, што яднае:

«Калі я знаёмлюся, напрыклад, з іншаю літаратураю, з іншымі людзьмі, для мяне вельмі важная вось гэтая агульнасць, што робіць нас людзьмі. Ты бярэш з іншай культуры тое, што дапамагае табе быць больш чалавечным. У гэтым плане шмат што можа ўзяць мой чытач – беларус, мой народ – з вашай культуры, культуры годнасці, культуры іншага светапогляду. Мне вельмі важна, каб мы лепей пазналі адно аднаго, каб кожны ўзяў адно ў аднаго тое, што цікава, тое, што дапаможа вытрымаць у звар’яцелым свеце. Ты жывеш у адным свеце, а потым даведаешся, што Зяленскага выгналі з Белага дому, і ты знянацку аказваешся ў іншым свеце. Гэта нават палітыкам цяжка ўсвядоміць. А як гэта ўразумець у масавай свядомасці? Навыкі духоўнага жыцця, што мы бяром адно ў аднаго, мусяць нам дапамагчы».

Пра прызначэнне культуры:

«Толькі культуры сёння здольныя зрабіць нешта большае за тое, што робіць зброя, вайсковыя самалёты, танкі. Гэта новае Сярэднявечча, а культура прапануе іншы погляд на свет. Без гуманітарнага погляду мы не падымем чалавека да тых новых выклікаў, што стаяць сёння перад намі, да разумення таго, што чалавек створаны для нечага большага, чымся згарэць у танку».

Пра бяссілле мастацтва:

«Мастацтва не так шмат можа, як нам хацелася б. Колькі антываенных кніг, колькі антываенных фатаграфіяў. Вось XXI стагоддзе – і з чаго яно пачалося? Пачалося новае Сярэднявечча. Расейскія танкі пайшлі на Украіну. Мы верылі, што дэмакратычныя перамены незваротныя. Няхай павольна, але Расея ідзе да дэмакратыі, Беларусь ідзе да дэмакратыі. Аказалася, што гэтага назапашвання супраціву не так шмат».

Пра жывы камунізм:

«У 1990-ыя мы былі рамантыкамі. Мы думалі, што камунізм мёртвы. Мы думалі, што яго ідэі мёртвыя. Аказалася, што не. Аказалася, што бальшыня людзей, асабліва ў Расеі, здольная жыць гэтымі ідэямі, паміраць за іх. Гэта болей за ўсё мяне ўражвае. Калі родныя расейскіх вайскоўцаў казалі: не забудзь узяць ноўтбук і наагул забівай іх там паболей, – я ашаломленая, наколькі мы не ведалі адно аднаго, наколькі гэта нечакана».

Пра любоў да Масквы і расейцаў:

«Я любіла Маскву, любіла расейскі народ. Для адной з маіх кнігаў я вельмі шмат ездзіла па Расеі. Мяне пужалі шмат якія рэчы, аднак шмат хто захапляла. І цяпер я думаю: дзе ж тыя людзі, якія мяне захаплялі? Не могуць жа яны ўсе быць у турме. Можа, яны замоўклі, і нашыя галасы, калі дойдуць туды, падтрымаюць гэтых найлепшых людзей, якія сёння замоўклі?»

Пра фашызм у цяперашняй Беларусі:

«Мы, беларусы, цяпер апынуліся, бадай, у найцяжэйшым моманце нашай гісторыі. Тое, што адбываецца ў нас, страшней за Сталіна. У нас гуманітарная катастрофа. Тое, што адбылося ў нас, калі мы не заўважылі, як гэта не заўважылі і ў Расеі, калі пасля эйфарыі свабоды, нібыта свабоды, у краіну стаў запаўзаць фашызм. Тое, што адбываецца ў Расеі, што адбываецца ў нас, – гэта фашызм».

Пра тупіковую нянавісць і ратавальную любоў:

«Нядаўна я запісвала палітзняволеную, яна толькі выйшла з турмы, я спытала: „На чым ты трымаешся? Ты добра трымаешся, у цябе добры твар“. Яна кажа: „На нянавісці“. Гэта страшна, бо нянавісць нікуды нас не прывядзе. Крыху сентыментальна, але патрэбныя масты з любові, з словаў любові, якія людзі знайшлі ў сабе, у сваёй гісторыі. Можа, гэта шукаць нават у людзях, якія выйшлі з пекла, калі ў іх хопіць сілаў для гэтых словаў».

Пра надзею ў новай кнізе:

«Я пішу новую кнігу, я пытаюся ў тых, з кім размаўляю: якую кнігу хочаце? Кажуць, кнігу надзеі. А я сябе пытаю: ну дзе ж узяць тую надзею? Ну дзе ж яе ўзяць? З сілы, з веры чалавечай, з таго, што можна знайсці ў вас, у нас, і неяк гэта спалучыць. Каб людзі не баяліся адно аднаго, радаваліся адно аднаму».

Пра няздольнасць Лукашэнкі і Пуціна перамагчы час:

«У нас над намі цяпер лётае дух нейкай грамадзянскай вайны. Ці ўцягнуць нас у вайну, я не ведаю. Адзінае, што я ведаю, што ані Лукашэнку, ані Пуціну не перамагчы час. Прыйдзем, можа, не мы, але нашыя дзеці і ўнукі».

Сцяпан Кубік belsat.eu