Вы здзівіцеся, наколькі сучасна гучаць іхныя гісторыі.
Тры нямецкія К: «Kinder, Küche, Kirche» – дзеці, кухня, царква. Гэты выраз апісвае ўяўленне пра ролю жанчыны ў кансерватыўнай сістэме. Але гэта не пра нашых сённяшніх гераінь. Святлана Алексіевіч, Святлана Ціханоўская, Марыя Калеснікава, Дар’я Домрачава – сучасныя беларускія лідаркі. Але ўзоры самастойных і смелых жанчын мы знойдзем у кожны час гісторыі Беларусі. Вы здзівіцеся, наколькі сучасна гучаць іхныя гісторыі. І наш сённяшні спіс далёка не поўны.
Палута Бадунова. Калаж: Аліса Ганчар / Белсат
Палута нарадзілася пад Гомлем. Вывучылася на хатнюю настаўніцу і паехала вучыцца далей. Ад жаночых курсаў яе абралі дэпутаткай у Петраградзе. Бадай, толькі ў беларусаў стаіць жаночы подпіс пад Актам незалежнасці. Яна вярнулася і стала ў народным урадзе займацца сацыяльнай палітыкай, а таксама збірала дапамогу пацярпелым ад вайны.
Кажуць, што ў палітыцы яе пакінула каханне. Яна зазнала польскі і бальшавіцкі палітычны пераслед. У 1937 годзе Палуту засудзілі на 10 гадоў лагераў, а ў 1938 годзе яе расстралялі. Крыж памяці Палуты Бадуновай стаіць у Курапатах.
Дарэчы, Раду БНР цяпер ізноў ачольвае жанчына – Івонка Сурвіла, якая жыве ў Канадзе, а нарадзілася ў Стоўбцах.
Саламея Русецкая. Калаж: Аліса Ганчар / Белсат
Саламея нарадзілася ў 1718 годзе ў Карэлічах. Бацька вучыў яе страляць і карыстацца кінжалам. Ужо ў 14 гадоў яе выдалі за нямецкага лекара. І тут яго запрасілі працаваць у Стамбул, Саламея паехала з ім.
Паводле адной з версіяў, ейны муж памёр – і яна не засталася сядзець на месцы. Узяла дачку і выправілася ў прыгоды. Ёй патрэбныя былі грошы, і Саламея выкупляла ваеннапалонных і перапрадавала іхным сем’ям. Але аднойчы выкупіла афіцэра, у якога закахалася і пабралася з ім шлюбам. Саламея была вельмі добрай лекаркай і хутка зрабілася знакамітай – лекавала нават імператараў.
Усё гэта вядома з ейнага раману-дзённіка «Авантуры майго жыцця» – назва інтрыгуе! Дарэчы, ёсць пераклад на беларускую.
Францішка Уршуля Радзівіл. Калаж: Аліса Ганчар / Белсат
Францішка – нясвіжская княгіня, якая нарадзілася ў 1718 годзе. У 20 гадоў яна пабралася шлюбам з Міхалам Казімірам Радзівілам на мянушку Рыбанька. І тут ейны лёс перакрыжоўваецца з ужо знаёмай нам Саламеяй. У той час Саламея прыехала працаваць у палац Радзівілаў на запрашэнне Рыбанькі, і жанчыны пасябравалі.
Прыкладна тады ж у палацы выступіў замежны тэатр. Францішцы так не спадабаўся спектакль, што яна пастанавіла стварыць уласны тэатр. І ніхто не зробіць лепш, чым сама, – сцэнары яна таксама пісала ўласнаручна.
Сваё жыццё Францішка паклала не на шляхетныя п’янкі-гулянкі, а шмат зрабіла для культуры. Акром унёску ў тэатральную справу, княгіня значна павялічыла бібліятэку Радзівілаў і ўпарадкавала архівы.
Эмілія Плятэр. Калаж: Аліса Ганчар / Белсат
У 24 гады падчас антыімперскага паўстання 1830–1831 гадоў дзяўчына ўзначаліла атрад з 500 паўстанцаў.
А на Віцебшчыне яна збірала беларускі фальклор і вучылася сялянскім танцам. Але, на жаль, памерла Эмілія вельмі рана – у 25 гадоў, ад хваробы. Навіна пра ейную смерць разнеслася па свеце, і пісьменнікі ўсёй Еўропы пісалі пра яе вершы. Адам Міцкевіч, напрыклад, стварыў «Смерць палкоўніка» – але троху павысіў Эмілію ў вайсковым званні, бо яна ў паўстанцкіх войсках была капітанам.
У гонар Плятэр названая адна з цэнтральных вуліцаў Варшавы. Спадзяёмся, Эмілія стане сімвалам і ў свабоднай Беларусі.
Алаіза Пашкевіч, вядомая пад псеўданімам Цётка. Калаж: Аліса Ганчар / Белсат
Рэдактарка, выдавец, арганізатарка беларускіх школаў і нават медычная працаўніца – усё гэта розныя ролі адной нашай гераіні.
Вы думаеце: а чаму ж Цётка? Гэта паважлівы зварот у беларускіх сялянаў да шаноўнай старэйшай жанчыны. Можна сказаць, яна прысвяціла сваё жыццё таму, каб сяляне здабылі беларускую свядомасць.
Алаіза нарадзілася на Шчучыншчыне ў 1876 годзе. Сям’я лічыла сябе палякамі, але яны з братам называліся беларусамі.
Дзіўны факт з ейнага жыцця – вучылася ў дарагой гімназіі ў Вільні, але галадала да страты прытомнасці. Далей Пецярбург, дзе яна далучылася да беларускіх справаў. А потым эмігравала ў Львоў – тагачасны цэнтр беларускага нацыянальнага руху. (Вітанні беларускай дыяспары ў Львове!)
Нелегальна, пад чужым пашпартам, прыязджала на радзіму і супрацоўнічала з «Нашай доляй», бо ўжо тады Цётка зазнала палітычны пераслед. А пазней ужо легальна (бо выйшла замуж за літоўца і атрымала новы пашпарт) вярнулася ў Беларусь, каб займацца нашай справаю.
На ейнай радзіме мясцовая школа носіць імя Алаізы Пашкевіч, нават помнік стаіць. Але калі б паэтка завітала цяпер туды, то расчаравалася б, бо ў школе ейнага імя няма ніводнага беларускага класу.
Апалонія Дарэўская. Калаж: Аліса Ганчар / Белсат
Пэўна, можна сказаць, што Апалонія зрабілася ахвяраю моды. У XVIII стагоддзі да нас прыйшла мода на тэатр, і ў багатага аматара мастацтва Антонія Тызенгаўза ўзнікла ідэя адкрыць тэатральную школу ў Горадні, каб пазней стварыць уласныя тэатральныя трупы. Таленавітых прыгонных сялянаў фактычна прымусілі ў ёй вучыцца. У першы набор трапіла 8-гадовая Апалонія. Ейны любімы харэограф Гаэтана Пэтынэцці эксперыментаваў – ставіў уласныя балеты на мясцовыя сюжэты, выкарыстоўваў у іх рухі народнага танцу.
Тызенгаўз памёр, але склаў тастамент, паводле якога танцоры перайшлі ва ўласнасць Станіслава Аўгуста Панятоўскага. І з 1785 года Апалонія Дарэўская зрабілася першай салісткай трупы «Таварыства танцораў ягонай каралеўскай вялікасці» ў Варшаве.
Бона Сфорца. Калаж: Аліса Ганчар / Белсат
Яна нарадзілася ў XV стагоддзі ў Італіі, што задавала трэнды ў тагачаснай Еўропе. У веку 24 гадоў яе выдалі за Жыгімонта І, якому быў 51 год. За восем гадоў Бона Сфорца нарадзіла шасцярых дзяцей. А калі нарэшце хлопчыка – кароль быў задаволены і падарыў ёй землі цяперашняга Кобрына, Горадні, Пінску і Рагачова.
І каралева пачала займацца рэформамі, развіваць гаспадарку. Дзякуючы ў тым ліку і ёй гарады атрымалі Магдэбургскае права – фактычна права на самакіраванне, там пачала імкліва будавацца інфраструктура.
Дарэчы, з італьянскай мовы sforzzare – прымушаць. Паводле легендаў, Бона была жанчына дэманічная і труціла сваіх нявестак. Спачатку памерла Лізавета, а потым сын Жыгімонт Аўгуст ажаніўся з Барбарай Радзівіл, якая таксама хутка памерла. Навукоўцы высветлілі, што Барбара ўсё ж хварэла на рак. Цяпер цяжка разабрацца, хто мае рацыю.
Скончылася жыццё каралевы трагічна. Сын вінаваціў яе ў смерці жонкі, таму яна пераехала ў Італію, ды не адна, а з трыццаццю вазамі золата. Сфорца пазычыла іспанскаму каралю амаль паўтары тоны, і так супала, што пасля гэтага Бона памерла ад атруты.
Еўфрасіння Полацкая. Калаж: Аліса Ганчар / Белсат
Пэўна, гэта самая знакамітая беларуска, таму пра ейнае жыццё згадаем сцісла. У 12 гадоў дзяўчынка адмовілася ад шлюбу і пайшла ў манастыр. І там яна пачынае перапісваць і перакладаць кнігі. Прыбытак ад іх продажу яна аддавала бедным. Заснаваныя ёй жаночыя і мужчынскія манастыры сталі асяродкамі асветы ў Полацкім княстве.
На ейную замову Лазар Богша зрабіў крыж вышынёю паўметра. Крыж аздоблены каштоўнымі камянямі – гэты шэдэўр злотніцтва падчас Другой сусветнай вайны знік з Магілёўскага краязнаўчага музею. Нехта думае, што ён у немцаў, а іншыя сцвярджаюць, што ў Расеі, – сапраўдны беларускі дэтэктыў!
Telewizja Polska S.A. w likwidacji processes your personal data collected when you visit individual websites on the tvp.pl Portal (hereinafter referred to as the Portal), including information saved using technologies used to track and store them, such as cookies, web beacons or other similar technologies enabling the provision of tailored and secure services, personalize content and advertising, provide social media features and analyze Internet traffic.
Click "I accept and go to the website" to consent to the use of automatic tracking and data collection technology, access to information on your end device and its storage, and to the processing of your personal data by Telewizja Polska S.A. w likwidacji, Trusted Partners from IAB* (1019 company) and other Trusted TVP Partners (93 company), for marketing purposes (including for automated matching of advertisements to your interests and measuring their effectiveness) and others, which we indicate below.
The purposes of processing your data by TVP S.A. w likwidacji are as follows:
Store and/or access information on a device
Use limited data to select advertising
Create profiles for personalised advertising
Use profiles to select personalised advertising
Create profiles to personalise content
Use profiles to select personalised content
Measure advertising performance
Measure content performance
Understand audiences through statistics or combinations of data from different sources
Develop and improve services
Use limited data to select content
Ensure security, prevent and detect fraud, and fix errors
Deliver and present advertising and content
Save and communicate privacy choices
TVP S.A. w likwidacji process your data for the purposes of features. As part of these features, we may take the following actions:
Match and combine data from other data sources
Link different devices
Identify devices based on information transmitted automatically
The purposes of processing your data by Trusted Partners from IAB and other Trusted Partners of TVP are as follows:
Store and/or access information on a device
Use limited data to select advertising
Create profiles for personalised advertising
Use profiles to select personalised advertising
Create profiles to personalise content
Use profiles to select personalised content
Measure advertising performance
Measure content performance
Understand audiences through statistics or combinations of data from different sources
Develop and improve services
Use limited data to select content
Ensure security, prevent and detect fraud, and fix errors
Deliver and present advertising and content
Save and communicate privacy choices
Trusted Partners from IAB and other Trusted Partners of TVP process your data for the purposes of features and special features. As part of these features, they may take the following actions:
Match and combine data from other data sources
Link different devices
Identify devices based on information transmitted automatically
Use precise geolocation data
Actively scan device characteristics for identification
Consent is voluntary and you can withdraw it at any time in Advanced Settings.
In addition, you have the right to request access, rectification, deletion or limitation of data processing. In the Privacy Policy, you will find information on how to communicate to us your will to exercise these rights.
Consent to the use of data for some IAB Trusted Partners and TVP Trusted Partners may be related to the transfer of data to the United States or other third countries (not belonging to the European Economic Area, which includes the Member States of the European Union as well as Norway, Iceland and Liechtenstein). In connection with the above, we would like to inform you about the possible risk that may be associated with the transfer of data to third countries, consisting in the possible lack of an adequate level of protection of natural persons related to the processing of their personal data, which is guaranteed by the provisions of the GDPR (Regulation of the European Parliament and of the Council (EU 2016/679 of 27 April 2016 on the protection of individuals with regard to the processing of personal data and on the free movement of such data, and repealing Directive 95/46 / EC), due to the lack of an adequacy decision by the European Commission and the lack of adequate security.
The user's personal data processed by TVP may be processed both on the basis of the user's consent as well as on the basis of a legitimate interest, i.e. without the consent of the Portal user (only for the purposes necessary to ensure the proper operation of the Portal). TVP processes user data on the basis of a legitimate interest only in situations where it is necessary for the provision and proper operation of the Portal, i.e. maintenance and technical support of the Portal, ensuring security, preventing fraud and removing errors, statistical measurements necessary for the proper functioning of the Portal.
Detailed information on the processing of your data can be found in the Privacy Policy.