Od początku 2022 roku reżim Alaksandra Łukaszenki stale opracowuje i zatwierdza ustawy oraz dekrety, które mogą przydać się władzom w przypadku eskalacji wojny na Ukrainie lub konfliktu wewnętrznego na Białorusi. W dużej mierze środki te są podejmowane z uwzględnieniem doświadczeń rosyjskiej agresji, choć kryją się za nimi też obawy przed ludowym powstaniem przeciwko reżimowi.
Pobór przez SMS i droga do wojska dla osób z wyrokami
19 października pojawiła się informacja, że białoruskie władze przygotowały projekt ustawy „O zmianie prawa w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa narodowego”. Dokument nie został jeszcze zatwierdzony przez organy ustawodawcze, ale już wzbudził duże zainteresowanie, ponieważ przewiduje szereg praktyk bezprecedensowych dla Białorusi.
Po przyjęciu tej ustawy w białoruskiej armii na podstawie kontraktu będą mogli służyć obywatele którzy:
- są figurantami spraw karnych;
- byli karani i odbywają karę pozbawienia wolności;
- uchylili się od obowiązkowej służby wojskowej.
Wcześniej było to prawnie zabronione, ale teraz niektóre kryteria mogą zostać pominięte „w celu ochrony interesów obronności i bezpieczeństwa narodowego decyzją prezydenta”. Ponadto prawo dopuszcza, że w razie potrzeby mogą zostać zniesione limity wiekowe dla odbywających służbę na podstawie kontraktu (wcześniej kontrakt można było zawrzeć do 35. roku życia bez wcześniejszego doświadczenia w armii i do 40. roku życia z doświadczeniem). Ponadto planowane jest podniesienie maksymalnego wieku dla kobiet bez doświadczenia w armii – z 45 do 48 lat.
Wezwania do komend uzupełnień wojskowych będą zaś wysyłane poprzez SMS.
– Obywatele mogą być powiadamiani o konieczności stawienia się przed komisją poborową (w oddzielnej jednostce) i wydziale obwodowego Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego [KGB – Belsat.eu] za pomocą wiadomości SMS – czytamy w dokumencie.
Dotyczy to również poboru w ramach mobilizacji.
W ten sposób uniknięcie odebrania wezwania będzie praktycznie niemożliwe. Obywatele będą zobowiązani do poinformowania komendy uzupełnień w ciągu tygodnia o zmianie numeru telefonu komórkowego. Z kolei operatorzy będą musieli w ciągu tygodnia dostarczyć dane o numerach telefonów wezwanych do wojska Białorusinów na żądanie komisji wojskowych lub KGB.
Wezwania papierowe nie zostały anulowane. Jednak i tutaj władze uprościły sobie życie: wezwania będzie można dostarczać obywatelom nie tylko w miejscu zamieszkania, ale także w miejscu pracy i „miejscu przebywania”. Czyli tak naprawdę wszędzie tam, gdzie służby znajdą daną osobę.
Projekt ustawy przewiduje również zwiększenie odpowiedzialności za uchylanie się od poboru oraz znaczny wzrost kar za naruszenie wymogów komendy poborowej. Po przyjęciu poprawek do kodeksu karnego na przykład za uchylanie się od służby wojskowej będzie można otrzymać nie do dwóch, ale do trzech lat pozbawienia wolności lub „chemii” – ograniczenia wolności połączonego z pracą na rzecz państwa.
Grzywna za niestawienie się na wezwanie będzie wynosić od 10 do 30 kwot bazowych (od 475 do 1430 zł). Za niepowiadomienie obywateli o wezwaniu do wojskowej komendy uzupełnień (chodzi o naruszenia ze strony urzędników) kara będzie wynosić do 20 kwot bazowych (ok. 950 zł) i do 30 kwot bazowych (ok. 1430 zł) w przypadku dalszego braku powiadomienia. Grzywna za naruszenie obowiązku rejestracji wojskowej może wynosić do 25 kwot bazowych (ok. 1190 zł). Poprawki mają zostać wprowadzone do kodeksu administracyjnego (wykroczeń).
Ustawa „O obronie” zawiera nowy artykuł dotyczący „prawa obywateli do obrony Republiki Białoruś w czasie pokoju”. Zgodnie z tę normą Białorusini od 16. roku życia będą mieli prawo do dobrowolnego udziału „w wykonywaniu prac o charakterze obronnym” w czasie pokoju, również przed wprowadzeniem stanu wojennego. Nie sprecyzowano, czym są te „prace o charakterze obronnym”.
Plagiat prawny i własne know-how
Nowy projekt ustawy jest wyraźnie inspirowany doświadczeniami Rosji w wojnie z Ukrainą.
Limity wiekowe dla służby kontraktowej w Rosji zostały zniesione w maju 2022 roku, wezwania elektroniczne zostały zatwierdzone w kwietniu 2023 roku, obywatele odbywający karę zostali oficjalnie dopuszczeni do służby na podstawie kontraktu w czerwcu tego roku, a grzywny za niestawienie się w wojskowym centrum rekrutacyjnym zostały podniesione w lipcu. Wszystkie te środki były konieczne, aby Moskwa mogła uzupełnić wojsko, które ponosi ogromne straty na Ukrainie i zapobiec masowemu uchylaniu się przed mobilizacją.
Białoruska armia nie bierze obecnie udziału w wojnie i nie ponosi strat, ale władze, spodziewając się eskalacji i działań wojennych na dużą skalę, od początku tego roku przyjmują ustawy i rozporządzenia związane z wojskiem.
17 lipca Alaksandr Łukaszenka podpisał ustawę o tzw. milicji ludowej. Zgodnie z tym dokumentem, po wprowadzeniu stanu wojennego „zweryfikowani” obywatele mogą otrzymać broń, którą będą mogli zatrzymać. Jednocześnie milicjanci ludowi nadal będą chodzić do pracy, nocować i przyjmować posiłki w domu.
Oczekuje się, że do milicji dołączą (oficjalnie – dobrowolnie) te kategorie obywateli, które nie podlegają mobilizacji. W ten sposób władze mają nadzieję zrekompensować braki w szeregach tradycyjnej milicji w miastach rejonowych i na obszarach wiejskich w przypadku niepokojów społecznych lub konfliktu zbrojnego.
Jednocześnie reżim rozszerza swoją bazę mobilizacyjną. Na początku 2023 roku Ministerstwo Obrony i Ministerstwo Zdrowia przyjęły postanowienie, na mocy którego znacznie obniżyły wymagania zdrowotne dla poborowych. W maju znowelizowano ustawę „O obowiązku wojskowym i służbie wojskowej”: z pomocą tego dokumentu władze anulowały odroczenie służby dla studentów, którzy po zatwierdzeniu ustawy zechcą wyjechać na studia za granicę.
W maju 2023 roku weszły w życie poprawki do ustawy wprowadzające ograniczenia w podróżowaniu poza Białoruś dla funkcjonariuszy organów ścigania i urzędników. KGB otrzymało również prawo do ograniczenia Białorusinom możliwości opuszczania kraju ze względu na „bezpieczeństwo narodowe”.
Prewencyjnie opracowano również przepisy karne na wypadek wojny. 9 marca Łukaszenka podpisał poprawki do kodeksu karnego przewidujące karę śmierci dla urzędników państwowych i wojskowych za „zdradę stanu”. Co więcej, poziom odpowiedzialności urzędnika nie ma znaczenia: nowe normy mogą być zastosowane w stosunku do każdego, kto zajmuje stanowisko publiczne lub służy w armii. Oznacza to, że będą one miały również zastosowanie do osób zmobilizowanych.
Ustawa z 9 marca przewiduje również wprowadzenie odpowiedzialności karnej za „dyskredytowanie sił zbrojnych, innych wojsk i formacji wojskowych oraz organizacji militarnych”. Norma ta jest oczywistą kalką rosyjskiej ustawy z 4 marca 2022 roku – tak zwanej „ustawy o fejkach” lub „ustawy o cenzurze wojskowej”.
Nie wszystkie inicjatywy władz w zakresie bezpieczeństwa zostały już wdrożone. W czerwcu opublikowano projekt zmian w ustawach „O stanie wyjątkowym” i „O stanie wojennym”, a także szereg innych dokumentów prawnych związanych z bezpieczeństwem i działaniem organów władzy. Jednak zatwierdzenie tego dokumentu prawdopodobnie zostało na razie odłożone – z jakiegoś powodu projekt ustawy zniknął z rządowego portalu internetowego, na którym publikowane są zmiany w prawie. Propozycja sekretarza stanu Alaksandra Walfowicza dotycząca wcielania studentów do armii również nie została jeszcze opracowana.
Niekończące się szkolenia
Pod koniec 2022 roku na Białorusi przeprowadzono bezprecedensową kontrolę organów mobilizacyjnych. W rezultacie niektórzy Białorusini otrzymali polecenia mobilizacyjne: poinformowano, że w przypadku ogłoszenia mobilizacji na Białorusi są zobowiązani do stawienia się w komisji uzupełnień pod adresem wskazanym w poleceniu z paszportem, biletem wojskowym, rzeczami osobistymi i zapasem żywności w ciągu 38 godzin, nie czekając na wezwanie.
Łukaszenka nie ukrywał, że system był testowany w celu uniknięcia błędów rosyjskiej mobilizacji. Z tego powodu obecnie odbywają się regularne obozy szkoleniowe i kontrole gotowości bojowej. W kwietniu kampania wezwań na obozy szkoleniowe w obwodach brzeskim i grodzieńskim była prowadzona w dość agresywny sposób: wzywanych wyciągano z łóżek czy też bezpośrednio z pracy, innych chwytano na ulicy.
Intensywność obozów szkoleniowych zmusiła władze również do dostosowania ram prawnych. W sierpniu 2023 roku białoruski rząd przyjął postanowienie zmieniające procedurę dotyczącą wojskowych obozów szkoleniowych. O ile wcześniej do wojskowych i specjalnych obozów szkoleniowych wysyłane były „osoby podlegające obowiązkowi wojskowemu, które są zdolne do służby wojskowej w zakresie stanu zdrowia”, to zgodnie z nowym dokumentem do wojskowych obozów szkoleniowych wysyłane będą „osoby podlegające obowiązkowi wojskowemu, które są zdolne do służby wojskowej w zakresie stanu zdrowia, zdolne do służby wojskowej z niewielkimi ograniczeniami, a także osoby z ograniczoną zdolnością do służby wojskowej w czasie wojny (za ich pisemną zgodą)”. Władze zwiększyły również ilość obowiązkowych obozów szkoleniowych: dla osób podlegających służbie wojskowej bez stopnia oficerskiego od trzech, czterech do pięciu razy w zależności od kategorii, a ze stopniem oficerskim – od jednego, dwóch do dziesięciu razy. Ponadto górna granica liczby obozów, w których należy uczestniczyć, została całkowicie zniesiona.
Od wiosny 2023 roku białoruska armia znajduje się w stanie ciągłych ćwiczeń, szkoleń i kontroli gotowości bojowej. Nie tylko siły zbrojne, ale także jednostki Ministerstwa Spraw Wewnętrznych odbywają szkolenia. 19 października pojawiła się informacja, że Łukaszenka nakazał rozpoczęcie kontroli gotowości bojowej ochotników spośród weteranów jednostek specjalnych MSW i wojsk wewnętrznych. Wezwania na obozy szkoleniowe zostały wysłane w trybie pilnym, zaledwie kilka dni przed datą obowiązkowego zgłoszenia się do jednostki. Program obejmuje zajęcia z udziałem instruktorów z Grupy Wagnera.
Dowódca wojsk wewnętrznych białoruskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Mikałaj Karpiankou, zwracając się do mężczyzn wezwanych na obóz szkoleniowy, podkreślił, że od 2022 roku w celu wzmocnienia sił specjalnych na Białorusi w różnych regionach kraju utworzono nowe jednostki liczące 70 osób. W sumie, jak dodał, w nowych jednostkach jest około 1500 służbistów.
Gleb Nierżyn, ksz/ belsat.eu
