Дэмакратычныя сілы неўзабаве маюць прэзентаваць план правядзення выбараў у Каардынацыйную раду. Яны пройдуць прыблізна ў той жа час, што і выбары ў Палату прадстаўнікоў і мясцовыя саветы. «Белсат» распытаў спікера Каардынацыйнай рады Андрэя Ягорава пра абедзве кампаніі.

Калі праціўнікі Лукашэнкі і ўжываюць слова «выбары» адносна парламенцкай кампаніі, то падкрэсліваюць: «выбары» ў двукоссі.

Што прапануюць беларусам рабіць з лукашэнкаўскімі выбарамі і выбарамі ў Каардынацыйную раду, «Белсат» спытаў у спікера КР Андрэя Ягорава.

Праціўнікі Лукашэнкі не збіраюцца заклікаць да пратэстаў на лукашэнкаўскіх выбарах – 2024, але паклічуць на выбары ў Каардынацыйную раду

Добрай стратэгіі на лукашэнкаўскія выбары ў дэмакратычных сілаў няма, прызнае Ягораў. Дыскусіі ідуць вакол розных формаў няўдзелу ў іх і інфармацыйнай кампаніі вакол іх.

«Агульны мэсідж, які можа быць, здаецца, зразумелы: выбараў у Беларусі няма, – разважае Ягораў. – Але заклікаць да нейкіх формаў масавага пратэсту, нейкіх актыўных дзеянняў, байкатавання не выпадае проста з увагі на сітуацыю масавых рэпрэсіяў. Але скарыстацца ў палітычным сэнсе гэтай кампаніяй варта».

Сур’ёзна нашкодзіць рэжыму Лукашэнкі, «пахістаць рэжым» на гэтых выбарах не ўдасца. Ягораў тлумачыць: у грамадства недастаткова рэсурсаў, каб скарыстацца гэтым электаральным перыядам, таму трэба рабіць нешта паралельнае. Адпаведна, разлічваюць, што выбары ў Каардынацыйную раду могуць задаць альтэрнатыўны парадак дня і зрабіцца прыкладам дэмакратычнага выбарчага працэсу.

Хай выбары ў КР і не зробяцца раўнавартаснай заменай нацыянальных выбараў, але дадуць іншы погляд на сітуацыю ў Беларусі, кажа Ягораў. Рэжым Лукашэнкі будзе намагацца «пацвердзіць легітымнасць» праз свае выбары – ён хацеў бы сказаць штосьці накшталт: «У нас былі выбары, а за гэтымі “беглымі” нічога не стаіць і ніхто іх не падтрымлівае».

Што рабіць з прэзідэнцкімі выбарамі, якія маюць прайсці ў Беларусі ў 2025 годзе, яшчэ не вызначыліся. Ягораў кажа, што поспех або магчымы правал выбараў у КР пакажа кірунак, у якім можна ісці на прэзідэнцкіх. Ён дапускае сцэнар, пры якім платформа для выбараў у КР добра сябе зарэкамендуе, і тады такім жа шляхам можна будзе вызначыць, ці працягваць мандат Ціханоўскай.

Рашэння пра выбары ў КР яшчэ няма, бо хочуць вызначыцца супольна з Офісам і Кабінетам Ціханоўскай

Горш ад супрацьпастаўлення гэтых выбарчых кампаніяў не будзе, перакананы Ягораў. Хоць улады Беларусі назвалі КР экстрэмісцкім фармаваннем, ёсць шляхі бяспечнага ўцягвання беларусаў ва ўдзел у гэтых выбарах. Выключыць усе рызыкі для людзей у Беларусі немагчыма, але выбары ў КР не хочуць рабіць эксклюзіўна для дыяспары.

Чарнавы варыянт таго, як праводзіць выбары ў КР, ужо ёсць. Цяпер, паводле Ягорава, ідуць больш шчыльныя кансультацыі між Каардынацыйнай радай, Аб’яднаным пераходным кабінетам, Офісам Ціханоўскай і палітычнымі партыямі. Шукаюць кансэнсусу, які задаволіў бы ўсе зацікаўленыя бакі. Паводле Ягорава, ёсць жаданне запрашаць і іншыя суб’екты далучыцца да арганізацыйнага камітэту выбараў.

Спікер Каардынацыйнай рады Андрэй Ягораў на сустрэчы з беларусамі ў Варшаве, Польшча. 3 лістапада 2023 года.

Фота: Белсат

Пра тэхнічную рэалізацыю выбараў даўно ідуць кансультацыі з Паўлам Ліберам і камандай «Новай Беларусі». Ягораў кажа, што гэтая каманда, хутчэй за ўсё, і будзе адказваць за тэхнічную частку арганізацыі выбараў: як і праз што галасаваць беларусам.

Канчатковага варыянту правядзення выбараў яшчэ не прынялі. Паводле Ягорава, хацелі б прыняць супольнае рашэнне – як у Еўразвязе, дзе Еўракамісія, Еўрапарламент і Рада Еўразвязу ўдзельнічаюць у агульнай працэдуры прыняцця рашэнняў. Калі не знайсці кампраміснага варыянту, дык прынамсі выпрацаваць некалькі прапановаў. Затым варыянты хочуць вынесці на галасаванне ў КР, ухвалены варыянт вынесці на падпісанне Ціханоўскай (калі не падпісвае, праект вяртаецца ў арганізацыйны камітэт на дапрацоўванне).

Разглядалі розныя варыянты выбараў (нешта падобнае да мажарытарнай, прапарцыйнай і змяшанай сістэмы), розныя варыянты ўдзелу беларусаў у іх і верыфікацыі выбарнікаў. Дырэктар цэнтру «Еўрапейскі дыялог» Анатоль Лябедзька раней расказваў «Белсату» пра адзін з магчымых сцэнароў: выбары паводле палітычных спісаў (як партыйных, але са спісамі не толькі ад партыяў).

Рашэнне маглі б прыняць у КР «хоць заўтра», адзначае Ягораў і дадае, што хочацца дасягнуць кампрамісу зацікаўленых сілаў. Рашэння чакаюць у снежні, саміх выбараў – у лютым або пачатку сакавіка.

Навошта новыя выбары ў КР, калі мінулыя былі год таму

Выбары ў Каардынацыйную раду, кажа Ягораў, маюць прывесці ў палітыку людзей, якія з розных прычынаў незадаволеныя цяперашняй сітуацыяй і крытыкуюць дэмакратычныя сілы. Такім людзям выбары дадуць адкрытую пляцоўку для выказвання сваіх ідэяў у канкурэнтным асяродку: пры адкрытых дэбатах, адкрытых выбарах.

«Калі ты не задаволены тым, як ёсць, і ведаеш, як правільна, дык прыйдзі і дакажы, прыйдзі і змяні», – заклікае Ягораў да ўдзелу ў выбарах у КР.

Ён спадзяецца, што гэта дасць беларусам магчымасць вызначыць далейшы кірунак, пабачыўшы ўвесь спектр ідэяў, у тым ліку «ідэяў з перыферыі».

Агульнае галасаванне, а не закрытыя «ўнутраныя» выбары, маюць падняць статус Каардынацыйнай рады, працягвае Ягораў. Яны маюць паказаць і звычайным беларусам, і беларускім палітычным сілам, і замежным партнёрам, што дэмакратычныя сілы жывыя, дынамічныя, шукаюць апірышча на шырокае грамадства, а не ізаляваныя ў сваёй «клубнай валтузні».

Як узнікла Каардынацыйная рада

Каардынацыйная рада ўзнікла 14 жніўня 2020 года: абраная прэзідэнтка Святлана Ціханоўская склікала яе пасля выбараў-2020 «для забеспячэння транзіту ўлады». Аляксандр Лукашэнка не пагадзіўся пакінуць пасаду, распачаў рэпрэсіі супраць КР (і агулам усіх нязгодных з тым, што на выбарах перамог ён). Дагэтуль за кратамі застаюцца два чальцы прэзідыуму таго склікання КР: Максім Знак і Марыя Калеснікава. КР не спыніла існавання, але працавала не надта актыўна.

Праз два гады па тых выбарах Каардынацыйную раду захацелі рэфармаваць, правесці новыя выбары. Але праз рэпрэсіі і небяспеку пры галасаванні ў Беларусі выбары ў КР правялі паводле складанай схемы, у якой сваіх дэлегатаў выбіралі арганізацыі розных сфераў грамадскага і палітычнага жыцця: 15 дэлегатаў ад палітычных партыяў і рухаў, 15 – ад праваабарончых арганізацыяў, 15 – ад дыяспараў і гэтак далей, агулам 115 мандатаў. КР зрабілася больш актыўнаю, але засталося нямала тых, каго фармат і вынікі працы не задаволілі.

Яшчэ праз год пастанавілі правесці новыя выбары ў КР, але паводле іншай схемы: як казала Ціханоўская, каб КР зрабілася «сапраўдным прадстаўнічым органам беларусаў». Гэтыя выбары мелі абвясціць 8 лістапада, але абмеркаванні зацягнуліся.

Тым часам улады Беларусі збіраюцца правесці адзіны дзень галасавання: выбары ў Палату прадстаўнікоў (ніжнюю палату Нацыянальнага сходу) і мясцовыя саветы. Выбіраць таксама будуць дэпутатаў Савету Рэспублікі, але без удзелу звычайных беларусаў. Выбары ў Беларусі ўжо даўно не прызнаюць свабоднымі і справядлівымі на Захадзе – мала шанцаў, што прызнаюць і гэтыя. Пагатоў да гэтых выбараў у Беларусі наўрад ці спыняцца масавыя палітычныя рэпрэсіі, а на выбары наўрад ці пусцяць кагосьці, акрамя ўхваленых уладамі кандыдатаў.

Алесь Наваборскі belsat.eu