Расею пераназавуць, а Масква не будзе сталіцай? Як прайшоў 2-гі З'езд народных дэпутатаў
Напярэдадні гадавіны пачатку поўнамаштабнага ўварвання войска РФ ва Украіну, 20-23 лютага ў Варшаве прайшоў 2-гі З’езд народных дэпутатаў, арганізаваны экс-дэпутатам Дзярждумы Іллём Панамаровым. На гэты раз, прэтэндуючы на званне парламента пераходнага перыяду, сход выбіраў новую назву Расеі, абмяркоўваў будучую Канстытуцыю і некалькі законаў. У інтэрвʼю «Белсату» Панамароў падзяліўся планамі і ідэяй пераносу расейскай сталіцы.
«Дэжа-вю, што гэта 1990 год»
За круглым сталом у канферэнц-зале шмат свабодных месцаў, прэсы ледзь не больш, чым дэлегатаў, з Zoom-трансляцыяй праблемы, на кожным куце стаяць і вісяць бела-сіня-белыя сцягі – у такой абстаноўцы пачалася другая сесія З’езду народных дэпутатаў. Гэта былыя і цяперашнія дэпутаты розных узроўняў (ад райсавету да Савету Федэрацыі), надзялілі сябе паўнамоцтвамі прадстаўляць расейцаў у якасці легітымнага парламента пераходнага перыяду і ў гэтай якасці абмяркоўваюць і якія прымаюць законы будучай Расеі.
Колькі дэлегатаў сабралося? Гэтага, здаецца, напачатку не ведалі нават арганізатары – гучалі розныя лічбы. У выніку налічылі 76 чалавек (у зале і онлайн), але ў галасаванні ўдзельнічалі не больш за 55. На думку мандатнай камісіі, гэтыя 76 чалавек прадстаўлялі інтарэсы 5 млн чалавек, зыходзячы з іх выбарчых акругаў.
Многія прысутныя онлайн захоўвалі інкогніта, абмяжоўваліся ініцыяламі. Усе Zoom-удзельнікі галасавалі ў адмысловай суполцы ў Signal (калі разумелі, як гэта рабіць). Праблемы ў іх узнікалі і з уключэннем мікрафона. Журналісты шапталіся: «Як яны будуць кіраваць краінай, калі і такой дробязі не ўмеюць?» Алею ў агонь падлівалі і некаторыя эмацыйныя онлайн-дэлегаты, якім не ўдавалася прагаласаваць або своечасова ўключыцца ў дыскусію.
Пазней у кулуарах адзін з дэлегатаў казаў калегу: «У мяне дэжа-вю, што гэта 1990 год». Да вопыту савецкага Зʼезду народных дэпутатаў вярталіся і за абедзенным сталом, абмяркоўваючы назву сходу – кагосьці бянтэжылі асацыяцыі з СССР, хтосьці паказваў на пазітыўныя ўспаміны галасуючага пакалення, а іншыя казалі, што важна не назва, а імкненне да ўлады.
Давыбары і страх страты легітымнасці
Адным з законапраектаў (З’езд называе іх актамі), які найбольш бурна абмяркоўваўся, стала канцэпцыя давыбараў або кааптацыі ў склад Зʼезду нардэпаў. Даклад павінен быў рабіць Марк Фейгін, але ён не ўключыўся – праблемы з сувяззю (дэлегаты адзначылі, што на ўласных эфірах у яго такога не бывае), канцэпцыю прадставіў Ілля Панамароў.
Згодна з праектам, давыбары Зʼезду магчымыя толькі тады, калі выбарцамі зарэгіструецца 1 млн расейцаў, прычым 50% ад іх павінны знаходзіцца ў РФ. У адрозненне ад многіх цяперашніх дэлегатаў, кандыдаты павінны быць цалкам публічныя – выбаркам апублікуе іх біяграфіі, праграмы і здымкі. Абранымі будуць тыя, хто набярэ 100 000 галасоў. Плануецца, што выбаркам сфармуе незалежная міжнародная арганізацыя, а працэс галасавання пройдзе гэтак жа незалежны і міжнародны аўдыт.
«Гэтая ідэя нарадзілася ў адказ на крытыку ў сацсетках і лагічная заўвага, што ёсць шэраг прадстаўнікоў апазіцыі, якіх не пускалі на выбары, – сказаў Ілля Панамароў. – У краіне 100 млн выбарцаў, яўка 60%, за склад Дзярждумы галасуюць прыкладна 45 млн чалавек, кошт мандата – 100 000 выбарцаў плюс-мінус 20 000».
Паводле яго слоў, З’езд улічвае вопыт выбараў у Каардынацыйны савет апазіцыі ў 2012 годзе, «дзе былі курыі, фурыі». Таксама экс-дэпутат Дзярждумы адзначыў, што КСА выбіраў, па сутнасці, электарат аднаго парламентарыя.
«У Выканаўчым савеце няма адзінства па гэтым пытанні, – прызнаўся Панамароў. – Вырашылі звярнуцца да прадстаўнікоў іншых суполак (каманда Аляксея Навальнага, Міхаіл Хадаркоўскі, Гары Каспараў, Юлія Галяміна, Максім Кац). Набраць 1 млн галасоў – няпростая задача, у 2012-м мы з Нямцовым і Гудковымі аўтапрабегам ехалі, набралі 120 000. Складаная задача, але магчымая, бо мы не хочам ствараць прафанацыю – калі менш за 1 млн, гэта падарве рэпутацыю тых, хто сядзіць у гэтай зале. Мы хочам, каб гэта было максімальна інклюзіўнай гісторыяй».
Былы дарадца Уладзіміра Пуціна эканаміст Андрэй Іларыёнаў (экс-чыноўнік, які ніколі не быў дэпутатам, але чамусьці дэлегат З’езда нардэпаў) турбаваўся больш за іншых: «Любыя давыбары перакрываюць тую легітымнасць, што ёсць цяпер. Дэпутаты З’езда прадстаўляюць усю краіну. Можна абраць раду эміграцыі, але такія выбары адменяць легітымнасьць больш высокага парадку – абрання грамадзянамі Расеі».
Бачна, яго турбавалі рызыкі непераабрання, калі давыбары стануць абавязковымі для дэлегатаў: «Пытанне яшчэ ў папулярнасці. Шмат папулярных, але яны не займаюцца сапраўднай працай. Далёка не ўсе выступоўцы з яскравымі меркаваннямі ў стане займацца тым, чым займаюцца сядзяць за гэтым сталом».
Дэлегат Ілля Мезенцаў прапанаваў сфармаваць давыбарамі другую палату З’езда, але яго ідэя не была пачутая. Выканаўчая рада запросіць да супрацоўніцтва іншыя апазіцыйныя суполкі, распрацуе працэдуру і знойдзе падрадчыка.
«Назву «Расея» яшчэ трэба заслужыць»
Іншай спрэчнай тэмай аказалася будучыню назва Расеі. Адмяніўшы Расейскую Федэрацыю адным з актаў, дэлегаты З’езда былі вымушаныя шукаць новае імя для краіны. Звыклае «Расея» іх не задавальняла.
«Слова «Расея» таксічнае і для левых, і для лібералаў, – чамусьці перакананы Аляксандр Калінін-Сакаленка, – трэба пазбавіцца ад гэтай назвы».
«У словы «Расея» вялікі гістарычны шлях і наша мэта зрабіць так, каб Расея стала іншай, а не ствараць новую дзяржава ў яе межах, – парыраваў яму іншы дэлегат. – Не трэба як бальшавікі: усё разбураць да падставаў, і на тэрыторыі адной асобна ўзятай канферэнц-залы ствараць новую краіну».
Вольга Курносава (дэпутат Ленінградскага аблсавета ў 1990-1993 гадах, пазней была ў партыі Аляксандра Дугіна, АГФ Каспарава, «Салідарнасць» Барыса Нямцова) наракала: «Ёсць абмеркаванне, трэба мяняць сцяг. Ёсць Расея – можа быць, і гэта назва будзе скарочана. Мы не гатовыя выкарыстоўваць гэтую назву, гэта прынцыповая пазіцыя».
Дэпутат Дзярждумы 1993-1995 гадоў Аляксандр Асаўцоў казаў, што на падобны рэбрэндынг у дзяржавы яшчэ гадоў 200 не хопіць грошай, і нагадаў, што нават СССР называлі Расеяй. Экс-дэпутат Іжэўскай гардумы нацыяналіст Васіль Крукаў уставіў: «Каб краіна называлася Расеяй, гэта яшчэ заслужыць трэба».
Гучаў таксама пункт гледжання, што назва «Расея» сама па сабе таксічная, як і трыкалёр. Прапанову назваць краіну Федэратыўнай Рэспублікай Расея (ФРР – відавочная калька з ФРГ) дэлегаты адхілілі, абраўшы варыянт «Расейская Рэспубліка». Здаецца, Расея будзе раўназначным найменнем РР, але галоўныя абмеркаванні праекту Канстытуцыі яшчэ наперадзе.
Ілля Панамароў: «Першай нас прызнае Украіна»
Арганізатар З’езду Ілля Панамароў ахвотна адказаў на пытанні «Белсату» па заканчэнні бурлівых дэбатаў аб першай частцы Канстытуцыі пераходнага перыяду.
– Дакументы Зʼезда нічога не кажуць аб Саюзнай дзяржаве Расеі і Беларусі. Расейская Рэспубліка адменіць яго нароўні з дамовамі аб прызнанні «ДНР»і »ЛНР«?
– Так, у нас пра гэта ні слова ў Акце пераходнага перыяду, але маё асабістае меркаванне: гэты праект не адбыўся, ён толькі на паперы. Я выступаю за саюз усіх каго можна, але мяркую, што мы хутчэй абʼяднаемся з Беларуссю ў межах Еўрапейскага Звязу. Гэта Саюзная дзяржава не выкарыстоўваецца ў якасці імперыялістычнага інструмента, я не бачу ў ім нічога зласлівага, што перашкаджала б жыць, але варта яе распусціць.
– Фінансаванне Прыднястроўя, Абхазіі і Паўднёвай Асеціі постпуцінскай Расеяй таксама спыніцца?
– Так, вядома.
– У прынятым вамі Акце аб міры гаворыцца аб прыпыненні дзейнасці ПВК, здачы імі зброі. А што, калі яны не здадуцца?
– Войска, паліцыя і іншыя сілавыя структуры будуць іх раззбройваць. Не будуць жа існаваць у краіне незаконныя ўзброеныя фармаванні?
– Гэта ж рызыка грамадзянскай вайны.
– Я не хачу гучаць вельмі цынічна, але гледзячы на тое, што адбываецца з ПВК Вагнера цяпер ва Украіне, мне здаецца, што ваяваць не будзе каму.
– У тым жа дакуменце гаворыцца аб скасаванні пастаноў аб прыняцці ў грамадзянства РФ грамадзян Украіны, пачынаючы з 2014 года. Ці ўваходзяць сюды Януковіч і іншыя збеглыя палітыкі?
– Так, усе, хто атрымалі з 2014 года грамадзянства, за выключэннем уз’яднання семʼяў і гэтак далей, яго страцяць. Што тычыцца банды Януковіча, хай украінцы вырашаюць, што з імі рабіць.
– Той жа Акт аб міры даручае будучаму МЗС будучай Расейскай Рэспублікі падрыхтаваць ідэі аб рэфармаванні ААН. Ці не занадта глабальна?
– У нас шмат пытанняў па сістэме міжнароднай бяспекі, па месцы Расеі ў свеце. Хочам стаць сябрамі ЕЗ і НАТА, такія даручэнні таксама ёсць. На мой погляд, перспектыўнымі будуць прапановы пастаянных членаў Рады Бяспекі ААН аб рэфармаванні яе статута. Я лічу, што права вета можа пераадольваць Генеральная Асамблея дзвюма трацінамі ці трыма чвэрцямі, гэта было б сумленна. Але каб гэта зрабіць, трэба згода іншых краін, якія маюць права вета.
– У адным з артыкулаў вашага праекту Канстытуцыі двойчы стаіць слова «гендарны». У Расійскай рэспубліцы будзе тое, чым палохае Пуцін – разнастайнасць гендараў, як у некаторых краінах ЕС?
– Мы лічым, што неабходна гэта легалізаваць, але аддаць на разгляд рэгіёнаў. Як у ЗША. Чачэнія можа пажадаць шматжонства ўвесці, а Масква можа пажадаць легалізаваць аднаполыя шлюбы – хай кожны рэгіён для сябе вырашае, чаго хоча. Я не лічу, што дзяржава павінна дыктаваць людзям, як ім жыць і што думаць.
– Пры гэтым у вашым праекце Асноўнага закону захаваны прызыў у войска.
– Ну глядзіце, я асабіста лічу, што ва ўмовах Расеі нам будзе цяжка абысціся прафесійным войскам. З-за прычыны ў геаграфіі – вялікая працягласць межаў, іх трэба трымаць прыкрытымі. Наша мяжа сухапутная, большая частка ў тых напрамках, з якіх можа зыходзіць небяспека – азіяцкія, паўднёвыя, у якіх наркотыкі, тэрарызм, пастаянная зона нестабільнасці. Тым больш, што мы хочам скараціць колькасць войска. Хай дэпутаты вырашаюць, я за захаванне нейкага прызыву, але пераважная большасць быццам бы за прафесійнае войска.
– Выбары. Вы прапанавалі зрабіць адзіным днём галасавання першую нядзелю лістапада. У гонар святаў 4 і 7 лістапада?
– Не, і не ў гонар амерыканскай традыцыі. У іх гэта пайшло як заканчэнне сельскагаспадарчага сезону, а ў нас пытанні клімату. Тут і лёгкасць вядзення агітацыі – зімой у большасці рэгіёнаў мароз, снегам зацярушыла, на вуліцы нікога не збярэш. Верасень-кастрычнік – аптымальны перыяд, яшчэ няма маразоў, але ўжо і не адпачынкі, гэта два працоўныя месяцы. Выбары ў нас трэба рабіць або ў красавіку, або ў лістападзе. Але вясной у многіх рэгіёнах яшчэ зіма, а потым травеньскія святы.
– Вы прапанавалі абіраць у парламент тых, хто пражыў на тэрыторыі свайго рэгіёну больш за шэсць гадоў, а прэзідэнтам – таго, хто пражыў у Расеі больш за 10 гадоў. Гэта становішча адсякае ўсіх эмігрантаў. Чаму?
– Гэта мадэль не пераходнага перыяду, а пастаянная. Людзі паспеюць вярнуцца, пажыць.
– Але не 6-10 гадоў. Ці вось Яшын і Навальны – яны ўнутры краіны, але іх этапуюць з аднаго суб’екта ў іншы, і адкуль ім абірацца?
– Так, добры момант. Яшчэ пагаворым на гэтую тэму. Мая інтэнцыя была ў тым, што цяпер шмат парашутыстаў, якія закідваюцца з цэнтра [кандыдатамі ў дэпутаты Дзярждумы ад рэгіёну, у якім яны не жывуць], і гэтая норма была б абаронай ад гэтай зʼявы. Паглядзець. Можа быць, вырашым, што гэтыя пункты пачнуць дзейнічаць праз пяць гадоў пасля ўступлення ў сілу гэтай Канстытуцыі.
– З дэпутатамі зразумела. Але чаму ў вашым праекце прэзідэнта абірае парламент, а не народ?
– Мая асабістая пазіцыя, што нам прэзідэнт не патрэбны. Нават фармальны, як у Нямеччыне. Я лічу, што прадстаўнічыя функцыі можа выконваць старшыня ўраду ці парламенту. Але экспертная група сказала, што трэба пакінуць прэзідэнта для такіх спраў. І ў гэтым праекце я апісаў сваё бачанне, намагаўся яго зрабіць дадатковым балансірам, гэткай ангельскай каралевай, засцерагальнікам і цырыманіяльнай фігурай, але толькі адзін тэрмін на пяць гадоў.
– Герб, сцяг і гімн. Іх ужо абмяркоўвалі?
– Ну, са сцягам зразумела. Герб і гімн пакуль не абмяркоўвалі нават. Перыядычна ў кулуарах на гэтую тэму гаворым, але мая ідэя зрабіць гімнам «Дубінушку» нікому не падабаецца.
– Таксама ў вашым праекце Канстытуцыі не пазначана месцазнаходжанне сталіцы. Яна пераедзе ў Новасібірск?
– Новасібірск занадта добры горад, мне яго шкада. Я буду прапаноўваць Ханты-Мансійск.
– Сур’ёзна?
– Сурʼёзна. На мой погляд, сталіца павінна быць роўнааддаленай, маленькай, з добрай інфраструктурай. Як у Штатах, дзе дзелавы і палітычны цэнтры падзеленыя. Ханты-Мансійск – адзіная сталіца субʼекта, якая склалася ад пачатку па гэтай прыкмеце. Гэта адзінае месца ў самым нафтавым рэгіёне, дзе няма нафты. Да пачатку рэформаў 1990-х гадоў ён быў задрыпанай вёскай, а цяпер горад мары, і ў ім жыве 60 000 чалавек. Там файны канвеншн-цэнтр, у якім праходзіў саміт Еўразвяза, выдатны аэрапорт – усе інфраструктурныя магчымасці маюцца. Культура гэтага горада – абслугоўваць дзяржаўныя функцыі. І яшчэ там -40 зімой, балоты, гэта значыць лепшае месца для расейскага чыноўніка.
– І парламент там будзе?
– Вядома, хай усе п* * *дуюць куды трэба. (смяяцца)
– Наступная сесія Зʼезду таксама будзе ў Польшчы?
– Думаю, так. У нас у Турэччыне, але я мяркую, што будзе ў Польшчы. Проста хацеў бы ўжо не ў Варшаве. Мы адчуваем вялікую цікавасць з боку польскай дзяржавы, нефармальную, але цёплую падтрымку.
– Але на выступ Джо Байдэна ў Варшаве 21 лютага нікога з дэлегатаў не паклікалі.
– Хадаркоўскі, Каспараў, Навальны для Захаду яшчэ ў статусе грамадскай арганізацыі. Мы ж прэтэндуем на званне альтэрнатыўнага органа ўлады, таму запрашаць нас – гэта значыць часткова прызнаць. Для амерыканцаў гэта асабліва адчувальна. Вядзем дыялог, потым вызначацца. Святлану Ціханоўскую вырашылі прызнаць, таму і прымаюць. У нас гэты Рубікон яшчэ не пяройдзены, але працэс ідзе. Мяркую, што першы крок адбудзецца ва Украіне, другі – у Польшчы, пасля – у краінах Балтыі і толькі затым на Захадзе.
Іван Аляксеяў / Авер belsat.eu
