У першай палове дня 23 ліпеня стала вядома, што пачаўся працэс ліквідацыі дзясяткаў няўрадавых арганізацыяў Беларусі. Гэта закранула ініцыятывы ад «Арт-сядзібы» і курсаў «Мова нанова» да Бізнес-школы ІПМ, Офісу правоў людзей з інваліднасцю і дабрачыннай платформы «Імёны».
На момант публікацыі ў спісе на ліквідацыю амаль паўсотні ўстановаў. «Белсат» паразмаўляў з прадстаўнікамі НДА пра тое, ці змогуць грамадскія арганізацыі «адбіцца» ад уладаў і як будуць жыць, калі іх усё ж ліквідуюць.
Галоўнае – не статус, а людзі і ідэі?
Сузаснавальнік праваабарончай арганізацыі «Human Constanta» (якая таксама трапіла пад ліквідацыю) Аляксей Казлюк згадвае на Facebook: «Вясна», якой «цяпер ганарыцца ўся краіна», пасля незаконнай ліквідацыі ў 2003 г. працавала без рэгістрацыі і нават пад пагрозаю крымінальнага пераследу. «Трагедыі не адбылося», – піша ён.
«Зарэгістраваная арганізацыя – гэта толькі інструмент, – заяўляе праваабаронца. – А працу робяць людзі. І пакуль людзі жывыя, на волі, здаровыя фізічна і ментальна – некамерцыйны сектар і грамадзянская супольнасць існаваць будуць».
У згаданай «Вясне» цяпер на волі не ўсе: за кратамі старшыня Алесь Бяляцкі (які ўжо быў у няволі з лета 2011 г. да лета 2014 г.), намеснік старшыні Валянцін Стэфановіч, юрыст Уладзімір Лабковіч і ягоная жонка Ніна Лабковіч. Аднак «Вясна» працягвае дзейнасць.
Падобная думка і ў Паўла Белавуса – дырэктара закрытай яшчэ летась крамы Symbal.by і сузаснавальніка «Арт-сядзібы» (цяпер збіраюцца ліквідаваць інфармацыйна-асветніцкую ўстанову «Амарока», праектам якой ёсць «Арт-сядзіба»). Ён піша:
«Галоўнае – не юрыдычны статус, а людзі і іх ідэі».
Ад ліквідацыі пацярпяць простыя людзі
Але не ўсе могуць працаваць так, як працавала «Вясна». Платформа «Імёны», якая расказвала гісторыі людзей, якім патрэбная дапамога, і збірала грошы на дабрачынныя праекты, плануе аспрэчваць рашэнне аб ліквідацыі ў пазасудовым парадку і рыхтуе пазоў у суд. Ліквідаваць збіраюцца сацыяльна-дабрачынную ўстанову для падтрымання інфраструктурных грамадска значных праектаў «ІмёныМедыя».
«Мы будзем змагацца дзеля нашых праектаў, дзеля тых тысяч людзей, якім мы з вамі патрэбныя, – пішуць «Імёны». – Дзеля вас, сябры, дзясяткаў тысяч чалавек, якія нас падтрымліваюць ужо шмат гадоў і дзякуючы якім нам удалося зрабіць столькі добрага і важнага».
Святлана Зінкевіч, дырэктарка Офісу еўрапейскай экспертызы і камунікацыі, расказала «Белсату», што нават не атрымала афіцыйнага паведамлення аб ліквідацыі – дазналася пра яе, праверыўшы статус у Адзіным рэестры юрыдычных асобаў. 14 ліпеня ва ўстанове правялі ператрус, але з якой прычыны – невядома.
«Ліквідацыя арганізацыяў – гэта страта працоўных месцаў, гэта таксама і тое, што многія сацыяльныя праблемы перастаюць развязвацца, людзям перастае аказвацца дапамога, – даводзіць Святлана Зінкевіч. – Многія некамерцыйныя арганізацыі рабілі працу, якой не рабілі дзяржаўныя. Пазбавіўшыся паслуг некамерцыйных арганізацыяў, пацярпяць звычайныя людзі, у тым ліку са слабых групаў».
Яна лічыць, што ад ліквідацыі пацярпяць перадусім простыя людзі, бо ў спісе на ліквідацыю ёсць і тыя, хто дапамагае ўразлівым групам, і эколагі, і аматары жывёлы, і іншыя. Тое, што людзі страцяць іх паслугі, толькі яшчэ больш узмацніць сацыяльную напружанасць, кажа Святлана Зінкевіч.
Ці ўдасца даказаць праз суд, што арганізацыя мае права існаваць?
Палітолаг Юрый Чавусаў кажа «Белсату»: шанцы, што пазовы не скончацца ліквідацыяй, вельмі малыя.
Ён згадвае, што падчас зачысткі 2003–2006 гг. ліквідавалі некалькі дзясяткаў грамадскіх аб’яднанняў, а выпадкаў, калі б суды адмовілі Міністэрству юстыцыі ў пазове аб ліквідацыі, практычна не было. Толькі ў выключных выпадках міністэрства часам само адмаўлялася ад пазову.
У некаторых, як у праваабаронча-асветніцкага грамадскага аб’яднання «Рух «За Свабоду», гаворка цяпер вядзецца не аб ліквідацыі, а аб прыпыненні дзейнасці на тэрмін да 6 месяцаў. Такое пакаранне, якое таксама накладаецца судом паводле пазову органаў юстыцыі, «у сённяшняй сітуацыі больш лагоднае», кажа Юрый Чавусаў: гэта дазваляе разлічваць на тое, што калі скончыцца зачыстка, яны будуць мець неблагі шанец працягнуць існаванне.
Юрыст звяртае ўвагу на тое, што зачыстка ідзе ў той час, калі рыхтуюць новую рэдакцыю закону «Аб грамадскіх аб’яднаннях». Гэты закону стаіць на парадку дня ўжо два гады, у Палату прадстаўнікоў уносілі праект, але адклікалі ў пачатку 2020 г. Цяпер праўкі ідуць у межах аднаго законапраекту разам з новай рэдакцыяй закону «Аб палітычных партыях». Выказваліся думкі, што праз гэта могуць патрабаваць перарэгістрацыі грамадскіх аб’яднанняў, але Чавусаў мяркуе, што такога не будзе, проста з прыблізна 3 тыс. грамадскіх аб’яднанняў могуць закрыць дзясяткі ці сотні ініцыятываў.
Установы закрыць нават прасцей за грамадскія арганізацыі
Сітуацыя грамадскіх аб’яднанняў вельмі адрозніваецца ад сітуацыі ўстановаў. Грамадскае аб’яднанне, калі яно само не пастанавіла ліквідавацца, мусяць ліквідаваць праз суд. Падставы ж для ліквідацыі ў Грамадзянскім кодэксе «сфармуляваныя вельмі агульна», адзначае Чавусаў.
Установы ж лёгка рэгіструюцца і лёгка пазбаўляюцца рэгістрацыі – рашэнне суда для гэтага не абавязковае, дастаткова рашэння рэгістрацыйнага органу. Шмат каго ліквідуюць за дзейнасць, якая «не адпавядае статуту», але ў чым неадпаведнасць, арганізацыі дакладна не ведаюць. Ці здолеюць заснавальнікі ўстановаў абскардзіць ліквідацыю – пытанне адкрытае, кажа Чавусаў, але пасля рашэння аб ліквідацыі падаваць скаргі складана.
Ёсць яшчэ такая форма НКА, як фонды. У іх дачыненні пакуль ідзе правяранне, але пра прыпыненне дзейнасці або ліквідацыю інфармацыі пакуль не было.
Грамадзянская супольнасць не можа працаваць «па-партызанску», але магчымасць працаваць легальна яшчэ застаецца
Юрый Чавусаў мяркуе, што ў сённяшніх умовах дзейнасць без рэгістрацыі можа прывесці да крымінальнай адказнасці, і без легальнага статусу шмат каму будзе цяжка рабіць тое, што яны рабілі. Праца «па-партызанску» супярэчыць самому паняццю арганізацыі грамадзянскай супольнасці, кажа ён. Але не абавязкова працаваць без рэгістрацыі.
Штосьці з таго, што робяць арганізацыі, якім цяпер пагражае ліквідацыя, змогуць рабіць новыя арганізацыі, якія паўстануць у камерцыйнай або некамерцыйнай форме. Але штосьці могуць рабіць і фізічныя асобы – напрыклад, фізічныя асобы могуць выдаваць публікацыі або, як дысідэнты ў СССР, весці індывідуальную праваабарончую дзейнасць. Можа быць тое, што здарылася з прэсай: на месца закрытых СМІ прыходзяць індывідуальныя блогеры.
«Можна прагназаваць павелічэнне вагі і значнасці тых арганізацыяў, якія застануцца ў статусе зарэгістраванага грамадскага аб’яднання ці фонду, – адзначае Чавусаў. – У першую чаргу гэта арганізацыі, якія маюць добрыя стасункі з дзяржавай: БРСМ, Чырвоны Крыж, Саюз жанчын, некаторыя іншыя арганізацыі. Падазраю, што шмат якія грамадскія ініцыятывы могуць пайсці пад крыло дзяржаўных і калядзяржаўных утварэнняў проста дзеля таго, каб ажыццяўляць сацыяльную, гуманітарную, дабрачынную дзейнасць без асцярогаў аб магчымым прыцягненні да адказнасці».
АА belsat.eu
