Барацьба за глабальны Поўдзень. Ці спрацуе формула міру ў вайне Украіны і Расеі?
Перадумовы да пачатку мірных перагавораў паміж Украінай і Расеяй на гэты момант адсутнічаюць: цяпер абодва бакі разлічваюць дамагчыся вызначальнай перавагі на полі бою. Аднак калі расклад сілаў на фронце зменіцца і з’явіцца шанец на завяршэнне вайны, Кіеву будзе важна мець максімальна шырокае міжнароднае падтрыманне, каб адстойваць свае ўмовы міру. Падчас нядаўняга саміту ў Джыдзе Украіна, імаверна, зрабіла важны крок у гэтым кірунку.
5–6 жніўня ў Джыдзе (Саудаўскай Аравія) прайшлі кансультацыі пра мірнае ўрэгуляванне вайны ва Украіне, у якіх узялі ўдзел 42 краіны свету. Пры гэтым Расея на канферэнцыю запрошаная не была, бо абмяркоўвалася формула міру Уладзіміра Зяленскага – яе Крэмль катэгарычна не прымае.
Украінская формула міру складаецца з 10 пунктаў, якія залучаюць забеспячэнне радыяцыйнай, ядравай, харчовай энергетычнай бяспекі, а таксама супрацьдзеянне экацыду. Аднак ключавыя ў гэтай формуле патрабаванні поўнага вываду расейскіх войскаў з Украіны і аднаўленне тэрытарыяльнай цэласнасці ў межах 1991 года, прыцягненне да адказнасці вінаватых у агрэсіі ды кампенсацыя шкоды, а таксама гарантыі бяспекі для Украіны дзеля перадухілення новай агрэсіі. Вынікі канфлікту мусяць быць замацаваныя на мірнай канферэнцыі з удзелам шырокага кола зацікаўленых дзяржаваў.
Тое, што 42 краіны абмяркоўвалі ўкраінскую формулу міру, зусім не значыць, што яны ўсе з ёю згодныя. Кіраўнік Офісу прэзідэнту Украіны Андрэй Ермак прызнаў, што не ўдалося дасягнуць поўнага кансэнсусу ўва ўсіх 10 пунктах, кансультацыі працягнуцца. Аднак у параўнанні з папярэднім аналагічным самітам у Капэнгагене, які адбыўся 24 чэрвеня, у Джыдзе назначыліся пазітыўныя для Украіны зрухі.
Найперш гэта выяўляецца ў спісе ўдзельнікаў: у Даніі сабраліся 14 краінаў, а ў Саудаўскай Аравіі – 42. Аднак самае галоўнае, што ў Джыдзе, у адрозненне ад Капэнгагену, быў рэпрэзентаваны Кітай – у перамовах браў удзел адмысловы прадстаўнік кітайскага ўраду ў пытаннях Еўразіі Лі Хуэй.
Кітай дыстанцыюецца ад Расеі
Афіцыйная пазіцыя Пекіну адносна вайны ва Украіне – нейтралітэт. У сваіх публічных заявах прадстаўнікі афіцыйнага Пекіну заўсёды выступалі «за мір і супраць вайны», не ставілі пад сумнеў тэрытарыяльнай цэласнасці Украіны, але палітыку Крамля не асуджалі і не называлі агрэсію агрэсіяй. На Захадзе нейтралітэт Пекіну лічылі прарасейскім: кітайцаў вінавацілі ў эканамічнай дапамозе Расеі і пастаўках тавараў падвойнага прызначэння. У пачатку 2023 года ЗША пачалі турбавацца, што Кітай неўзабаве можа пачаць пастаўляць РФ зброю і боепрыпасы.
Аднак увесну пачала назірацца супрацьлеглая тэндэнцыя. У канцы лютага Кітай апублікаваў сваю формулу міру з 12 пунктаў. Пекін прапаноўваў замарозіць канфлікт без папярэдніх умоваў. Пра вывад расейскіх войскаў з акупаваных тэрыторыяў і нават аб прызнанні гэтых тэрыторыяў акупаванымі ў дакуменце нічога не гаворыцца. Такі падыход прынцыпова несумяшчальны з украінскаю формулаю міру. Праўда, жаданню Масквы легалізаваць анексію новых тэрыторыяў кітайскі план таксама не адпавядаў.
Кітайскія 12 пунктаў былі не проста фармальнаю дэкларацыяй. Мяркуючы па ўсім, Сі Цзінь Пін разлічвае пры дапамозе гэтай ініцыятывы ўмацаваць пазіцыі Кітаю на міжнароднай арэне, павялічыць аўтарытэт Пекіну ў нейтральных дзяржаваў глабальнага Поўдня. А каб да міратворчых намаганняў КНР у свеце ставіліся сур’ёзна, трэба дыстанцыявацца ад Крамля.
Адпаведныя сігналы можна было заўважыць ужо ўвесну. У пачатку красавіка непрыемныя для Расеі выказванні прагучалі з боку амбасадара КНР Фу Цуна, які між іншага падкрэсліў, што заявы пра «бязмежнае сяброўства» між Кітаем і Расеяй – гэта проста рыторыка. А ў канцы красавіка дэлегацыя КНР у ААН упершыню прагаласавала за рэзалюцыю, у якой РФ названая агрэсарам у вайне з Украінаю.
Пастанова Кітаю ўзяць удзел у кансультацыях у Джыдзе даказвае, што красавіцкія сігналы не былі выпадковасцю. Пагадзіўшыся абмяркоўваць украінскую формулу міру, Пекін паказаў, што ўплыў на краіны глабальнага Поўдня (якія перамовы ў Джыдзе падтрымалі) важней за «бязмежнае сяброўства» з РФ.
У МЗС Украіны назвалі ўдзел КНР у перамовах «значным прарывам», у Дзяржаўным дэпартаменце ЗША расцанілі яго як «прадуктыўны». Паводле газеты Financial Times, еўрапейскія чыноўнікі таксама палічылі канструктыўнаю пазіцыю прадстаўніка Кітаю ды адзначылі, што Пекін прадэманстраваў гатовасць і надалей браць удзел у перамовах наконт урэгулявання ва Украіне. Суразмоўцы выдання кажуць, што адна толькі прысутнасць на саміце Кітаю «паказвае, што Расея ўсё больш і больш ізалюецца».
У наступныя пасля саміту дні падставаў для такіх сцвярджэнняў стала яшчэ больш. У МЗС Кітаю заявілі, што перамовы ў Саудаўскай Аравіі «дапамаглі ўмацаваць міжнародны кансэнсус», а ў Маскве, наадварот, палічылі, што перамовы ў такім фармаце «не маюць найменшай дададзенай вартасці». 7 жніўня міністр замежных справаў РФ Сяргей Лаўроў і кіраўнік канцылярыі ў замежных справах ЦК Кампартыі Ўан І правялі тэлефонныя перамовы, у якіх эксперты Інстытуту вывучэння вайны заўважылі сімптомы таго, што пазіцыі Масквы і Пекіну наконт Украіны ўсё больш разыходзяцца. Прааналізаваўшы прэс-рэлізы ведамстваў, у ISW прыйшлі да высновы, што Крэмль не задаволены пазіцыяй КНР.
Разам з тым, пра поўную змену пазіцыі КНР казаць не выпадае. Кітай па-ранейшаму не хоча разгрому РФ і таму дакладна не будзе прасоўваць украінскай формулу міру. Аднак і аказацца разам з Расеяй у ізаляцыі Пекін таксама не плануе.
Пекін заявіў, што будзе працягваць умацоўваць дыялог на аснове сваёй мірнай прапановы з 12 пунктаў і «назапашваць узаемны давер». Апошняе, імаверна, азначае, што, не адмаўляючыся ад сваіх прапановаў, яны гатовыя слухаць і іншыя. «The Wall Street Journal» паведамляе, што кітайская дэлегацыя ў Джыдзе нагадала пра свой план з 12 пунктаў, але калі еўрапейскія дыпламаты выказалі занепакоенасць перспектываю замарожвання канфлікту, то ўспрынялі такія заўвагі спакойна. «Атрымаўся добры абмен меркаваннямі», – цытуе выданне крыніцу, знаёмую са зместам перамоваў.
Узаемныя кампрамісы ці змена тактыкі?
У Капэнгагене і Джыдзе Украіне ды заходнім дзяржавам важна было распачаць дыялог і знайсці пункты судакранання з краінам глабальнага Поўдня.
«Каштоўнасць [саміту] насамрэч у тым, каб падштурхнуць краіны глабальнага Поўдня і нас самых да пошуку некаторых асноўных пагадненняў, вакол якіх затым мог бы быць зарганізаваны глабальны мірны саміт», – патлумачыў у інтэрв’ю высокапастаўлены чыноўнік Еўракамісіі.
Дарадца кіраўніка Офісу прэзідэнта Украіны Міхайла Падаляк растлумачыў у інтэрв’ю Бі-Бі-Сі, што мэта Кіева ў тым, каб дамагчыся змены паводзінаў краінаў глабальнага Поўдня ў міжнародных арганізацыях і паўплываць на Маскву на дыпламатычным узроўні: «Напрыклад, каб Кітай ці Бразілія па сваіх каналах казалі Расеі, што захаванне за ёй акупаваных тэрыторыяў Украіны немагчымае».
Перамовы ў Джыдзе скончыліся без падпісання супольнага камюніке (імаверна, і не планавалася), таму вынікі саміту пакідаюць пэўную прастору для інтэрпрэтацыяў. Паводле крыніцаў выдання The Wall Street Journal, і Украіна, і нейтральныя дзяржавы пагадзіліся на пэўны кампраміс. Украіна нібыта не настойвала на тым, каб іншыя ўдзельнікі кансультацыяў прынялі яе формулу міра за аснову, а нейтральныя дзяржавы ў сваю чаргу не патрабавалі, каб Кіеў адмовіўся ад свайго мірнага плану. У параўнанні з сустрэчай у Капэнгагене гэта сталася прагрэсам.
У прынцыпе такі крок з боку ўкраінскага кіраўніцтва выглядаў бы лагічна: няясна, як яшчэ можна на гэтым этапе перацягнуць на свой бок нейтралаў, калі не змякчыць пазіцыю ні ў адным з пунктаў. Аднак афіцыйнага пацверджання гэтай інфармацыі няма. Двое дасведчаных пра хаду саміту суразмоўцаў Бі-Бі-Сі ў Кіеве настойваюць, што гэтыя звесткі WSJ рэчаіснасці не адпавядаюць, а ўкраінскія ўлады па-ранейшаму маюць намер дамагацца шырокага падтрымання менавіта мірнага плану Зяленскага.
Праўда, адданасць украінскай формуле міру не супярэчыць ідэі адкласці ўзгадненне асобных пунктаў і абмяркоўваць іх паасобку. Ясна, што дасягнуць кансэнсусу наконт ядравай або харчовай бяспекі прасцей, чымся, напрыклад, наконт пакарання вінаватых у развязванні вайны (то бок дэ-факта Уладзіміра Пуціна ды ягонага атачэння). Падтрымаць гэты пункт – значыць выступіць персанальна супраць расейскага кіраўніцтва.
Андрэй Ермак заявіў, што менавіта пункт наконт прыцягнення да адказнасці ваенных злачынцаў застаецца найбольш праблемным у перамовах. «Яшчэ трэба працаваць з краінамі глабальнага Поўдня ў такіх цяжкіх пунктах, як адказнасць», – прызнаецца ён.
Затое, як кажа Ермак, «усе прысутныя засведчылі адданасць сваіх краінаў прынцыпам Статуту ААН, міжнароднага права і павагі да суверэнітэту ды непарушнасці тэрытарыяльнай цэласнасці дзяржаваў». Тое, што тэзіс пра тэрытарыяльную цэласнасць Украіны быў агулам падтрыманы, паведамляюць і заходнія выданні.
Перамовы з разлікам на капітуляцыю
Паводле Ермака, пасля сустрэчы ў Саудаўскай Аравіі плануецца правесці «два ключавыя саміты» пра формулу міру і зладзіць канферэнцыі пра кожны з пунктаў мірнага плану. Пры гэтым Расею да перамоваў плануюць прыцягнуць толькі на этапе заканчэння вайны. Намеснік кіраўніка Офісу прэзідэнта Украіны Ігар Жоўква намякнуў, што Украіна ў той час ужо разлічвае мець справу з капітуляцыяй Расеі.
«Выкананне першых дзевяці пунктаў мае прывесці нас да пункту 10 [мірная канферэнцыя па выніках вайны. – Заўв. Belsat.eu]. Спадзяюся, да таго часу ўжо будзе капітуляцыя Расеі. На гэтым пункце патрэбныя перамовы, але на гэтых перамовах мы не будзем адзін на адзін з РФ, а побач з намі будуць партнёры», – сказаў Жоўква.
Словы пра капітуляцыю насамрэч вынікаюць з самой логікі формулы міру: вяртанне да межаў 1991 года і трыбунал над Пуціным магчымы толькі выпадку ваеннага разгрому РФ і (або) рэвалюцыі. У гэтым заключаецца галоўная асаблівасць цяперашніх кансультацыяў. Падтрымае глабальны Поўдзень формулу міру ці не – ЗСУ ад гэтага мацнейшыя не стануць, а расейскія вайскоўцы не ўзбунтуюцца. Таму ўсе цяперашнія перамовы набудуць сэнс толькі ў выніку ваеннай перамогі Украіны.
Аднак тое, што ўкраінскае кіраўніцтва цяпер думае на перспектыву, – слушны падыход. Важна не толькі разбіць ворага на полі бою, але і пацвердзіць свае ваенныя дасягненні на дыпламатычным узроўні. У гісторыі не раз здараліся выпадкі, калі ваенная перамога прыносіла непрапарцыйна малыя палітычныя здабыткі дзяржаве-пераможцы, а параза, наадварот, цягнула за сабою вельмі сціплыя страты. Каб гэтага не адбылося, Кіеў і працуе над формулаю міру.
Разам з тым ускосна ўзровень міжнароднага падтрымання можа ўплываць і на вынік вайны. Крэмль спадзяецца, што Захаду раней ці пазней надакучыць дапамагаць афіцыйнаму Кіеву і саюзнікі пагодзяцца на кампраміс за кошт Украіны. Фактычна на гэтым дапушчэнні цяпер асноўваецца стратэгія Пуціна, бо першапачатковыя мэты (захоп Кіева і поўнае падпарадкаванне Украіны) ужо выглядае нерэалістычна. Аднак чым шырэйшым будзе міжнароднае падтрыманне ўкраінскай формулы міру, у тым ліку сярод глабальнага Поўдня, тым меншая імавернасць таго, што саюзнікі аднойчы праявяць слабасць.
Глеб Нержын belsat.eu
