Яна кіруецца прынцыпам «калі не я, то хто». Хто такая Анджэліка Борыс – старшыня Саюзу палякаў у Беларусі
Анджэліка Борыс – вядомая ў паланійным свеце асоба, якая шмат гадоў насуперак ціску ўладаў працуе над адраджэннем і развіццём польскай мовы ды культуры ў Беларусі. У жніўні 2020 года яна выступала перад 40-тысячнай плошчай у Горадні, дзе падтрымала беларускі народ у яго барацьбе, а таксама брала ўдзел у акцыях салідарнасці, якія ладзілі тады сябры Саюзу палякаў у Беларусі. Цяпер спадарыня Борыс – на Валадарцы, ёй пагражае да 12 гадоў зняволення за «распальванне рэлігійнай і нацыянальнай варажнечы».
Анджэліка Борыс нарадзілася ў вёсцы Грабяні Гарадзенскага раёну. Мае двух братоў і сястру. Дзеці ў сям’і выхоўваліся на рэлігійных каштоўнасцях і нацыянальных польскіх традыцыях.
З Саюзам палякаў спадарыня Анджэліка звязаная яшчэ са школы. Яна была сярод першых дзяцей, якіх саюз у 1989 годзе адправіў у Польшчу на вакацыі і вывучэнне польскай мовы. Пасля сканчэння школы паехала вучыцца ў Польшчу – скончыла педагагічны тэхнікум у Люблінскім павеце, аддзяленне Варшаўскага ўніверсітэту ў Беластоку. Вярнуўшыся ў Беларусь, пайшла працаваць настаўніцаю пачатковых класаў, выкладала польскую мову ў школах у Горадні і Адэльску.
«Анджэліка вельмі актыўная, ініцыятыўная. Яна заўсёды знаходзіла кантакт з людзьмі, яе вельмі любілі дзеці. У 1996 годзе паўстала польская школа ў Горадні, пасля адкрылася польская школа ў Ваўкавыску. Пачалі паўставаць грамадскія польскія школы. Анджэліка арганізоўвала розныя імпрэзы, конкурсы, каб прыцягнуць у гэтыя школы навучэнцаў. Таксама курсы для настаўнікаў, метадычныя канферэнцыі», – распавядае «Белсату» Ірэна Валюсь, віцэ-старшыня Саюзу палякаў у Беларусі.
Сябрам СПБ Анджэліка Борыс зрабілася ў 1995 годзе, праз тры гады пачала кіраваць адукацыйным аддзелам, што ў той час прыраўноўвалася да пасады намесніка старшыні. На з’ездзе, планаваным на 2000 год, яе мелі фармальна зацвердзіць на гэтай пасадзе. Аднак новаабраны старшыня СПБ, дацэнт Гарадзенскага ўніверсітэту Тадэвуш Кручкоўскі з асабістых меркаванняў гэтую пасаду ёй не запрапанаваў.
«Анджэліка вельмі смелая і рашучая, яна заўсёды ўмела адстойваць свой пункт гледжання, усім сэрцам адданая справе польскага адраджэння ў Беларусі. Менавіта такая асоба, верная нашым ідэалам, была патрэбна ў той час у Галоўным праўленні СПБ», – кажа Тадэвуш Гавін, заснавальнік і першы кіраўнік саюзу.
Перыяд з 2000 да 2005 года быў найгоршым у дзейнасці СПБ. Тадэвуш Кручкоўскі адмовіўся ад шмат якіх жыццёва важных ініцыятыў саюзу. Больш за тое, практычна падпарадкаваў арганізацыю ўладам Беларусі. Такому становішчу супраціўлялася група маладых і актыўных дзеячаў СПБ, сярод якіх была і Анджэліка Борыс. На чарговым зʼездзе, 12 сакавіка 2005 года, яе абралі старшынёй арганізацыі.
«Анджэліка была яшчэ зусім маладой, але яна ездзіла па Беларусі, сустракалася з людзьмі, таму яе добра ведалі і падтрымалі ейную кандыдатуру на выбарах у 2005 годзе», – адзначае Ірэна Валюсь.
Міністэрства юстыцыі не прызнала вынікаў зʼезду. У ліпені 2005-га АМАП захапіў будынак гарадзенскага Дому палякаў, а ў жніўні пад кантролем уладаў правялі паўторны зʼезд, на якім абралі новага кіраўніка СПБ – Юзэфа Лучніка. Аднак гэтага зʼезду не прызнала Польшча.
«Польскі ўрад, палонія ўва ўсім свеце шануе наш дэмакратычны выбар. Канечне, думалася, што такая сітуацыя з саюзам працягнецца год-два, а бачыце – цягнецца ўжо 16 гадоў», – распавядае Ірэна Валюсь.
Пераважная большасць аддзелаў СПБ і яго членаў засталіся верныя Анджэліцы Борыс і працавалі з ёю далей. Улады адабралі ў незалежнага саюзу дамы польскай культуры і друкаваныя органы – «Głos znad Niemna» і «Magazyn Polski», якія ўжо праз некалькі месяцаў спынілі сваё існаванне.
На спадарыню Борыс пачалі моцна ціснуць, яе пачалі выклікаць у КДБ, пракуратуру, міліцыю. Толькі ў 2005 годзе яна хадзіла на допыты 56 разоў.
«Ніхто не быў гатовы да таго, што ўсё адбудзецца менавіта так. Аказалася, вучыць польскую мову ў Беларусі, праводзіць культурніцкія імпрэзы – гэта палітыка. Але Анджэліка – мэтанакіраваная асоба, моцны лідар, які здольны весці за сабой. Яна кіруецца прынцыпам «калі не я, то хто», – адзначае Ірэна Валюсь.
У 2006 годзе ўплывовы польскі часопіс «Twój styl» назваў Анджэліку Борыс «Жанчынаю года» – «за цвёрдасць, з якой яна абараняе польскую культуру ад рэпрэсіяў уладаў Лукашэнкі». Аднак атрымаць свой прыз «Złoty Wawrzyn» не здолела: напярэдадні, калі спадарыня Борыс вярталася з Польшчы, куды яе запрасілі як сябру Кансультацыйнай рады палоніі свету пры польскім Сенаце, гарадзенскія памежнікі адабралі ў яе пашпарт на нявызначаны час без тлумачэння прычынаў.
«Гэта вельмі крыўдна. У Польшчы мяне пазнаюць на вуліцах і віншуюць, а ў Беларусі я злачынец толькі за тое, што наш Саюз палякаў працягвае планавую працу», – казала яна тады ў інтэрвʼю.
Анджэліка Борыс некалькі разоў атрымлівала вялікія штрафы за правядзенне культурніцкіх імпрэзаў. Напрыклад, у 2008 годзе аштрафавалі на 400 еўраў за канцэрт польскага гурта «Lombard» у Горадні, у 2010 годзе далі 1000 еўраў штрафу «за незаконную дабрачынную дзейнасць» і каля 200 еўраў штрафу за незаконны мітынг перад Польскім домам у Горадні.
У 2011 годзе міністр замежных справаў Польшчы ўзнагародзіў спадарыню Борыс дыпломам за вялікі ўнёсак у прасоўванне Польшчы ў свеце. Улады Беларусі ў сваю чаргу «ўзнагароджвалі» яе па-свойму: з 2015 года яна была пад сталым назіраннем упраўлення фінансавых расследаванняў КДК. У 2019 годзе Анджэліку Борыс судзілі за арганізацыю традыцыйнага свята рамеснікаў «Гарадзенскія Казюкі». Праўда, тым разам справу закрылі праз нязначнасць правапарушэння.
«У Анджэлікі добрыя кантакты з палоніяй ува ўсім свеце дзякуючы камунікабельнасці. Разам з тым, ад кожнага чалавека яна патрабуе адказнасці: калі дамовіліся нешта зрабіць, то трэба выконваць. Кіраваць арганізацыяй, рэалізоўваць дзейнасць у беларускіх рэаліях – справа нялёгка. Але Анджэліка – з тых рэдкіх сёння асобаў, якія маюць высокія ідэалы», – адзначае Ірэна Валюсь.
У 2021 годзе ціск на палякаў Беларусі ўзмацніўся ў разы. Пракуратура пачала маштабна правяраць школы з вывучэннем польскай мовы. Анджэліку Борыс затрымалі 23 сакавіка і арыштавалі на 15 содняў за правядзенне кірмашу рамёстваў «Гарадзенскія Казюкі».
25 сакавіка 2021 года Генпракуратура паведаміла, што распачала крымінальную справу супраць яе ды іншых асобаў паводле трэцяй часткі артыкулу 130 КК Рэспублікі Беларусь. Анджэліку Борыс ды іншых вінавацяць у правядзенні масавых акцыяў, падчас якіх нібыта ўшаноўваліся ўдзельнікі антысавецкіх бандыцкіх фармаванняў, а іхныя дзеянні нібыта мелі на мэце рэабілітаваць нацызм, апраўдаць генацыд беларускага народу.
Сябры саюзу адзначаюць, што арганізацыя працуе і працягне працаваць, што б ні здарылася. Нягледзячы на пераслед, СПБ сёння – адна з самых вялікіх грамадскіх арганізацыяў у Беларусі.
«Я заўсёды паўтарала, што СПБ – гэта не дамы, гэта людзі. Цяпер сітуацыя для ўсіх вельмі цяжкая. Патрэбная салідарнасць грамадзянскай супольнасці, палякаў, беларусаў», – казала спадарыня Борыс 20 сакавіка падчас апошняга зʼезду саюзу, на якім яе трэці раз абралі старшынёю.
«Анджэліка Борыс падчас свайго кіравання саюзам здолела захаваць арганізацыю і павесці за сабою людзей, аднавіць працу выданняў «Głos znad Niemna» і «Magazyn Polski». Арганізавала вывучэнне польскай мовы ў грамадскіх школах, а таксама ўсебаковую дапамогу сябрам саюзу, якія мелі ў ёй патрэбу. Павялічыла колькасць аддзелаў і чальцоў СПБ, практычна аднавіўшы гэтую лічбу да перадканфліктнага перыяду», – адзначае дасягненні кіраўніцы саюзу Тадэвуш Гавін.
Грамадскі дзеяч адзначае, што СПБ у цяперашніх рэпрэсіях не ёсць нейкім выключэннем – саюз стаўся чарговай ахвярай у барацьбе рэжыму з грамадзянскаю дэмакратычнаю супольнасцю:
«Беларускія дэмакратычныя сілы, грамадскія арганізацыі і само беларускае грамадства, нязгоднае з рэжымам, панесла невымерна вялікія страты. Арыштаваныя дзеячы СПБ чакалі арышту і былі да яго гатовыя. Гэта помста польскім уладам за дапамогу беларусам у іхнай барацьбе за лепшую і справядлівую будучыню. Гэта, натуральна, дапамога і нам, беларускім палякам, большая частка якіх хоча жыць у свабоднай дэмакратычнай краіне, у якой людзі ўсіх нацыянальнасцяў адчуваюць сябе камфортна».
Тадэвуш Гавін мяркуе, што даводзіць справу з вядомымі ўва ўсім паланійным свеце польскімі дзеячамі да суда – задума, якая нічога, акрамя іміджавых стратаў, уладам не прынясе. З іншага боку, калі ў краіне вялікая колькасць найлепшых прадстаўнікоў беларускага грамадства сядзела ці сядзіць за кратамі, пасадка некалькіх беларускіх палякаў ужо і так моцна сапсаванаму іміджу асаблівай шкоды не прынясе.
«Я не выключаю, што ўлады будуць спрабаваць узамен на свабоду схіліць Анджэліку Борыс і ейных калегаў выехаць з Беларусі ў Польшчу або гвалтоўна іх туды дэпартаваць. Для абвінавачвання нашых грамадскіх дзеячаў няма ніякіх прававых падставаў. Гэта справа надуманая», – адзначае спадар Гавін.
На думку Тадэвуша Гавіна, цяпер у краіне няма ніякіх рычагоў уплыву на дзейныя ўлады, якія ментальна ўсё яшчэ застаюцца ў СССР і жывуць паводле савецкіх паняткаў. Разам з тым, беларускі народ ужо даўно жадае жыць ва ўмовах свабоды і выканання правоў чалавека.
«Польшчы і Еўразвязу вельмі цяжка нешта змяніць у варунках існай палітычнай сістэмы Беларусі. Пры гэтым я ўпэўнены, што ні Анджэліка Борыс, ні арыштаваныя разам з ёю дзеячы СПБ не пагадзіліся б з тым, каб Польшча выцягнула іх з турмы коштам спынення дапамогі беларускаму народу ў яго барацьбе за свае правы з дзейным рэжымам», – падсумаваў Тадэвуш Гавін.
СП, belsat.eu
