Канцэпцыя «лічбавага беларускага рубля», апублікаваная (PDF) на сайце Нацыянальнага банку, прадугледжвае, што транзакцыі ў гэтай валюце запусцяць у 2026 годзе. «Белсат» расказвае, што вядома.
Гэта расейская ідэя, якую спачатку не зразумеў Лукашэнка і не ацаніў Нацбанк
«Лічбавы рубель» – праект расейскага Цэнтрабанку, які пакуль на стадыі пілотных аперацыяў. У траўні 2023 года Аляксандр Лукашэнка сустракаўся са старшынёй Цэнтрабанку Расеі Эльвірай Набіулінай, ідэю тады не зразумеў, прасіў растлумачыць.
На просьбу «Белсату» навуковы супрацоўнік беларускага даследніцкага цэнтру BEROC Дзмітрый Крук тлумачыў: тады Расея, хутчэй за ўсё, ставіла пытанне аб увядзенні расейскага рублю ў Беларусі, а «лічбавы рубель» проста «прыйшоўся да тэмы».
Тады, вясной 2023 года, беларускі Нацбанк не збіраўся далучацца да эксперыментаў, але дапускаў выкарыстанне «лічбавага рублю» ў міжнародных плацяжах. Але менш як за год перадумаў.
Што ў канцэпцыі «лічбавага беларускага рублю»
Гаворка цяпер ідзе не пра далучэнне да расейскага праекту, а пра ўласную беларускую электронную валюту, якую называюць ЛБР – «лічбавы беларускі рубель».
ЛБР мае быць безнаяўнай формай беларускага рубля (1 ЛБР роўны 1 беларускаму рублю), якую Нацбанк хоча выдаваць сам пад уласныя гарантыі – і сам жа весці лічбавыя рахункі людзей і арганізацыяў. Гэтыя рахункі – не банкаўскія ўклады, па якіх налічваюць адсоткі. Аперацыі па гэтых рахунках маюць быць дасяжныя любым банкам і арганізацыям, але праводзіцца не праз банкаўскія сістэмы, а праз платформу ЛБР (аператар – ААТ «Беларускі міжбанкаўскі разліковы цэнтр» на базе разліковага цэнтру Нацбанку), якая можа браць меншыя камісіі. Праўда, звычайны банкаўскі рахунак не будзе аўтаматычна пераведзены ў ЛБР – давядзецца заводзіць асобны рахунак, пераводзіць на яго «звычайныя рублі».
З ЛБР хочуць зрабіць аперацыі ў гарантаванай абавязкамі Нацбанку лічбавай валюце, даступныя праз любую фінансавую арганізацыю і між праграмамі розных арганізацыяў, з тарыфнай палітыкай паводле адзіных правілаў. Праз гэта хочуць не толькі знізіць рызыкі страты грошай, махлярства і фальшавання валюты, але і падвысіць канкурэнцыю між фінансавымі арганізацыямі, а як вынік знізіць цану транзакцыяў (у тым ліку міжнародных) і зрабіць фінансавыя інструменты больш даступнымі.
Гэта хочуць рэалізаваць так.
Умоўныя Марыя і Віктар заводзяць праз свае банкі – напрыклад, «Беларусбанк» у Марыі і «Белаграпрамбанк» у Віктара – рахункі ў ЛБР. Марыя хоча перавесці са свайго грошы Віктару – «Беларусбанк» просіць сістэму ЛБР перавесці грошы з рахунку Марыі на рахунак Віктара. Калі гэта атрымліваецца, «Беларусбанк» кажа Марыі, што грошы спісаныя, а «Белаграпрамбанк» атрымлівае ад сістэмы ЛБР паведамленне, што на рахунак Віктара прыйшлі грошы, і паведамляе пра гэта Віктару. Пры гэтым «Беларусбанк» і «Белаграпрамбанк» між сабой не ўзаемадзейнічаюць і грошы ў сябе не трымаюць. Марыя і Віктар пры гэтым могуць быць і фізічнымі асобамі, і юрыдычнымі, могуць быць кліентамі аднаго банку.
Праўда, міжбанкаўскія пераводы ў беларускіх рублях і так ідуць (PDF) не наўпрост між банкамі, а праз сістэму міжбанкаўскіх разлікаў таго самага ААТ «Беларускі міжбанкаўскі разліковы цэнтр».
Платформу ЛБР збіраюцца збудаваць як размеркаваны рэестр па сістэме блокчэйну – гэта значыць, калі зламаецца адно сховішча звестак, самі звесткі не згубяцца, бо будуць і ў іншых сховішчах.
Мяркуюць зрабіць так, каб плацяжы праходзілі нават офлайн, калі адсутнічае сувязь з платформай ЛБР, праз тэхналогіі кшталту Bluetooth і NFC. Гэта істотная перавага над цяперашнімі безнаяўнымі плацяжамі. Але такое ўжо дазваляюць сэрвісы кшталту «Apple Pay» і «Samsung Pay» (а таксама недасяжны ў Беларусі «Google Pay») – разлік на тое, што адзін з бакоў раней ці пазней выйдзе ў онлайн.
Якія менавіта праблемы вырашыць ЛБР, у канцэпцыі не тлумачаць – мэты апісаныя даволі агульнымі фразамі.
Ідэя, паводле Нацбанку, у тым, каб адказаць на запыт насельніцтва і суб’ектаў гаспадарання ў больш хуткіх, зручных, танных і бяспечных сродках грашовага абароту, бо ўсё расце канкурэнцыя з боку кампаніяў, якія не з’яўляюцца банкамі ці нябанкаўскімі крэдытна-фінансавымі арганізацыямі, а распрацоўваюць свае валюты, у тым ліку крыплавалюты, якія нясуць рызыкі фінансавай стабільнасці і не з’яўляюцца фіятнымі грашыма – такімі, якія хоць і не забяспечаныя золатам, але гарантаваныя дзяржавай. Іншымі словамі, «развялося недзяржаўных валютаў».
Нацбанк спасылаецца сярод іншага на трэкер лічбавых валютаў Атлантычнай рады: над нечым падобным думаюць амаль ва ўсім свеце. У Нігерыі і дзясятку астраўных краінаў у Карыбскім моры лічбавыя валюты ўжо запушчаныя, у 21 краіне яны на стадыі пілотнага праекту (у тым ліку ў Швецыі, Украіне, Турэччыне, Кітаі, Індыі…), яшчэ 33 нацыянальныя лічбавыя валюты на стадыі распрацоўкі (у тым ліку ў Еўразвязе, Злучаным Каралеўстве, Злучаных Штатах, Нарвегіі, Швейцарыі…). Яшчэ ў 46 краінах ідуць даследаванні, у 16 ёсць ініцыятывы, звязаныя з лічбавымі валютамі. Эквадор і Сенегал думалі над ідэяй, але скасавалі праекты.
Гэта спрацуе?
Калі сцісла, то ў самой Беларусі – хутчэй так. Для міжнародных пераводаў – хіба ў краіны-сябры Лукашэнкі. Для канкурэнцыі з крыптавалютамі – дакладна не.
Да пачатку рэалізацыі праекту яшчэ далёка: на 2024 год плануюць распрацоўку платформы і алгарытмаў, тэсты дэманстрацыйнай версіі і падрыхтоўку зменаў у заканадаўства, на 2025 год – змены ў законы і ўкараненне платформы ў плацяжах між арганізацыямі (B2B), толькі на 2026 год – завяршэнне ўкаранення платформы ЛБР.
Сярод рызыкаў ЛБР Нацбанк бачыць такія:
- магчымыя праблемы з недастатковай прадукцыйнасцю платформы (ці не будзе «тармазіць» платформа);
- рызыкі канфідэнцыйнасці звестак (ці не выкрадуць базы якія-небудзь хакеры – як тыя ж «Кіберпартызаны», якія ўжо здабылі базы пашпартных звестак і шматлікія базы сілавікоў);
- рызыкі змяншэння ліквіднасці банкаў (каб пазбегнуць адтоку грошай ад банкаў у крызісы, думаюць абмежаваць максімальныя сумы ЛБР на рахунку);
- магчымая негатовасць інфраструктуры (ці можна будзе выкарыстоўваць для ЛБР ужо наяўныя тэрміналы і сканеры);
- рызыкі «адмывання грошай» і «фінансавання тэрарызму» (хоць сумнеўна, што сапраўдныя злачынцы і тыя, каго ўлады Беларусі называюць «тэрарыстамі», будуць давяраць сістэме Нацбанку, які сам кажа, што будзе ведаць пра аперацыі).
Але значных пагрозаў для эканомікі Беларусі ад ЛБР Нацбанк не бачыць.
Пакуль ні платформы, ні дакладных тэкстаў законаў адносна ЛБР яшчэ няма, таму цяжка прадказаць, ці прывядзе ўкараненне ЛБР да больш зручных або таннейшых пераводаў. Але ўжо ў канцэпцыі відаць абмежаванні, якія паўстануць перад ЛБР.
Для міжнародных пераводаў трэба, каб замежнікі верылі ў ЛБР і ў абавязальніцтвы Нацбанку РБ. А ўжо ў канцэпцыі гаворыцца, што падвышаць дасяжнасць міжнародных плацяжоў збіраюцца з «краінамі-партнёрамі» і «ва ўмовах геапалітычных рызыкаў». Таксама згадваецца, што ЛБР можа «пашырыць патэнцыял выкарыстання нацыянальных валютаў дзяржаваў Еўразійскага эканамічнага саюзу» (гэта Беларусь, Расея, Арменія, Казахстан, Кыргызстан). То значыць, міжнародных пераводаў у ЛБР варта чакаць хіба з краінамі-сябрамі Лукашэнкі, і тое з імі яшчэ трэба дамовіцца.
Для пераводаў унутры Беларусі такой праблемы не будзе: наўрад ці Нацбанку будзе цяжка ўгаварыць банкі і фінансавыя арганізацыі выкарыстоўваць ЛБР – можна і прыгразіць спыненнем дзейнасці за адмову. У некаторых выпадках, як то атрыманне заробку ці крэдыту, беларусы могуць і не заўважыць, што атрымліваюць на рахунак ЛБР, а не «звычайныя рублі». Чалавек, які ў краме «плаціць тэлефонам» з рахунку ў беларускім банку, наўрад ці будзе супраць, калі банк прапануе зручныя плацяжы праз сваю мабільную праграму. Пытанні ў тым, ці праўда ЛБР будуць зручнымі і ці не з’явіцца нейкіх камісіяў за выкарыстанне ЛБР праз «дзіры» ў правілах.
Іншая справа – канкурэнцыя з крыптавалютамі, якія даюць высокую ступень ананімнасці. Ужо ў канцэпцыі ЛБР гаворыцца, што лічбавая валюта дасць дзяржаве больш магчымасцяў у маніторынгу плацяжоў. А значыць, тыя, хто не захоча паказваць дзяржаве, за што плаціць, не будзе карыстацца ЛБР. Пры тым у канцэпцыі дапускаюць увядзенне асобнага «ананімнага ЛБР» (калі змест транзакцыі будуць бачыць толькі адпраўнік і атрымальнік), але толькі ў некаторых выпадках і ў абмежаваных аб’ёмах.
Алесь Наваборскі belsat.eu
