Еўропа прабудзілася, дзякуючы Трампу, і сур’ёзна ўспрымае перасцярогі пра магчымы расейскі напад, запэўнівалі на буйной канферэнцыі на тэму абароны ў Варшаве. Але не ўсе былі аптымістычнымі наконт таго, што Еўропа паспее падрыхтавацца і выдаткуе на стрыманне агрэсіі дастаткова.
У бізнес-цэнтры варшаўскага Нацыянальнага стадыёну 6 траўня адкрылася чарговая міжнародная канферэнцыя «Defence24 Days», якую ладзіць польскае выданне «Defence24». Асноўная тэма канферэнцыі – расейская пагроза Еўропе на фоне ўжо не толькі вайны ва Украіне, але і сумневаў у трансатлантычным партнёрстве. На двухдзённай канферэнцыі запланавана паўсотні дыскусіяў і больш за 250 выступоўцаў. «Белсат» каротка пераказвае асноўныя ідэі, агучаныя ў першы дзень.
Дзякуй Трампу за «прабуджэнне» Еўропы
Віцэ-прэм'ер і міністр абароны Польшчы Владыслаў Касіняк-Камыш казаў на адкрыцці канферэнцыі, што расейская пагроза – найбольшая пагроза Еўропе з Другой сусветнай вайны, і гэтая пагроза тычыцца не толькі дзяржаваў, якія мяжуюць з Расеяй. Абарона ад гэтай пагрозы, паводле польскага міністра, стаіць на трох слупах: моцнае грамадства, моцнае войска і моцны саюз. Альтэрнатывы NATO ён не бачыць – і заклікае не супрацьпастаўляць Еўразвяз Паўночнаатлантычнаму альянсу.
Еўропа нарэшце абудзілася, заявіў Касіняк-Камыш: дзякуючы прэзідэнту Злучаных Штатаў Доналду Трампу і ягонаму нежаданню бараніць Еўропу, выдаткі на абарону пачала падвышаць нават Іспанія, а Нямеччына змяніла Канстытуцыю, каб пазычыць на абарону сотні мільярдаў еўраў. Польшча ж цяпер лідар паводле выдаткаў на абарону ў Еўразвязе: яны дасягнулі рэкордных 4,7 % валавога ўнутранага прадукту пры тым, што дзяржавы NATO дамаўляліся ў 2014-м на мінімум 2 % – і яшчэ не ўсе дасягнулі таго ўзроўню. Касіняк-Камыш і шэраг іншых спікераў падтрымлівалі ідэю супольных закупак зброі Еўразвязам: пакуль меншым дзяржавам дорага купляць сабе зброю самастойна, прасцей сабрацца вакол вялікай дзяржавы, але купляць усім Звязам яшчэ танней.
Большасць прамоўцаў на канферэнцыі заклікала не хаваць трансатлантычнай супрацы: Трамп не першы прэзідэнт ЗША, крытычны да NATO і абароны Еўропы, а прынамсі частка крытыкі Трампа ў бок абаронных выдаткаў і здольнасцяў Еўразвязу справядлівая. Ценявы міністр абароны Злучанага Каралеўства Марк Франсуа запэўніваў: NATO дзее, а амерыканцы прыйдуць на дапамогу пры патрэбе. Ён нагадаў, што Еўропа прыходзіла на дапамогу ЗША, калі краіна гэтага прасіла: адзіны раз, калі выкарыстоўваўся славуты артыкул 5 Паўночнаатлантычнай дамовы, быў пасля тэракту ў ЗША 11 верасня 2001 года.
Дарадца прэзідэнта Польшчы Томаш Шаткоўскі даводзіў: амерыканскі ўнёсак у еўрапейскую бяспеку цяжка замяніць, няма іншай такой «суперсілы». І ніхто не можа забараніць ЗША, як казаў Шаткоўскі, «зрабіць вялікую памылку»: адмовіцца ад абароны Еўропы, якая абыходзіцца «даволі танна», калі параўноўваць з эфектам ад адсутнасці абароны.
Напад Расеі на Еўразвяз магчымы ў найбліжэйшыя 3–5 гадоў
Шэраг прамоўцаў згадваў прагнозы выведнікаў: Еўропа мае нібыта некалькі гадоў, каб падрыхтавацца да магчымага нападу Расеі. Міністарка абароны Літвы Довіле Шакаліене казала: калі перамовы наконт Украіны скончацца замірэннем на выгадных Расеі ўмовах, Еўропа будзе мець 2–3 гады на рыхтаванне да новага расейскага нападу. Як паказала пандэмія каронавіруса, Еўропа мае патэнцыял хуткага рэагавання, але тры гады поўнамаштабнай вайны ва Украіне такой рэакцыі не выклікалі: Еўропа ўсё яшчэ на стадыі стварэння інструментаў абароны, і новыя інструменты могуць аказацца павольнымі.
Еўропа ўсё ж узялася будаваць супольныя архітэктуру і контур абароны, прыняла праграмы абароны, закупак зброі і запуску спадарожнікаў на мільярды еўраў, нагадаў дэпутат Еўрапарламенту з Францыі Крыстоф Гамар. Але цяпер Еўропа недаўзброеная, сказаў ён. І гэта не адзіная праблема: у Еўропе 17 тыпаў танкаў, 20 тыпаў бронемашынаў і 20 тыпаў фрэгатаў, гэта «кашмар» для бюджэту і лагістыкі абароны. І Еўропа моцна залежыць ад нееўрапейскага абсталявання, сярод іншага амерыканскіх спадарожнікаў або амерыканскіх воблачных сховішчаў звестак, на якіх ляжыць 80 % крытычных звестак.
Камандзір размешчанага ў Польшчы V корпусу арміі ЗША Олі Кінгсбэры звярнуў увагу на боегатовасць войскаў: што выглядае бліскуча на вучэннях, не абавязкова можа быць хутка разгорнутае пад дажджом і ў гразі. І саюзнікі маюць вялікія амбіцыі наконт узаемадзеяння (інтэраперабельнасці), але мусяць яшчэ прызнаць, што рэалізаваць амбіцыі цяжка. Маўляў, яны пакуль найбольш клапоцяцца пра тэхналагічную сумяшчальнасць, тады як дасягнуць сумяшчальнасці на чалавечым і працэдурным узроўні танней і лягчэй.
Экс-прэзідэнтка Харватыі (2015–2020) Калінда Грабар-Кітаравіч заклікала Еўропу будаваць сваю абарону, а не думаць, як «змагацца з Трампам»; рыхтавацца бараніцца самастойна і рабіць усё магчымае, каб бараніцца разам са Штатамі: «Стратэгічная аўтаномія – не стратэгічная ізаляцыя ці стратэгічная адзінота». Яна нагадала: у першы тэрмін ад Трампа чулі пагрозы адысці ад абароны Еўропы ці выйсці з NATO, але між першым і другім тэрмінамі не падвысілі выдаткаў на абарону да 2 % ВУП, як патрабаваў Трамп. І вайна ва Украіне паказала, што Еўропа можа не толькі не абараніць Украіны, але і не абараніць самой сябе. Грабар-Кітаравіч, як і дзейны міністр абароны Харватыі Іван Анушыч, нагадала, што Харватыя ў 1990-х перажыла вайну, падобную да цяперашняй ва Украіне, і не хоча паўтарэння такога.
ЗША цяпер распрацоўваюць новую стратэгію абароны, нагадаў старэйшы працаўнік Геастратэгічнай ініцыятывы Атлантычнай рады Эндру Міхта. Што ў гэтай стратэгіі прапішуць пра абарону саюзнікаў, невядома. Аднак Міхта крытыкаваў Еўропу: з-за акіяну «балюча глядзець», як Еўропа множыць інстытуцыі і дэбаты замест таго, каб памнажаць здольнасці ў абароне.
Расея пагражае найперш Еўропе, нагадаў Міхта: Уладзімір Пуцін бачыць як мінімум частку Еўропы – не Штатаў – сваёй сферай уплыву ці проста сваімі тэрыторыямі. Амерыка ж цяпер не змагаецца з Расеяй, а спрабуе нешта падобнае да «пацалунку Ніксана наадварот»: імкнецца памірыцца з Расеяй, каб адарваць яе ад Кітаю, як некалі ЗША адарвалі Кітай ад СССР. І на абарону Еўропы ў Штатаў можа не хапіць сілаў, калі распачнецца вайна з Іранам ці калі Кітай пачне вайну супраць Тайваню, ці яшчэ нешта здарыцца ў Інда-Ціхаакіянскім рэгіёне. Стрымліванне агрэсара ў апошнія гады тройчы давала збой: Расея атакавала Украіну, бо палічыла Захад слабым; затым тэрарысты «Хамасу» атакавалі Ізраіль; пасля іх – яшчэ і Іран. Агрэсара не пакаралі, а ў найлепшым выпадку – як з Іранам – збівалі ягоныя ракеты. У такіх умовах, лічыць Міхта, Еўропа мае тры гады, у найлепшым выпадку пяць, каб падрыхтавацца да нападу Расеі, бо Расея, як і Кітай, узбройваецца не дзеля стрымлівання, а дзеля атакі.
Трэба стрымліваць агрэсара сваёй пагрозлівасцю, а ядравая зброя не ўратуе ад гібрыдных атак
Ніколі ў гісторыі не было такой аб’яднанай Еўропы і ніколі раней не было такога, каб вораг быў толькі з аднаго боку, адзначыў Касіняк-Камыш. Але аптымізм будзе абгрунтаваным, калі Еўропа будзе інвеставаць у абарону, падкрэсліў ён. Гаворка не толькі пра звычайную зброю, але і пра дроны, і пра штучны інтэлект, што ўжо ў наступныя пяць гадоў, як кажа польскі міністр абароны, «будзе кіраваць полем бою». Гэта, адзначыў Касіняк-Камыш, не распальвае вайны, гэта пабудова патэнцыялу стрымлівання. Як сказаў міністр, палітыкі адказныя за мір, вайскоўцы – за бяспеку і ўсе разам – за тое, каб вайны не было.
На канферэнцыі часта гучалі словы «odstraszanie» (польск.) і «deterrence» (англ.), што азначае па-беларуску «стрымліванне». Камандзір Генеральнага штабу Польшчы Веслаў Кукула тлумачыў: стрымліванне праз трансфармацыю ўзброеных сілаў неабходнае, каб не несці коштаў вайны, куды большых за кошты стрымлівання.
Еўропе не варта спадзявацца толькі на «ядравы парасон» ці новыя тэхналогіі, прызнавалі выступоўцы. Міністарка абароны Літвы нагадала, што ва Украіне нечакана вялікую ролю адыгрывае артылерыя, а Еўропе было цяжка сабраць мільён артылерыйскіх снарадаў для Украіны. Літоўская дзяячка таксама заклікала не выключаць супрацы з заакіянскімі партнёрамі: Еўропе патрэбная любая абарончая кампанія і абарончая індустрыя, трэба больш папераджальных супольных ініцыятываў.
Былы высокапастаўлены амерыканскі вайсковы дарадца, генерал у адстаўцы Філіп Брыдлаў нагадаў, што ядравае стрымліванне можа спрацаваць у дачыненні звыклых ваенных пагрозаў, але не спрацоўвае ў дачыненні гібрыдных. Ён заклікаў мадэрнізаваць сродкі дастаўкі ядравай зброі, асабліва тактычнай, каб заблытаць планы Пуціна, ускладніць ягоныя разлікі пры прыманні рашэнняў. Апрача таго, Брыдлаў адзначыў, што пазіцыя стрымлівання з мэтаю «абараніць кожны сантыметр тэрыторыі NATO» прыводзіць да таго, што Пуцін лічыць, што «ўсё астатняе можна забіраць», таму стрымліванне трэба пашырыць на ўсю Еўропу.
Пакуль жа ядравае стрымліванне спрацавала з боку Расеі ў дачыненні Еўропы, лічыць кіраўнік праграмы абарончай стратэгіі эстонскага Міжнароднага цэнтру абароны і бяспекі Тоўні Лорэнс: нават абстрактныя пагрозы ядравай зброяй з боку Расеі стрымалі перадачу зброі Украіне ў першы год поўнамаштабнай вайны.
Прэзідэнт Цэнтру даследавання зброі новага пакалення Філіп Пітэрсэн згадаў, што Расея мадэрнізуе сваю ядравую зброю з 1999 года, рыхтуе тысячы тактычных ядравых боегаловак, разглядае ядравую зброю як сродак «дээскалацыі праз эскалацыю». Пітэрсан казаў, што не перастае дзівіцца, як Еўропу праз столькі гадоў яшчэ здзіўляе такое стаўленне Расеі да ядравай зброі. Ён заклікаў саюзнікаў інтэграваць ядравыя пагрозы ў стрымліванне, раз Расея гэта ўжо зрабіла.
Пітэрсэн – з ліку тых, хто са спасылкай на выведку казаў: Расея можа распачаць вайну супраць Еўропы цягам 3–5 гадоў, а то і хутчэй. З гэтай нагоды ён заклікаў пачытаць артыкул 3 дамовы пра NATO: чальцы Альянсу яшчэ ў 1949 годзе дамовіліся разам і паасобку нарошчваць індывідуальны і калектыўны патэнцыял барацьбы з узброеным нападам.
Як менавіта Польшча рыхтуецца да расейскага нападу і як стварае «Усходні шчыт», чытайце ў наступным рэпартажы «Белсату».
Алесь Наваборскі belsat.eu
