Тысячы палітвязняў, дзясяткі тысяч рэпрэсаваных, 15 памерлых (выпадкі, пра якія вядома) ад дзеянняў рэжыму, сотні тысяч тых, хто з’ехаў з Беларусі: так выглядае Беларусь праз 4 гады пасля апошніх прэзідэнцкіх выбараў і жорсткага ціску, які распачалі ўлады ў адказ на нязгоду з фальсіфікацыяй галасавання і пратэстамі. Сабралі асноўныя лічбы, якія ілюструюць маштаб гуманітарнай катастрофы ў краіне.
Крымінальны пераслед за пратэсты
Палітычны пераслед у Беларусі за гэтыя 4 гады закрануў людзей усіх узростаў, у тым ліку дзяцей, любога статусу, дастатку, прафесіі, узроўню сацыяльнай актыўнасці.
Не аднойчы назіраўся пераслед супольнасцяў і прадстаўнікоў пэўных прафесіяў – масава затрымліваі і рэпрэсавалі дзеячоў культуры, журналістаў, адвакатаў, спартоўцаў, медыкаў, навукоўцаў, архітэктараў, прадстаўнікоў акадэмічнай супольнасці, працоўных прадпрыемстваў, сябраў прафсаюзаў, студэнтаў, урэшце – вернікаў розных рэлігіяў і канфесіяў.
Паводле праваабарончага цэнтру «Вясна», з 2020 года былі вынесеныя як мінімум 5133 прысуды ў крымінальных справах. З іх прынамсі 2466 чалавек былі асуджаныя за ўдзел у акцыях пратэсту (арт. 342 і 293 КК РБ – «Арганізацыя ці актыўны ўдзел у дзеяннях, якія груба парушаюць грамадскі парадак» і «Масавыя беспарадкі»).
Паводле Следчага камітэту, агулам было заведзена больш як 5500 крымінальных спраў, звязаных з пратэстамі.
Паводле dissidentby крымінальны пераслед зазналі 6611 чалавек.
Палітычны пераслед у Беларусі за гэтыя 4 гады закрануў людзей усіх узростаў, у тым ліку дзяцей, любога статусу, дастатку, прафесіі, узроўню сацыяльнай актыўнасці.
Не аднойчы назіраўся пераслед супольнасцяў і прадстаўнікоў пэўных прафесіяў – масава затрымліваі і рэпрэсавалі дзеячоў культуры, журналістаў, адвакатаў, спартоўцаў, медыкаў, навукоўцаў, архітэктараў, прадстаўнікоў акадэмічнай супольнасці, працоўных прадпрыемстваў, сябраў прафсаюзаў, студэнтаў, урэшце – вернікаў розных рэлігіяў і канфесіяў.
Паводле праваабарончага цэнтру «Вясна», з 2020 года былі вынесеныя як мінімум 5133 прысуды ў крымінальных справах. З іх прынамсі 2466 чалавек былі асуджаныя за ўдзел у акцыях пратэсту (арт. 342 і 293 КК РБ – «Арганізацыя ці актыўны ўдзел у дзеяннях, якія груба парушаюць грамадскі парадак» і «Масавыя беспарадкі»).
Паводле Следчага камітэту, агулам было заведзена больш як 5500 крымінальных спраў, звязаных з пратэстамі.
Паводле dissidentby крымінальны пераслед зазналі 6611 чалавек.
Згодна са звесткамі «Вясны», асноўныя артыкулы Крымінальнага кодэксу, паводле якіх былі пачатыя крымінальныя справы, наступныя:
342 – «Арганізацыя або актыўны ўдзел у групавых дзеяннях, якія груба парушаюць грамадскі парадак»
293 – «Масавыя беспарадкі»
363 – «Супраціў супрацоўніку органаў унутраных спраў або іншай асобе, якая ахоўвае грамадскі парадак»
364 – «Гвалт альбо пагроза прымянення гвалту ў дачыненні да супрацоўніка органаў унутраных спраў»
339 – «Хуліганства»
243 – «Ухіленне ад сплаты падаткаў».
Сотні крымінальных справаў былі пачатыя паводле дыфамацыйных артыкулаў Крымінальнага кодэксу: паклёп, абраза прадстаўнікоў улады і супрацоўнікаў міліцыі, абраза і паклёп на прэзідэнта, знявага дзяржаўных сімвалаў (арт. 188, 369, 368, 370 КК РБ і інш.)
Адміністратыўны пераслед, «экстрэмізм» і ліквідацыя НДА
Як найменш 36 418 чалавек зазналі адміністратыўны пераслед, пры чым, артыкулы, паводле якіх судзілі, змяняліся. У 2020–2021 гадах соднямі і штрафамі пераважна каралі за мірныя акцыі, пікеты і выкарыстанне бел-чырвона-белай сімволікі (арт 24. 23 КаАП, былы 23. 34). У 2022–2024 гадах пачаліся суды за падпіскі, перапосты матэрыялаў незалежных медыяў (арт. 19. 11 КаАП, былы 17. 11).
З 2021 года ў Беларусі пачалося паляванне на «экстрэмістаў».
Яшчэ ў 2008 годзе ў нашай краіне пачалі складаць «Спіс экстрэмісцкіх матэрыялаў», аднак толькі напрыканцы 2021 – у пачатку 2022 года працэс прызнання «экстрэмісцкімі» матэрыяламі і фармаваннямі, а таксама ўнясенне беларусаў у спіс «экстрэмістаў» і «тэрарыстаў» разгарнуўся напоўніцу. На канец чэрвеня 2024 года ў спісе «экстрэмісцкіх» матэрыялаў было каля 4500 пазіцыяў.
Больш як 4100 беларусаў былі прызнаныя асобамі, датычнымі да «экстрэмісцкай дзейнасці». «Тэрарыстычны» спіс станам на 8 жніўня налічвае 1199 чалавек, з якіх 459 – грамадзяне Беларусі. У спісе «экстрэмісцкіх фармаванняў» – 216 пазіцыяў.
З 2021 года была ліквідаваная кожная чацвёртая недзяржаўная арганізацыя. Паводле маніторынгу «lawtrend», на канец ліпеня 2024 года ў Беларусі былі знішчаныя больш за 1700 арганізацыяў трэцяга сектару.
Агулам колькасць пацярпелых ад розных формаў палітычных рэпрэсіяў у Беларусі з траўня 2020 года, паводле праваабаронцаў, перавышае 136 тысяч чалавек.
Палітвязні
Станам на 8 жніўня ў Беларусі 1385 палітвязняў, паводле «Вясны», і 1482 паводле праваабарончай ініцыятывы dissidentby. З іх 179 жанчын, паводле dissidentby – 193.
У зняволенні ці ва ўмовах абмежаванай свабоды знаходзяцца 4 няпоўнагадовых. 21 чалавек быў адпраўлены на прымусовае лячэнне. 1396 чалавек часткова ці цалкам адбылі свае тэрміны (паводле «Вясны» – выйшлі на волю не менш як 1012 палітвязняў).
Агулам з лета 2020 года праваабарончая супольнасць прызнала палітзняволенымі 3 390 чалавек, з іх 615 жанчын.
Не менш як 105 палітвязняў – дзеячы культуры, паводле маніторынгу Беларускага ПЭНу. Агулам у зняволенні або на «хатняй хіміі» на канец чэрвеня 2024 года знаходзілася не менш як 164 працаўнікоў сферы культуры.
Вядома пра некалькі палітвязняў, якія змяшчаюцца працяглы час у рэжыме інкамунікада: Марыя Калеснікава, Віктар Бабарыка, Мікалай Статкевіч, Сяргей Ціханоўскі больш як год пазбаўленыя кантактаў з навакольным светам.
У няволі застаюцца не менш як 30 палітвязняў, пра якіх вядома праваабаронцам, з крытычным станам здароўя.
У ліпені паступілі звесткі пра пагаршэнне здароўя палітзняволенага анархіста Ігара Аліневіча, якога адміністрацыя калоніі рэгулярна накіроўвае ў штрафны ізалятар. У Паліны Шарэнды-Панасюк выявілі хранічны панкрэатыт, што ўяўляе сур’ёзную рызыку для жыцця ва ўмовах беларускай калоніі. З’явілася таксама інфармацыя, што святар Анджэй Юхневіч знаходзіцца ў следчым ізалятары ў знясіленым стане.
Прыведзеныя лічбы могуць быць няпоўнымі: праваабаронцы не паспяваюць за рэпрэсіўным апаратам, а некаторыя сваякі зняволеных баяцца статусу палітвязня для сваіх блізкіх.
Памерлыя ад рук рэжыму
Ад пачатку пратэстаў у 2020 года ў выніку гвалтоўных дзенняў сілавікоў памерлі не менш як 9 чалавек: Аляксандр Тарайкоўскі, Аляксандр Віхор, Кансатнцін Шышмакоў, Генадзь Шутаў, Мікіта Крыўцоў, Аляксандр Будніцкі, Раман Бандарэнка, Дзмітрый Стахоўскі, Андрэй Зельцэр.
Пазней за кратамі памерлі яшчэ 6 чалавек: Вітольд Ашурак, Мікалай Клімовіч, Алесь Пушкін, Вадзім Храсько, Ігар Леднік, Аляксандр Кулініч. Прычына смерці гэтых вязняў – жорсткае абыходжанне і неаказанне належнай медычнай дапамогі.
Колькасць загінулых ад рук рэжыму можа быць большай, бо, па-першае, не пра ўсе выпадкі можа быць вядома праваабаронцам, па-другое, былі смерці, наўпрост не выкліканыя дзеяннямі сілавікоў, але тым не менш, відавочна звязаныя з рэпрэсіямі.
Эміграцыя
Ад’езды з Беларусі ўжо не такія масавыя, як былі ў 2020 – 2022 гадах, аднак працягваюцца дагэтуль. Людзі з’язджаюць як паасобку, так і цэлымі сем’ямі, перавозяць свае бізнесы.
Колькасць насельніцтва Беларусі на пачатак 2024 года склала 9 155 978 чалавек. На пачатак 2023 года было 9 200 617 чалавек. Такім чынам, паводле афіцыйнай статыстыкі, за год у Беларусі стала менш на 44 639 чалавек. Незалежныя эксперты кажуць, што сапраўдная карціна можа выглядаць інакш, і беларусаў у самой Беларусі ўжо менш як 9 мільёнаў.
Колькі беларусаў выехала за мяжу з 2020 года – дакладна невядома. Аднак можна ўскосна меркаваць паводле некаторых лічбах. Старэйшы даследчык Цэнтра новых ідэй Генадзь Коршунаў на падставе аналізу адкрытых дадзеных называе лічбу 500 – 600 тысяч чалавек.
Сярод тэндэнцыяў апошніх двух гадоў – пераслед з боку рэжыму не толькі тых, хто застаўся ў Беларусі, але і тых, хто з’ехаў: завочнае вядзенне ў дачыненні да палітычных эмігрантаў, немагчымасць абмяняць пашпарты, прызнанне дыяспар «экстрэмісцкімі фармаваннямі».
Станам на канец чэрвеня завочнае вядзенне распачатае ў дачыненні да 108 асобаў.
Паводле платформы «Голас», на прэзідэнцкіх выбарах у 2020 годзе за Святлану Ціханоўскую прагаласавалі не менш як тры мільёны чалавек ці 56 % выбарнікаў. Аляксандр Лукашэнка набраў 34 %. Гэта значыць, што Ціханоўская перамагла ў першым туры.
Вялізная колькасць беларусаў па ўсёй краіне, не толькі ў Менску, але нават і ў маленькіх пасёлках ды вёсках выходзілі на пратэсты, каб адстаяць свае галасы. Маштаб рэпрэсіяў у наступныя пасля выбараў 4 гады паказвае, што большасць беларусаў не прымае рэжым Лукашэнкі.
Ганна Ганчар, Алесь Наваборскі, «Белсат»
