«Улада ў Беларусі падобная да акупацыйнай адміністрацыі». Эксперт – пра беларускае грамадства і тое, ці магчымы дыялог
16.01.2024, 09:00
Здымак мае ілюстрацыйны характар. (Фота: Таццяна Верамеева / Белсат)
podpis źródła zdjęcia
Разрыву паміж часткамі грамадства няма, а паміж дзяржавай і грамадствам – ёсць.
Шмат кажуць пра тое, што сёння ў Беларусі ўсё трымаецца на гвалце і страху. Даследнікі канстатуюць: раскол паміж палярнымі часткамі беларускага грамадства толькі паглыбляецца і дыялог практычна немагчымы. Але ці сапраўды гэта так? Якое яно – грамадства, якое будуе рэжым Лукашэнкі, наколькі ўстойлівае і ці магчыма ў нечым пераканаць прыхільнікаў улады? Пра гэта мы паразмаўлялі з знаным беларускім сацыёлагам, старэйшым даследнікам Цэнтру новых ідэяў Генадзем Коршунавым.
Здымак мае ілюстрацыйны характар. (Фота: Таццяна Верамеева / Белсат)
На думку эксперта, дакладна акрэсліць прапорцыі беларускага грамадства даволі складана: паўнавартасныя глыбінныя даследаванні надзвычай складана правесці ў Беларусі, а сітуацыя даволі дынамічная і змяняецца хутка. Разам з тым Генадзь Коршунаў адзначае, што партызанаў, то бок зацятых праціўнікаў рэжыму ў грамадстве мінімум чвэрць, што пацвярджаюць розныя сацыялагічныя даследаванні.
«Гэта тыя, хто ў сацыялагічных апытаннях не баіцца выказваць сваёй думкі, свайго незадавальнення ўладамі. Практычна іх мусіць быць яшчэ больш, але наколькі – сказаць складана», – адзначае эксперт.
Паводле Коршунава, прыхільнікаў улады прыкладна столькі ж, 25–30 %, але гэта максімум. Розніца паміж гэтымі групамі вельмі вялікая з гледзішча каштоўнасцяў і матывацыі. Праціўнікі ўлады – тыя людзі, якія маюць высокую матывацыю, кампетэнцыі для самарэалізацыі, досвед грамадзянскай актыўнасці. Іхныя кампетэнцыі вышэйшыя. Каштоўнасны, матывацыйны складнікі прыхільнікаў улады значна ніжэйшыя.
,,
«Я б падзяляў групу прыхільнікаў улады на дзве. Ёсць зацятыя, больш матываваныя – гэта найперш сілавікі, частка чынавенства, частка бюджэтнікаў, якія не бачаць свайго існавання па-за межамі той сістэмы, якую выбудаваў Лукашэнка. Такіх не больш за 10 %. Астатнія значна больш лагодныя.
Паміж прыхільнікамі і праціўнікамі ўлады ёсць яшчэ і трэцяя, самая вялікая група беларусаў. Гэта тыя, хто не можа ці баіцца вызначыцца, за ці супраць улады. Мы ведаем, якая сітуацыя ў Беларусі, наколькі складана дазволіць сабе нават у думках гэты выбар зрабіць. З іншага боку, мы бачым, што пэўныя захады Лукашэнкі даюць свае вынікі – тое ж пытанне вайны, у якім Лукашэнка лавіруе па-майстэрску. Ці папулісцкія захады ў эканоміцы, якія хоць і назапашваюць негатыўныя наступствы, але беспасярэдне яшчэ не адчуваюцца, эканоміка трымаецца, і людзі ў прынцыпе станоўча яе ацэньваюць», – адзначае Генадзь Коршунаў.
Здымак мае ілюстрацыйны характар. (Фота: Белсат)
Дзесяць адсоткаў зацятых прыхільнікаў рэжыму надзялілі ўладай і паўнамоцтвамі кашмарыць астатнюю частку грамадства, калі ў 2020 годзе была сфармуляваная канцэпцыя «не да законаў».
«Хочацца верыць, што гэтая частка нават значна меншая за 10 %, бо нават у сілавых органах яшчэ не ўсе шалеюць, і сярод чынавенства не ўсе задаволеныя сітуацыяй.
,,
За гэтыя тры гады ў судовай, сілавой, прапагандысцкай сістэмах выявіліся дзясяткі, можа, сотні адыёзных персонаў на ўсю краіну, якія думаюць, што ім дазволена ўсё і губляюць галаву ад пачуцця абсалютнай сваволі. Але гэта не адсоткі насельніцтва, на ўзроўні грамадства іх можна лічыць адзінкамі.
Калі б такая сваволя была сапраўды татальная, нават сярод тых жа 10 %, мы б бачылі ў Беларусі іншую карціну. Гвалту было б значна больш у розных сферах і на ўзроўні паўсядзённасці. Я ўсцешаны, што такога гвалтоўнага супрацьстаяння, на шчасце, няма», – адзначае эксперт.
Незалежныя сацыёлагі канстатуюць: у беларускім грамадстве існуюць дзве супрацьлеглыя адна адной думкі адносна сітуацыі ў Беларусі ды яе будучыні. Эксперты Філіп Біканаў, Алег Манаеў ды іншыя ў сваіх даследаваннях кажуць пра тое, што існуе вялікі разрыў паміж прыхільнікамі і праціўнікамі ўлады. Генадзь Коршунаў у сваю чаргу мяркуе, што ў грамадстве няма разрыву, але ёсць палярызацыя:
«Гэта, хутчэй, пытанне тэрмінаў, чым ёсць разрыў, а чым палярызацыя. Але галоўнае пытанне тут практычнае: ці можа гэтая сітуацыя перарасці ў гвалт і як гэта пераадолець, выйсці на магчымасці дыялогу? Чаму я кажу пра палярызацыю, а не разрыў? Па-першае, ёсць сярэдняя група, якая ўраўнаважвае полюсы, і насамрэч яна будзе пастанаўляць, схіляючыся ў адзін ці другі бок. І гэта добра. Па-другое, вышэй я казаў пра розніцу ў матывацыях, кампетэнцыях паміж полюсамі грамадства. Тут важная найперш матывацыя.
,,
Ні ў 2020, ні ў 2021 годзе да гвалтоўнага супрацьстаяння паміж часткамі грамадства не дайшло. Тое, што мы назіралі, – гэта супрацьстаянне дзяржавы, найперш яе карных органаў, і грамадства.
Вось разрыў паміж дзяржавай і грамадствам сапраўды існуе. І ў пэўным сэнсе гэта вельмі падобна да дзеянняў акупацыйнай адміністрацыі, хоць юрысты з гэтым не пагаджаюцца. Калі дзяржава не вырастае са свайго грамадства, а як захопнік цісне, зневажае грамадства і выціскае з яго ўсе сокі, а нязгодных альбо карае, альбо выціскае з краіны».
Здымак мае ілюстрацыйны характар. (Фота: Белсат)
З гэтага гледзішча дыялог у беларускім грамадстве цалкам магчымы. Бо нават цяпер ёсць агульныя падставы, якія падзяляюцца ўсімі бакамі: найперш гэта антываенны кансэнсус, пра які кажуць усе сацыёлагі, а таксама каштоўнасць суверэнітэту Беларусі, якую падзяляюць усе бакі палітычнага спектру.
На чым яшчэ можна будаваць агульную платформу будучыні? Генадзь Коршунаў адзначае, што, напрыклад, прыхільнікам Лукашэнкі будуць вельмі важныя складнікі сацыяльнай дзяржавы: падтрыманне ўразлівых слаёў насельніцтва, пенсійная сістэма і гэтак далей. І трэба будзе ім штосьці прапанаваць.
«Хочацца спадзявацца, што ў пэўны час будзе магчымасць размаўляць з гэтымі людзьмі, даводзіць ім свае пазіцыі. Калі прапагандысцкія медыі страцяць свой уплыў, можна будзе тлумачыць, чым ёсць Еўразвяз, у чым перспектывы заходняга кірунку развіцця і гэтак далей.
,,
Насамрэч з вялікаю часткаю прыхільнікаў уладаў можна размаўляць, іх можна будзе ў чымсьці пераўпэўніць. Але застануцца і тыя 10 %, пераўпэўніць якіх будзе немагчыма. Пра гэта кажа досвед Нямеччыны 1940-50-х гадоў, калі частка немцаў усё роўна працягвала думаць, што Гітлер быў добрым вялікім правадыром.
Нават калі нямецкіх пенсіянераў збіралі і адвозілі ў той ці іншы канцлагер, знаходзіліся тыя, хто казаў, што гэта амерыканцы ўсё павыдумлялі, маўляў, вы хлусіце, нічога такога не было. Але ў дэмакратычным грамадстве пераўпэўніваць усіх і не трэба. Кожны мае права на сваю думку, але пастанаўляць мусіць большасць. Каштоўнасці, якія ўвесь свет лічыць ліберальнымі, дэмакратычнымі і празаходнімі, мы ў Беларусі часта так не апазнаем, хаця большасць падзяляе менавіта іх. Гэта пэўны парадокс беларускай масавай свядомасці», – адзначае суразмоўца.
Сістэму, якую будуе рэжым Лукашэнкі, на погляд Генадзя Коршунава, нельга назваць устойліваю:
«Беларусь фактычна ў стане крызісу. Адзіныя моманты, якія цяпер ацэньваюцца экспертамі станоўча, – гэта інфраструктура (сацыяльная, медыйная ды іншая), тое, што было назапашана і выбудавана цягам дзесяцігоддзяў. Але год ад году ацэнкі і тут пагаршаюцца. Астатнія сферы – у зоне адмоўных ацэнак. Паводле шкалы ад 0 да 5 ацэнкі не каля 0, а ніжэй за 2. Таму назваць устойліваю сістэму, якую будуе Лукашэнка, немагчыма».
Рэжым знішчыў прыкметы пратэсту і непадпарадкавання беларускага грамадства ў краіне, зачысціў палітычнае ды інфармацыйнае поле. Але нягледзячы на гэта, рэпрэсіі не спыняюцца. Паводле Праваабарончага цэнтру «Вясна», агулам толькі за 2023 год з палітычным адміністратыўным пераследам сутыкнуліся не менш за 6386 чалавек, з якіх амаль 4500 у выніку асудзілі.
Чаму так адбываецца?
Генадзь Коршунаў адзначае, што рэпрэсіі моцна адчула на сабе толькі частка беларускага грамадства – тая, планку якой мы раней акрэслілі мінімум на чвэрць:
,,
«Мы часта глядзім на сітуацыю з прадэмакратычнай бурбалкі, якая ў асноўным і адчула на сабе ўвесь цяжар рэпрэсіяў. Гэта незалежныя медыі, актывісты, НДА і гэтак далей. Нам, асабліва тым, хто з’ехаў, падаецца, што жыццё ў Беларусі прыпынілася, што рэпрэсіі дайшлі амаль да кожнага. Але гэта не так.
З аднаго боку, даследаванне, якое мы праводзілі з Цэнтрам новых ідэяў, кажа, што тым ці іншым чынам, часам не наўпрост, ускосна, праз кагосьці рэпрэсіі дайшлі да кожнага, хто браў удзел у пратэстах, хто іх падтрымліваў. Але жорстка яны прайшліся далёка не па кожным. Звальненні дайшлі не да кожнай сям’і. Тое ж адносна розных арганізацыяў трэцяга сектару. Мы кажам, што пасля 2020 года гэты сектар амаль знішчаны, а насамрэч не. Ён вельмі пацярпеў, яго інфраструктура зламаная, але знішчылі не ўсё.
Здымак мае ілюстрацыйны характар. (Фота: Белсат)
З другога боку, большая частка грамадства бачыць, што заводы працуюць, выплочваюцца заробкі, пенсіянеры атрымліваюць пенсіі, у крамах збольшага ўсё ёсць. Паўплываў і 2022 год, калі пачалася вайна, і ў беларусаў было прадчуванне канца свету. Але апакаліпсіс не здарыўся», – кажа наш суразмоўца.
З цягам часу сітуацыя будзе пагаршацца, рэпрэсіі будуць нарастаць. Але нарастаюць яны даволі павольна, і ў Беларусі няма ўплыву незалежных медыяў, якія б патлумачылі грамадству, што адбываецца, чаму і хто мусіць несці за гэта адказнасць.
,,
«Жыццё – гэта не толькі рэпрэсіі. І падабаецца гэта камусьці ці не, жыццё ў Беларусі працягваецца», – рэзюмаваў наш суразмоўца.
Telewizja Polska S.A. w likwidacji processes your personal data collected when you visit individual websites on the tvp.pl Portal (hereinafter referred to as the Portal), including information saved using technologies used to track and store them, such as cookies, web beacons or other similar technologies enabling the provision of tailored and secure services, personalize content and advertising, provide social media features and analyze Internet traffic.
Click "I accept and go to the website" to consent to the use of automatic tracking and data collection technology, access to information on your end device and its storage, and to the processing of your personal data by Telewizja Polska S.A. w likwidacji, Trusted Partners from IAB* (1012 company) and other Trusted TVP Partners (88 company), for marketing purposes (including for automated matching of advertisements to your interests and measuring their effectiveness) and others, which we indicate below.
The purposes of processing your data by TVP S.A. w likwidacji are as follows:
Store and/or access information on a device
Use limited data to select advertising
Create profiles for personalised advertising
Use profiles to select personalised advertising
Create profiles to personalise content
Use profiles to select personalised content
Measure advertising performance
Measure content performance
Understand audiences through statistics or combinations of data from different sources
Develop and improve services
Use limited data to select content
Ensure security, prevent and detect fraud, and fix errors
Deliver and present advertising and content
Save and communicate privacy choices
TVP S.A. w likwidacji process your data for the purposes of features. As part of these features, we may take the following actions:
Match and combine data from other data sources
Link different devices
Identify devices based on information transmitted automatically
The purposes of processing your data by Trusted Partners from IAB and other Trusted Partners of TVP are as follows:
Store and/or access information on a device
Use limited data to select advertising
Create profiles for personalised advertising
Use profiles to select personalised advertising
Create profiles to personalise content
Use profiles to select personalised content
Measure advertising performance
Measure content performance
Understand audiences through statistics or combinations of data from different sources
Develop and improve services
Use limited data to select content
Ensure security, prevent and detect fraud, and fix errors
Deliver and present advertising and content
Save and communicate privacy choices
Trusted Partners from IAB and other Trusted Partners of TVP process your data for the purposes of features and special features. As part of these features, they may take the following actions:
Match and combine data from other data sources
Link different devices
Identify devices based on information transmitted automatically
Use precise geolocation data
Actively scan device characteristics for identification
Consent is voluntary and you can withdraw it at any time in Advanced Settings.
In addition, you have the right to request access, rectification, deletion or limitation of data processing. In the Privacy Policy, you will find information on how to communicate to us your will to exercise these rights.
Consent to the use of data for some IAB Trusted Partners and TVP Trusted Partners may be related to the transfer of data to the United States or other third countries (not belonging to the European Economic Area, which includes the Member States of the European Union as well as Norway, Iceland and Liechtenstein). In connection with the above, we would like to inform you about the possible risk that may be associated with the transfer of data to third countries, consisting in the possible lack of an adequate level of protection of natural persons related to the processing of their personal data, which is guaranteed by the provisions of the GDPR (Regulation of the European Parliament and of the Council (EU 2016/679 of 27 April 2016 on the protection of individuals with regard to the processing of personal data and on the free movement of such data, and repealing Directive 95/46 / EC), due to the lack of an adequacy decision by the European Commission and the lack of adequate security.
The user's personal data processed by TVP may be processed both on the basis of the user's consent as well as on the basis of a legitimate interest, i.e. without the consent of the Portal user (only for the purposes necessary to ensure the proper operation of the Portal). TVP processes user data on the basis of a legitimate interest only in situations where it is necessary for the provision and proper operation of the Portal, i.e. maintenance and technical support of the Portal, ensuring security, preventing fraud and removing errors, statistical measurements necessary for the proper functioning of the Portal.
Detailed information on the processing of your data can be found in the Privacy Policy.