Jak przywrócić Białoruś do życia? Opozycja stworzyła strategię odrodzenia narodowego

28 listopada Alina Kouszyk, przedstawicielka Zjednoczonego Gabinetu Przejściowego ds. odrodzenia narodowego, przedstawiła dokument dotyczący przyszłości Białorusi. Biełsat sprawdził, co się w nim znalazło.

Prezentacja strategii odrodzenia i rozwoju Zjednoczonego Gabinetu Przejściowego odbyła się 28 listopada w Warszawie, w sali Witryny Domu Wschodniego.

Strategię i jeszcze jeden dokument – koncepcję – można już przeczytać tutaj. Oto, co znalazło się w dokumentach.

Na czym polega problem

Autorzy strategii twierdzą, że w ostatnich dziesięcioleciach białoruskie władze kontynuowały rosyjską imperialną i komunistyczną politykę rusyfikacji białoruskiego społeczeństwa we wszystkich sferach; reżim dla wschodniego sąsiada poświęcił białoruski język, historię, literaturę, kulturę, edukację, tradycje.

Problem, który został opisany w dokumencie, jest następujący:

– Nie można powiedzieć, że Białoruś jest domem, w którym każdy Białorusin czuje, że jest szanowany i może być dumny ze swojego kraju.

Białorusinom, jak zaznaczono w dokumencie, narzucono prowincjonalizm i wtórność ich kultury, nie dano im „narodowego marzenia”. Należy to naprawić.

Jak opozycja widzi odrodzenie

Odrodzenie narodowe w rozumieniu Gabinetu Przejściowego nie jest powrotem do jakiegoś „złotego wieku” z przeszłości, nie jest próbą zastąpienia aktualnych wyzwań jakimś magicznym zestawem ideałów, nie jest skupieniem uwagi tylko na języku i symbolach, nie jest tworzeniem jednorodności kulturowej i nie jest jednoetapową zmianą.

Naród białoruski, jak podkreślono w koncepcji, powstał na bazie wieloetnicznej, wielowyznaniowej, wielokulturowej i wielojęzycznej tradycji lokalnej, gdzie kultura narodu tytularnego nie zaprzecza istnieniu innych kultur tradycyjnych dla terytorium Białorusi (żydowskiej, polskiej, ukraińskiej, rosyjskiej, litewskiej, tatarskiej i innych).

Odrodzenie – według sił demokratycznych – dotyczy przyszłości, przywrócenia tradycji, ale koniecznie z refleksją nad nią i jej rozwojem. To bardzo nagląca kwestia, ponieważ za czasów Łukaszenki Białoruś kontynuowała agresywną ekspansję „russkiego miru” i prowadziła politykę antynarodową.

– Białoruś nie jest muzeum etnograficznym. To społeczność żywych ludzi, którzy powinni zająć godne miejsce w prawdziwym świecie – czytamy.

Koncepcja identyfikuje kilka kluczowych fraz: 

• „Kogo kochasz? – Kocham Białoruś. – Ta miłość jest wzajemna!”;
• „Rabi pilna – i tut budzie Wilna!” (biał. Staraj się, a stworzymy tu Wilno!);
• „Szanuj swoje”;
• „Kraj do życia”;
• „Białorusin Białorusinowi Białoruś”;
• „Białoruś to Europa”;
• „Z trzeciego świata do pierwszego”;
• „4D: dekomunizacja, deimperializacja, deideologizacja i dekolonizacja”;

Jaka jest kolejność działań

Zadania obejmują wzmocnienie aktywizmu społecznego i edukacji, pozbycie się wpływu totalitarnego i imperialnego dziedzictwa, stworzenie pozytywnego wizerunku Białorusi na poziomie lokalnym i globalnym, ustanowienie ideału „białoruskiego marzenia”. Koncepcja zakłada też sformułowanie „narodowego mainstreamu:” coś wspólnego dla całego narodu, co pozwoli Białorusinom zdefiniować swoje miejsce w historii i obraz przyszłości.

Etapy tego procesu są następujące:

1. Przygotowawczy – przed zmianą reżimu i demokratycznym tranzytem władzy. W tym czasie opracowywane są strategie, szkoli się kadry, poszukiwane są środki i partnerzy oraz uruchamiane są strategiczne projekty.
2. Przejściowy – w trakcie tranzytu władzy, przed pierwszymi demokratycznymi wyborami. W tym czasie siły demokratyczne „przejmują funkcje” i podejmują pierwsze kroki we wdrażaniu reform i przywracaniu ram prawnych.
3. Główny – między pierwszymi a drugimi demokratycznymi wyborami. W tym czasie kontynuowane jest wzmacnianie instytucji demokratycznych i wzmacnianie społeczeństwa demokratycznego, reformowanie sfery publicznej, politycznej, gospodarczej i kulturalnej, rozwój samorządności lokalnej i aktywności obywatelskiej.
4. Trwały rozwój – po drugich demokratycznych wyborach. Jest to okres umocnienia się i rozwoju wolnego demokratycznego życia na Białorusi.

Strategia zawiera mapy drogowe dla etapów zerowego (PDF) i pierwszego (PDF).

Na przykład do jesieni 2024 roku w sferze edukacji planowane jest:

• opracowanie koncepcji reform w edukacji i nauce; wspieranie tworzenia białoruskojęzycznych instytucji i ośrodków przedszkolnej edukacji białoruskojęzycznej w diasporze; pomóc w tworzeniu internetowych pomocy naukowych dla przedszkolaków;
• otwarcie stacjonarnie działającej sieci białoruskojęzycznych szkół weekendowych w krajach z dużą diasporą oraz szkoły online dla wszystkich zainteresowanych;
• przygotowanie podręczników i metodologii dla szkół;
• opracowanie i włączenie do programów edukacyjnych elementów „białoruskiego narodowego mainstreamu”: panteonu bohaterów narodowych, białoruskich tradycji i pozytywnych mitów, narodowo zorientowanej wizji historii kraju i regionu, a także „umiejętności funkcjonalnych” – prawnych, obywatelskich, politycznych, finansowych i medialnych;
• utworzenie białoruskiego centrum badawczego i uniwersytetu na uchodźstwie;
• wspieranie istniejących inicjatyw edukacyjnych;
• promowanie edukacji zawodowej w biznesie i IT, a także nieformalnych programów edukacyjnych;
• stworzenie „platformy” dla kursów online („białoruska Coursera”);
• ustanowienie systematycznych szkoleń kadr w ramach programu „Nowi edukatorzy” dla nauczycieli, wykładowców i menedżerów;
• i tak dalej.

Siły opozycji planują kontynuować te działania przynajmniej do pierwszych demokratycznych wyborów.

Istnieją również podobne mapy drogowe dla kultury, polityki wewnętrznej i międzynarodowej, ekonomii i samorządu lokalnego.

Jak to osiągnąć

W koncepcji autorzy obiecują wziąć pod uwagę doświadczenie ojców założycieli białoruskiej państwowości z końca XIX – początku XX wieku oraz ruchu społeczno-politycznego „Adradżennie” (biał. Odrodzenie) z czasów rozpadu ZSRR, ale jednocześnie postrzegają przyszłe odrodzenie narodowe za nowy etap z innymi wyzwaniami i zadaniami. Gabinet bierze na siebie odpowiedzialność w tym przedsięwzięciu, ale postrzega siebie jako „pierwszego wśród równych”.

Język białoruski, symbole historyczne i tradycje, a także białoruska prawda historyczna – są według koncepcji kluczowe dla formowania silnej tożsamości narodowej. A tożsamość jest ważna, ponieważ jeśli pozostanie słaba, będzie sprzyjać asymilacji lub integracji ludzi z „innymi projektami narodowymi”.

Aby osiągnąć cele, zgodnie z koncepcją, potrzeba kompleksowego dialogu narodowego i międzyetnicznego, rzeczywistego zapewnienia wielowymiarowości i równości głosów, aktualizacji dziedzictwa i rebrandingu z odrzuceniem „męczeńskiego” wizerunku na rzecz pozytywnego wizerunku kraju, ustanowienia wspólnego „ekosystemu narodowego”.

Oto przykładowe cele taktyczne:

• Stworzenie podstaw do ostatecznego ukształtowania silnej tożsamości narodowej poprzez rewizję i powrót do symboli narodowych, języka, tradycji, pamięci historycznej;
• Stworzenie „optyki patrzenia” na przeszłość, teraźniejszość i przyszłość;
• Opracowanie strategii zwiększenia znaczenia i pozycjonowania Białorusi na arenie międzynarodowej;
• Popularyzacja języka białoruskiego i przywrócenie go do powszechnego użytku – nie tylko po to, aby sami Białorusini nim mówili, ale także po to, aby białoruski był dostępny w usługach Google, Amazon czy Spotify;
• Wspieranie rozwoju samorządności lokalnej i rozszerzanie powiązań horyzontalnych, edukacja obywatelska i programy przywództwa politycznego, e-administracja i demokracja cyfrowa;
• Zrealizowanie wspomnianej powyżej strategii „4D” – obejmuje to nie tylko odejście od szkół nazwanych w cześć Suworowa i „bibliotek im. Puszkina”, ale także wyzbycie się kompleksu mniejszości, przejawiającego się w takich przekonaniach jak „Białoruś to mały kraj” i „młodszy brat”;
• Zapewnienie elementu narodowego nie tylko w reformach edukacyjnych czy kulturalnych, ale także w sporcie, armii, organach ścigania i sądownictwie;
• I tak dalej – pełna lista tutaj.

Aleś Nawaborski, ksz/ belsat.eu