Podczas gdy urzędnicy ze Zdzięcioła zajmują się państwowymi dożynkami i sanatorium Radon, w mieście cegła po cegle rozpada się unikatowy zabytek z XVIII wieku – pałac Radziwiłłów i Sołtanów.
Białorusini przywykli już do tego, że spuścizna Radziwiłłów to Nieśwież i… tyle. W rzeczywistości najbogatszy ród Wielkiego Księstwa Litewskiego miał bardzo wiele nieruchomości, w tym i pałaców, w całym kraju. I o ile, na przykład pompatyczny pałac przy placu Rynkowym w Grodnie nie przetrwał (został zburzony podczas wojny) to pałac w Zdzięciole stoi i nawet zachował cenne detale architektoniczne.
Uważa się, że siedzibę w stylu rokoko postawił w 1751 roku Mikołaj Radziwiłł. Jednak istnieją też opinie, że była to jedynie przebudowa jeszcze starszego barokowego pałacu. Pod koniec XVIII wieku zarówno pałac, jak i założenie parkowe znalazły się w rękach rodu Sołtanów. I oni utracili je jednak – władze carskie skonfiskowały ich majątek za udział w powstaniu listopadowym w 1831 roku. Budynek był potem przystosowany pod koszary, szkołę, szpital…
Hermes i wąsaci sarmaci
Dziś pałac przypomina raczej upiora, niż atrakcję turystyczną miasteczka. Na drzwiach wisi zardzewiała kłódka, z parku z mostkami i rzeźbami nic nie zostało. Zniknęły i trzykondygnacyjne wieże postawione z boków gmachu, a czterospadowy dach stał się praktycznie płaski.
Zachowały się jednak stiukowe zdobienia, które na Białorusi można porównać jedynie z tymi w Nieświeżu.
– Jeśli brać pod uwagę jedynie budynki świeckie, to podobne osiemnastowieczne stiuki zachowały się na Białorusi jedynie w Nieświeżu i Zdzięciole – tłumaczy prezes Towarzystwa Ochrony Zabytków Anton Astapowicz. – I daje to podstawę do uważania pałacu za unikatowy. Co zachowało się wewnątrz, niestety nie wiemy… Jeśli przez długie lata była tam instytucja medyczna, możliwe, że wszystko już dawno temu przerobiono.
Stiukowe detale rzeczywiście robią wrażenie. Jest tu i heraldyka (herby właścicieli i Rzeczypospolitej), i portrety (od Hermesa po wąsatych sarmatów), czy nawet militaria – hełmy i armaty z kulami… Przy czym wilgoć stopniowo niszczy ozdoby, także z powodu wyrwanych rynien, pod którymi odpadły wielkie kawałki tynku.
“Klasyczna sytuacja zabytku bez właściciela…”
Według Antona Astapowicza, jest to skutek klasycznej na Białorusi sytuacji, gdy pomnik historii i kultury nie ma właściciela. Pałac był wielokrotnie wystawiany na aukcję, ale bezskutecznie. Obecnie nie ma go już na liście nieruchomości na sprzedaż rejonowego komitetu wykonawczego w Zdzięciole, ale wiadomości o jakimkolwiek nowym właścicielu też się nie pojawiły.
Wcześniej były informacje, że pałac ma zostać wyremontowany i oddany muzeum, które teraz mieści się w “kostce” z lat 60. XX wieku i raczej nie przyciąga turystów. Były pomysły na odnowienie wnętrz czasów Radziwiłłów i otwarcie w nich kawiarni, a w piwnicach pracowni restauracyjnej dla muzealników. Wszystko jednak upadło z braku środków.
Czytajcie również:
To zrozumiałe, że miejscowe władze całą uwagę poświęcają sanatorium Radon, które znajduje się tylko 10 kilometrów od Zdzięcioła. Uzdrowisko to uważane jest za najlepsze w obwodzie grodzieńskim.
Jak ma się z nim równać jakiś tam pałac? Jednak pałac Radziwiłłów jest de facto jednym z trzech zabytków architektury w rejonie zdziatłowskim. Pozostałe to Zyburtowszczyzna, majątek Domeyków, który jest w jeszcze gorszym stanie, i XVII-wieczny kościół w Zdzięciole, którego nie finansuje jednak państwo, a wierni.
Czytajcie również:
Pałac czy siedziba władz rejonu?
Nie przesadzimy, gdy powiemy, że pałac mógłby stać się i marką okolicy, i atrakcją dla kuracjuszy w Radonie, i nową siedzibą muzeum, które posiada w zbiorach część pałacowych mebli. Jeśli chodzi o Grodzieńszczyznę, to Zdzięcioł mógłby stanąć w jednej linii z pałacem Ogińskich w Zalesiu i pałacem w Świecku. Pierwszy obiekt został już odrestaurowany i przyjmuje turystów, drugi jest w trakcie prac.
Pieniądze na rewitalizację pałacu można by znaleźć dzięki projektom transgranicznym lub przekazać część środków z tegorocznych Dożynek – choćby na konserwację fasad. Ale najwyraźniej łatwiej było rozbudować gmach władz rejonu, co udało się przed państwowymi świętami zbiorów.
Czytajcie również:
Aleś Kirkiewicz, pj/belsat.eu
