Мяне і не звалі. Але гэта і нядзіўна, якой-небудзь афіцыйнай дзяржаўнай пасады я ніколі не займаў (і перспектыў не відаць), таму наўрад ці маё меркаванне наконт эканамічных падзей, якія адбываюцца, як рэгіянальных, так і сусветных, магло быць цікава сусветнай эліце.
А вось тое, што апошнім дзяржаўным чыноўнікам, які наведаў сусветны эканамічны форум, быў Станіслаў Шушкевіч і візіт гэты адбыўся роўна 30 гадоў таму, шмат што кажа пра ўзаемаадносіны паміж чырвона-зялёнай Беларуссю і светам развітых эканомік.
Ну а калі б мяне запрасілі, што б я сказаў?
1. Беларусь – еўрапейская нацыя. Так было стагоддзямі і гэта натуральны стан рэчаў. Сённяшняе становішча, калі кіраўнікі краіны шукаюць сяброўства з Іранам, Суданам і Мазамбікам, адмаўляюцца супрацоўнічаць з Польшчай, Літвой або Нямеччынай – проста часовае памутненне свядомасці. Раней ці пазней Беларусь вернецца ў Еўропу. Ці будзе яна часткай ЕЗ, НАТА, еўразоны або Шэнгенскага пагаднення? Гэта вырашыць сам беларускі народ. Тады, калі для такой грунтоўнай, аргументаванай дыскусіі ў грамадстве будзе час, магчымасць.
2. Што Беларусь можа даць Еўропе? Так, у краіне ёсць прыродныя багацці, але не яны – галоўная крыніца развіцця. Беларусь – краіна, у якой усё яшчэ захоўваецца досыць высокі ўзровень развіцця чалавечага капіталу. Крыху больш за 9 млн грамадзян – гэта сярэднееўрапейскі памер дзяржавы. Грэцыя, Чэхія, Партугалія, Аўстрыя, Швецыя і Швейцарыя – падобныя да нас па памеры краіны. І сённяшні ВУП Беларусі – менш за $70 млрд, на фоне нават ВУП Чэхіі ў $250 млрд (не кажучы ўжо пра Швейцарыю) з’яўляецца выключнай гістарычнай недарэчнасцю. Для падтрымання ўзроўню развіцця эканомікі на настолькі нізкім узроўні беларускім чыноўнікам даводзіцца штогод прыкладаць значныя намаганні.
3. Якія рэформы спатрэбяцца эканоміцы новай Беларусі?
a. Рэформа правапрымяняльнай практыкі. Законы ў краіне (да 2020 года) былі цалкам прыстойныя, але абсалютная наплявальніцтва на іх з боку сілавых структур, а таксама ператварэнне пракуратуры, суда ў «афіцыянтаў», а таксама рэпрэсіі ў дачыненні да адвакацкай супольнасці прывялі сітуацыю да абсалютнай урачыстасці бяспраўя, якое не мае межаў. Без вяртання закона ў краіну не будзе ніякага развіцця, у тым ліку і ў эканоміцы.
b. Спыненне дзяржаўнага «інвеставання». Штогод беларуская дзяржава пад выглядам інвестыцый у развіццё эканомікі проста выкідае ў смеццевае вядро некалькі мільярдаў даляраў. Няма ніводнага прыкладу паспяховых дзяржаўных вытворчых праектаў.
Дрэваапрацоўка, цэментная прамысловасць, АЭС, завод газетнай паперы ў Шклове, Светлагорскі ЦКК – толькі невялікая вытрымка са спісу памерлых праектаў, на якія спачатку збіраем (пазычаем) усёй грамадой, а потым не ведаем як справіцца са штогадовымі стратамі.
Дзяржава павінна ствараць умовы, вызначаць правілы, сачыць за канкурэнцыяй і «не чапаць рукамі». Інвеставаць павінны прадпрымальнікі.
c. Прыватызацыя. Беларусь не знаходзіцца ў сітуацыі пачатку 1990-х гадоў і той тэрміновасці, якая была ў тыя суровыя часы, сёння не. Аднак у кожнага актыву павінен быць уласнік, зацікаўлены ў будучым эфектыўным развіцці прадпрыемства. На гэтым шляху нас чакае шмат нечаканага. Частку прадпрыемстваў ужо не выратаваць. Частка яшчэ ў працаздольным стане, але каштуюць крыху больш за нуль, нягледзячы на інвеставаныя ў іх мільярды, а частка – стратэгічныя актывы, рашэнне па якіх павінна быць, па-першае, узважаным, па-другое – калектыўным.
Так, гэты працэс выцягне на свет Божы ўсе грахі, усю брудную бялізну дзяржпрадпрыемстваў, і, у першую чаргу, залішнюю, у разы, колькасць персаналу. Але гэтыя аўгіевы стайні калісьці трэба пачынаць чысціць. Яны проста атручваюць здаровыя часткі эканамічнага арганізма краіны. Гледзячы на вопыт краін, якія прайшлі гэты шлях на 30 гадоў раней за нас, мы зможам выбраць правільную форму такой рэарганізацыі.
d. Падаткі. У Беларусі была нармальная, збалансаваная падатковая сістэма, якая прадугледжвае магчымасць выкарыстання розных рэжымаў у залежнасці ад этапу развіцця бізнесу. Але за апошнія паўтара года было настругана столькі «паляпшэнняў», што лепшае, што тут можна прапанаваць – проста вярнуць сітуацыю ў стан на 1 студзеня 2020 года, і паабяцаць нічога не чапаць гадоў 10 як мінімум.
Так, ёсць краіны, дзе падаткі вышэй, складаней, але яны знаходзяцца на зусім іншым узроўні развіцця і вырашаюць іншыя задачы. Так бы мовіць, могуць сабе дазволіць. На бягучы момант узровень развіцця эканомікі Беларусі настолькі ўбогі, што адзіная задача, якую сапраўды варта вырашаць – уцягванне ў прадпрымальніцтва максімальнай колькасці беларусаў. І наша падатковая сістэма павінна спрыяць рашэнню менавіта гэтай задачы.
e. Навучанне і прапаганда прадпрымальніцтва. Колькасць бізнесменаў у Беларусі ў разы меншая, чым статыстыка, якая ў эканамічнай літаратуры лічыцца нормай. Здзельна, у разліку на тысячу грамадзян, у параўнанні з Польшчай, у Беларусі прадпрымальнікаў у тры разы менш і разрыў будзе толькі павялічвацца. У гэтага стану вельмі глыбокія карані. Яны крыюцца як у публічным асуджэнні прадпрымальніцтва, рэпрэсій у адносінах да гэтай групы грамадзян, адносіны да іх з боку сілавых структур як да кармавой базы, так і ў адсутнасці адукацыі, у першую чаргу – школьнай адукацыі ў галіне прадпрымальніцтва. Тут нам спатрэбяцца навучанне і прапаганда (у добрым сэнсе гэтага слова).
4. Што можна зрабіць сёння?
a. За мяжой вымушана апынуліся як мінімум 200 тысяч самых актыўных беларусаў. Доля людзей з прадпрымальніцкім складам розуму сярод іх вышэй, чым у сярэднім па краіне. Я ўпэўнены, што гэтыя людзі ў бліжэйшыя пяць гадоў створаць 10-20 тысяч новых бізнесаў, натуральна, рознага памеру – ад цырульняў на хаце да высокатэхналагічных стартапаў. Беларусы, безумоўна, здольныя на ўсё.
Гэта адбудзецца павольна, калі гэтым людзям ставіць перашкоды ў выглядзе дадатковых забаронаў, праверак на ўсіх этапах працы (па нацыянальнай прыкмеце) альбо хутка – калі дапамагаць працэсу. Беларускім прадпрымальнікам за мяжой грошы патрэбныя ў апошнюю чаргу. Ім трэба праграмы развіцця, адаптацыі, убудаванні ў мясцовую рэчаіснасць, а таксама роўнае (у адносінах да мясцовага бізнесу) стаўленне, роўны доступ да дзяржаўных (мясцовых і еўрапейскіх) праграм падтрымкі, развіцця.
Гэтага дастаткова. На рынку Польшчы ўжо працуе больш за чатыры тысячы прадпрыемстваў з беларускімі каранямі. Больш за 65 тысяч беларусаў (лічба няпоўная) выплачвае ўнёскі ў мясцовы ФСАН (ZUS) і на рынку ўжо сфармаваўся ўстойлівы вобраз беларуса як спакойнага, працавітага, мэтанакіраванага супрацоўніка. Гэта вельмі добры базіс.
b. Для беларусаў, якія працягваюць займацца бізнесам у Беларусі, можна зрабіць аб’ектыўна нямногае. Гэта, у першую чаргу, зноў праграмы развіцця, навучання, трансферу тэхналогій. У другую – трэба дапамагаць бізнесам з’язджаць. Гэта складаны маральны выбар. І тут, вядома, не можа быць правільнага адказу на пытанне «ехаць ці заставацца?». Наўрад ці хтосьці можа прыняць рашэнне за іншага. Але выбар гэты павінен быць з расплюшчанымі вачыма, пры наяўнасці поўнай інфармацыі пра магчымасці і пагрозы ў выпадку рэлакацыі. І задача стварэння вось такога «адзінага акна», які апісвае рэаліі асобных краін рэлакацыі, які падтрымлівае тых, хто адважыўся на гэты крок, пакуль не вырашана.
Я не ведаю, пра што будзе казаць Святлана Ціханоўская. Яна ўжо дасведчаны палітык, з уласным штатам аналітыкаў, кансультантаў, спічрайтэраў. Я не хвалююся – яна справілася. Ёсць у мяне толькі два пажаданні.
Першае – казаць лічбамі. Я разумею, што гэта нязвыкла для яе жыццёвага досведу і спецыяльнасці (як раней, так і цяпер), але аргументацыя, абяцанні, выкладзеныя ў колькасці створаных працоўных месцаў, адкрытых бізнесаў, выплачаных падаткаў (сёння і заўтра) запамінаюцца і даходзяць значна лепш.
Другое – прадстаўляючы нас, а значыць і мяне, казаць пра тое, што мы, беларусы (кожны на сваім месцы) ствараем сёння. Беларусамі, як тымі хто застаўся, так і тымі, хто з’ехаў, можна ганарыцца.
Сёння нялёгка. Я бачу, як змагаюцца з эканамічнай рэчаіснасцю людзі ўнутры Беларусі і як з’ехалі, перажыўшы расчараванне, крызіс, дэпрэсію, не апусцілі рук, не кінулі стырно і зноў працуюць, ствараюць, робяць. Яны, мы апынуліся вельмі моцнымі.
Беларусы – нармальная еўрапейская нацыя. І так абавязкова будзе.
Рэдакцыя можа не падзяляць меркавання аўтара.
