«Перастаць быць расейцам». Чаму Польшча адмаўляе «прафесару з Акрэсціна» ў статусе ўцекача
61-гадовы кандыдат тэхнічных навук Андрэй Макоўскі з гонарам называе сябе «прафесарам з Акрэсціна», бо акурат гэтак у снежні 2021 года да яго звярталіся сукамернікі. Пасля 15 содняў у ІЧУ ўлады Беларусі выслалі Макоўскага з краіны, бо ён меў расейскі пашпарт. Пра тое, як праз чырвоную кніжачку з двухгаловым арлом ён зрабіўся ворагам ва Украіне, «Белсат» распавядаў у траўні 2022 года. Але прыгоды з пашпартам РФ не заканчваюцца: Польшча напрыканцы мінулага года адмовіла прафесару ў прытулку.
«Атрымліваецца, што мяне выгналі і беларускія ўлады, выгналі і ўкраінскія ўлады, Расея мне паводле азначэння не матка родная – дык цяпер яшчэ і Польшча ў гэты шэраг прыладжваецца…» – распавядае са скрухай у голасе Андрэй Макоўскі, які ў чэрвені 2022 года выехаў з Украіны ў Польшчу і цяпер жыве ў Варшаве.
«Не абгрунтаваў сваёй асцярогі»
Па прыездзе ў Польшчу Андрэй Макоўскі адразу падаў заяву з просьбай аб наданні яму ў гэтай краіне міжнароднай абароны. У заяве ён тлумачыў, што, нягледзячы на пашпарт РФ, мае беларускую нацыянальнасць, нарадзіўся ў Бабруйску і лічыць Беларусь сваёй радзімай. Жыў у Беларусі апошнія 11 гадоў, і адтуль яго дэпартавалі праз адукацыйную і апазіцыйную актыўнасць. Да заявы прыклаў пасведчанне аб нараджэнні, копію судовай пастановы (15 содняў арышту), дакумент аб прымусовым выгнанні з Беларусі і скрыншот паведамлення з тэлеграм-каналу «Жёлтые сливы» з каментаром «готовься к польским грядкам, гнида БЧБ-шная!» ды іншыя дакументы.
«Прафесар з Акрэсціна» падкрэсліваў у заяве, што, калі яго дэпартуюць у Расею, там яго можа чакаць пераслед з боку спецслужбаў, бо ён адкрыта выказваў сваю пазіцыю наконт вайны ва Украіне і публічна казаў пра сваё стаўленне да рэжымаў Лукашэнкі і Пуціна.
Андрэя Макоўскага адмовіліся прызнаць уцекачом.
Управа ў справах замежнікаў палічыла неабгрунтаванымі асцярогі беларуса аб магчымым пераследзе і рэпрэсіях з боку расейскіх уладаў па ягоным вяртанні ў РФ. На погляд чыноўнікаў польскага ведамства, «іншаземец не спаслаўся на акалічнасці, якія пацвярджаюць наяўнасць рызыкі ўжывання ў дачыненні яго катаванняў, бесчалавечнага або зневажальнага абыходжання ці пакарання».
«Прааналізаваўшы доказы, сабраныя ў справе Андрэя Макоўскага, мы прыходзім да высноваў, што ён не абгрунтаваў сваёй асцярогі пераследу ў краіне паходжання з прычыны расы, рэлігіі, нацыянальнасці, прыналежнасці да пэўнай сацыяльнай групы або з палітычных матываў, перакананняў, што ёсць неабходнай перадумовай для прызнання ўцекачом», – гаворыцца ў адказе, атрыманым з Управы ў справах замежнікаў у Польшчы.
Пісаў Шварцэнэгеру, запісваўся ў полк Каліноўскага
9 студзеня 2023 года пры дапамозе юрыстаў Цэнтру беларускай салідарнасці Андрэй Макоўскі падаў апеляцыю на рашэнне польскіх уладаў, у якой паспрабаваў больш грунтоўна і дэталёва давесці свае асцярогі.
Гэтак, Макоўскі паінфармаваў улады Польшчы, што калі ён быў ва Украіне, то спрабаваў далучыцца да вайсковых і валанцёрскіх фармаванняў і ўдзельнічаў у кампаніі «кібервойскаў Украіны» пад назваю «STOP Russian War», дасылаючы, напрыклад, звесткі аб сітуацыі ў Бучы Арнольду Шварцэнэгеру, Джыму Керы, нямецкім і французскім парламентарыям.
Нагадаў ён і пра інтэрвʼю «Белсату», у якім публічна выказаўся, што не падтрымлівае дзеянняў Уладзіміра Пуціна ва Украіне, называючы вайну вайной.
Толькі за спробы запісацца ў ЗСУ, тэрабарону і полк Каліноўскага Андрэю пагражае ў Расеі крымінальная адказнасць паводле арт. 275 КК РФ. Андрэй Макоўскі сцвярджае, што ўжо атрымаў адтуль папярэджанне аб магчымым затрыманні.
«Як жа мне не асцерагацца, калі паводле артыкулу аб фэйках пра расейскую армію там цяпер даюць да 9 гадоў турмы і больш», – кажа Макоўскі, згадваючы навіну пра завочны прысуд расейскай блогерцы Белацаркоўскай.
Ці будзе задаволеная апеляцыя? Пакуль невядома.
«Расейцы – гэта не нацыя, гэта вінегрэт»
Бацькі Андрэя Макоўскага – беларусы. Мама нарадзілася ў Слуцкім раёне, бацька паходзіць з Аршаншчыны. Родны брат Андрэя таксама мае беларускі пашпарт. Сам жа Андрэй у 1978 годзе выехаў з Беларусі вучыцца ва Украіну. Скончыў славутую на той момант Кіеўскую ваенна-авіяцыйную вучэльню (ён інжынер-электрык прыборнага абсталявання самалётаў). Пасля заканчэння вучобы трапіў служыць у Іркуцкую вобласць. Думаў адслужыць і вярнуцца на радзіму. Але лёс склаўся так, што пражыў у Сібіры 20 гадоў.
Акурат там ён памяняў свой савецкі пашпарт на пашпарт РФ. Вярнуўся ў Беларусь толькі ў 2011-м, пасля разводу з жонкай (у Расеі ў Андрэя засталася дарослая дачка).
«Чаму зʼехаў? Адчуваў сябе іншым там. Усе мясцовыя звычаі, прывычкі, традыцыі, стасункі – не па мне гэта было, усё ўпоперак. Не так, як у нас», – успамінае Андрэй Макоўскі.
Сцвярджае, што ўвесь час адчуваў сябе беларусам і дэклараваў сябе як беларус.
«Рэч у тым, што я ніколі і не быў расейцам. Колькі сябе помню, я ведаў: я беларус. Кепска гэта ці добра – не ведаў на той момант. Але – беларус. Да бабулі ездзілі ж, і там была іншая мова, іншы лад, іншыя стасункі. Таму і не думаў пра тое, што я нейкі расеец. Тым больш што расейцы – гэта ж не нацыя, гэта нейкі вінегрэт», – разважае Андрэй Макоўскі.
«Было фізічна сорамна, што нашу пашпарт РФ»
«Прафесар з Акрэсціна» распавядае, што да 2014 года (тры гады па вяртанні ў Беларусь) расейскі пашпарт не перашкаджаў яму жыць і пачувацца чалавекам. Але пасля анексіі Расеяй Крыму і развязвання ёй ваенных дзеянняў на Данбасе ўсё змянілася.
«Я гэта ўспрыняў тады вельмі хваравіта. Ведаеце, мне ніколі не было так фізічна сорамна, што я нашу ў кішэні пашпарт краіны, якая распачала вайну. Я разумеў, што Пуцін дзейнічаў у 2014-м, як Гітлер у 1938-м супраць Чэхаславаччыны…» – кажа наш суразмоўца.
Каб больш навочна праілюстраваць сутнасць «расейскасці», Андрэй Макоўскі распавядае нам анекдот пра «новага рускага», які ў аўтасалоне хоча змяніць новы аўтамабіль, куплены ўсяго тыдзень таму, бо попельніца перапоўненая акуркамі.
«Не попельніцу замяніць – машыну! Вось так і ўся Расея жыве. Тэрыторыю запаскудзяць, прыбірацца ім за сабой «у лом» – не хочуць і не ўмеюць гэтага рабіць. І таму пачынаюць жыць за кошт экспансіі. Прыйсці на наладжаны побыт, дзе ўсё працуе, – ага, вось гэта нам даспадобы і гэта будзе нашае. І такім вось чынам яны працягваюць жыць. Гэтым і адрозніваюцца ад нас. Мы для сябе ствараем умовы для жыцця, жывём і цешымся жыццём. Яны не ўмеюць гэтага рабіць, проста не ўмеюць», – дзеліцца думкамі Андрэй Макоўскі.
«Адмовіцца ад расейскага грамадзянства? Гэта квэст»
Ужо вярнуўшыся ў Беларусь, Андрэй спрабаваў адмовіцца ад расейскага грамадзянства і пазбавіцца пашпарта РФ. Але кажа, што «гэта сапраўдны квэст», а перастаць быць расейцам (няхай сабе толькі паводле пашпарта) – нялёгкая справа. Прынамсі, расейскія пасольствы робяць усё, каб гэтага не адбылося.
«Працэдура заблытаная і да канца мною не зразуметая. Але я прайшоў яе амаль да завяршальнага этапу. Мне проста заставалася трапіць у расейскае пасольства ў Менску і ўзяць у іх даведку, што яны не супраць, каб я атрымаў беларускае грамадзянства. Але трапіць у амбасаду РФ – гэта таксама сталася задачай. Мяне ставілі ў чаргу, я чакаў паўгода, але так і не паспеў зрабіць гэтага – мяне вымусілі зʼехаць з Беларусі», – кажа мужчына.
Са смехам дастае з палічкі чырвона-зялёную брашуру Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь у выданні 2020 года.
Гаворыць, што вывучыў яе амаль дасканала, але «карысці з гэтага мала, бо Лукашэнка змяніў ужо і гэтую Канстытуцыю».
Выкінуты з Беларусі – не прытулены Польшчай…
Апрача Канстытуцыі РБ, Андрэй забраў з сабой з Беларусі матчыну сурвэтку (мама застаецца ў Менску), два наручныя гадзіннікі і электрасамакат. Усё, што нагадвае пра Беларусь. Прычым смарт-гадзіннік, які падарыў яму калісьці брат, цяпер стаіць.
Як жартуе Андрэй, «хаду беларускага часу ў ім спынілі мянты»: гадзіннік быў прывязаны да тэлефона, які на Акрэсціна супрацоўнікі МУС канфіскавалі «як сродак правапарушэння». Дапасаваць гадзіннік да новага тэлефона так і не ўдалося.
Па затрыманні ў тэлефоне Андрэя Макоўскага знайшлі пост з тэлеграм-каналу «NEXTA-Live» пра перасадку селязёнкі чалавеку ад генетычна мадыфікаванай свінні, які ён нібыта перасылаў свайму сябру. Гэта сталася фармальнай прычынай для таго, каб кінуць прафесара на 15 дзён за краты. І час спыніўся…
Пішам «фармальнай», бо за выкладчыкам, які будучым айцішнікам у БДУІР пасля асноўнай лекцыі ладзіў пяціхвілінкі з гісторыі Беларусі, ужо пільна сачылі. А «Жёлтые сливы» пляваліся атрутай. Цікава, што пра магчымае затрыманне першы паведаміў Андрэю ягоны студэнт, які на той момант (снежань 2021-га) быў у ЗША.
Андрэй Макоўскі прызнаецца, што вельмі сумуе па педагагічнай дзейнасці і Беларусі. Спрабуе шукаць працу ў Польшчы, але пакуль не мае на яе дазволу. Чакае выніку разгляду апеляцыі, спрабуе чытаць па-польску, пільна сочыць за навінамі з Украіны і – ездзіць на электрасамакаце. Ягоны пашпарт РФ застаецца дзейны да 2026 года.
«Калі будзе магчымасць адмовіцца ад яго і атрымаць, скажам, новы беларускі – зробіце гэта?» – пытаемся.
«Аж бегма! Ён і так у мяне пратухне. Але тры гады яшчэ. Я ўсё-такі спадзяюся на тое, што Расея як краіна будзе дэзавуяваная, назавем гэты працэс гэтак мякка. Выйдзе новы лідар і скажа, што РФ як федэрацыя спыняе сваё існаванне… Яны ж дагэтуль не разумеюць ступені сепаратызму, які існуе ў іхнай краіне», – кажа Андрэй Макоўскі.
Звольнены з працы, пазбаўлены пенсіі, выкінуты з Беларусі і пакуль не прытулены Польшчай, «прафесар з Акрэсціна» не мае на сёння сталых сродкаў на існаванне, хоць і сцвярджае, што «яшчэ не ў такім становішчы, каб звяртацца па дапамогу».
Але мы ўпэўненыя, што падтрыманне добрым словам, парадай ці капейкай будзе для яго вельмі важным і важкім. Звязацца з Андрэем Макоўскім можна праз электронную пошту andriejmakowski@gmail.com.
Зміцер Міраш belsat.eu
