«Гэта быў жывёльны страх за сваё дзіця». Вольга Гарбунова – аб справе з-за пратэстаў і адносінах з дачкой
Раней Вольга Гарбунова кіравала арганізацыяй «Радзіслава», якая дапамагала жанчынам, пацярпелым ад хатняга і іншага гендарнага гвалту. У лістападзе 2021 года актывістку затрымалі і абвінавацілі ў арганізацыі і фінансаванні жаночых маршаў пратэсту. Пакуль Гарбунова знаходзілася ў СІЗА, «Радзіславу» ліквідавалі, а яна сама атрымала ліст з пагрозамі ў адрас сваёй дачкі Ўлады ад мужчыны, чыя сям’я калісьці ратавалася ад яго ў прытулку «Радзіславы». Цяпер, пасля паўгода ў СІЗА і прысуду (ёй прызначылі тры гады хатняй хіміі), Вольга з Уладай жывуць у Вільні. Нядаўна актывістка стала прадстаўніцай Абʼяднанага пераходнага кабінета па сацыяльных пытаннях. Яшчэ да гэтага прызначэння яна распавяла, як перажывала за дачку ў зняволенні і як тое, што здарылася, паўплывала на яе адносіны з Уладай.
9 лістапада 2021 года Вольга мусіла сустрэцца з дачкой. Але яе затрымалі
«Мне здавалася, што гэты дзень – самы цяжкі ў маім жыцці», – кажа Вольга Гарбунова, узгадваючы дзень, калі яе затрымалі і прывезлі ў ГУБАЗіК. «Але потым я перадумала», – працягвае яна.
У дзень затрымання Вольгі 14-гадовая Ўлада была ў бацькі (сама Вольга незадоўга да гэтага часова перасялілася да бацькоў), дзякуючы гэтаму ёй пашанцавала не ўбачыць, як маму затрымліваюць.
«Яе не было тады побач, але яна мяне чакала – я павінна была везці яе на курсы», – успамінае Вольга. Як і на многіх іншых палітвязняў жанчын, на яе адразу пасля затрымання сталі ціснуць, выкарыстоўваючы дачку: пагражалі і дзесяцігадовай расстаннем, і пазбаўленнем бацькоўскіх правоў. Але калі яе прывезлі ў ГУБАЗіК, адзін з супрацоўнікаў даў ёй магчымасць звязацца з дачкой.
«Я патэлефанавала, а яна такая: «Ну мама, ну дзе ты, я ўжо хутка на курсы спазнюся!». А я раву, я не магу нічога не сказаць. Яна паабуралася і пытаецца, што здарылася. Мне давялося ёй сказаць, што я не змагу адвезці яе сёння на курсы, і што мы ўбачымся, хутчэй за ўсё, яшчэ няхутка. Яна плакала, я плакала… Гэта было жудасна», – успамінае Гарбунова.
У СІЗА яе вельмі мучыла пачуццё віны, хоць яна і разумела, што не здзяйсняла ніякага злачынства. Актывістка думала, што не зберагла Ўладу. Але адначасова дачка была для яе галоўным стымулам як мага хутчэй выйсці на волю: «Напэўна, гэта вельмі папулярная думка, але мне ўсе шэсць месяцаў у СІЗА здавалася, што я магла б і далей сядзець, калі б не Улада».
Пакуль Вольга была ў СІЗА, ёй даслалі ліст з пагрозамі Ўладзе. Але крымінальную справу не распачалі
З карэспандэнцыяй у СІЗА былі вялікія праблемы. «Улада пісала мне штодня, але я за ўсе паўгода атрымала толькі адзін ліст ад яе – той, у якім яна не назвала мяне мамай. Ён выглядаў так, быццам ён ад сяброўкі», – кажа Вольга. На шчасце, да гэтага часу ў яе ўжо была наладжаная сувязь з дачкой праз адваката: кожны тыдзень Улада пісала ліст, у якім распавядала, як у яе справы, а адвакат іх зачытвала.
І хоць лісты ў СІЗА прыходзілі вельмі дрэнна, не да ўсіх адпраўнікоў турэмныя цэнзары былі аднолькава строгія. Аднойчы Вольга атрымала ліст з пагрозамі, што яе дачка пацерпіць, пакуль яна сама будзе сядзець у турме. Даслаў яго мужчына, чыя жонка разам з дзецьмі калісьці ратавалася ад яго ў прытулку «Радзіславы».
Гэта не першы выпадак ціску з боку агрэсараў на супрацоўніц арганізацыі, але, мабыць, самы складаны. Вользе цяжка было бараніць Уладу з СІЗА. Аднак яна напісала заяву ў міліцыю, і аднойчы яе нават дапыталі ў сувязі з гэтым. Але ва ўзбуджэнні крымінальнай справы адмовілі: супрацоўнікі праваахоўных органаў не знайшлі складу злачынства.
«Я ўсіх блізкіх вельмі ўгаворвала вывезці Ўладу з краіны. Кожны тыдзень праз адваката я казала: “Адвязіце яе куды-небудзь, інакш я звар’яцею”. Я прачыналася штораніцу і засынала штовечар, уяўляючы розныя сцэнары, што магло з ёй адбыцца. Я проста зварʼяцела! Яе сабʼе машына? Або на яе нападуць у падʼездзе? Я ўвесь час пра гэта думала, – распавядае Вольга Гарбунова. – Гэтага не зразумець тым, хто можа ў любы момант патэлефанаваць свайму дзіцяці або блізкаму чалавеку, пачуць голас, супакоіцца, увечары можа абняць. Я тыднямі нічога не ведала пра дачку і я не верыла адвакату, якая казала, што мая дачка жывая і ў парадку. На кожнай сустрэчы з ёй я пільна глядзела ў яе вочы над маскай, каб зразумець, што яна ад мяне хавае, ці заплаканыя яны, ці адводзіць яна погляд у бок. Гэта быў проста жывёльны страх за сваё дзіця».
Праз два месяцы пасля затрымання ў СІЗА да Вольгі, якая ўвесь гэты час адмаўлялася разблакаваць тэлефон, у чарговы раз прыйшлі людзі з ГУБАЗіКа і сталі запалохваць, што адбяруць дачку. «Яны сказалі, што суда не будзе, я згнію там, Улада пойдзе ў прытулак, а былы муж пойдзе ў суседнюю са мной камеру, таму што на яго знойдзеныя фота з пратэстаў», – пераказвае пагрозы Вольга.
У той дзень яна пагадзілася даць сілавікам пароль ад тэлефона, спалохаўшыся, што дачка сапраўды можа апынуцца ў прытулку. Неўзабаве сілавікі апублікавалі ў сваім тэлеграм-канале знойдзенае ў тэлефоне актывісткі відэа. Гэта быў ролік з акцыі да Міжнароднага дня барацьбы супраць гамафобіі і трансфобіі, і на ім быў бачны твар Улады. Пасля гэтага дзяўчынку ўсё ж вывезлі з краіны – у Літву.
«Не насіце мне перадачы, проста пішыце і тэлефануйце ёй кожны дзень, як гэта рабіла б я»
У зняволенні Вользе вельмі не хапала навін пра дачку. Блізкія перадавалі праз адваката, што Ўлада ў парадку, але гэта не дапамагала: «Ты ж у звычайным жыцці жывеш з дзіцем кожны дзень, ведаеш, што яна есць, як яна сябе адчувае, які ў яе настрой, што ў яе ў школе, што з сяброўкамі, куды яна ходзіць. І так дзіўна, быццам усё думаюць, што ў СІЗА цябе гэта ўсё не цікава».
Вольга ўспамінае, як сяброўкі перадавалі, што бачылі Ўладу і што яна ў парадку. Але ёй хацелася ведаць падрабязнасці: як яны сустрэліся, як яна выглядала, які ў яе было настрой, ці пыталася яна пра маму, ці гаворыць з ёй хто-небудзь аб тым, што адбываецца.
«Не ведаю, напэўна, яны вырашылі, што мяне гэта будзе хваляваць. Сумна, што нават блізкія людзі не ўсведамляюць, якая катастрофа адбываецца, калі вось так блакуюцца дзіцяча-бацькоўскія адносіны. Мне вельмі не хапала, каб хтосьці зразумеў, наколькі мне каштоўная гэтая сувязь з дачкой і наколькі мне важна ведаць, што з ёй адбываецца. Асабліва пасля таго, як я атрымала гэтыя пагрозы», – прызнаецца Гарбунова.
Яна мяркуе, што блізкія спачатку спрабавалі пагаварыць з Уладай, але яна замкнулася. Дачка і ёй казала: «Мама, ты ведаеш роўна столькі, колькі ты павінна ведаць. Усё астатняе я абмяркую са сваімі сяброўкамі». Вольга разумела, што наўрад ці дачка будзе з кімсьці да канца шчырая, але ёй было важна ведаць, што з Уладай пастаянна хтосьці на сувязі.
«Мне здавалася: ну не пішыце мне, не насіце мне перадачы, проста пішыце і тэлефануйце ёй кожны дзень, як гэта рабіла б я, калі б магла. Спадзявалася, што яна не адна. Я спадзявалася, што побач толькі бяспечныя для яе людзі. І як жа я памылялася! Людзі вырашаюць “рухацца далей”, пакуль ты сядзіш. Сяброўкі спрабавалі быць побач, але ва ўсіх жа сваё жыццё, а пасля злітага відэа ўсе тэрмінова раз’ехаліся… Напэўна, гэта было самае страшнае – зразумець, што ніхто з тваім дзіцем не будзе вазіцца. Чакаць гэтага таксама не варта было, менш было б потым болю», – дзеліцца Вольга.
На наступны дзень пасля суда Вольга паехала на мяжу сустракаць дачку. Хоць адвакат раіла гэтага не рабіць
У траўні 2022 года суд прызнаў Вольгу Гарбунову вінаватай у арганізацыі і падрыхтоўцы дзеянняў, якія груба парушаюць грамадскі парадак і прысудзіў да трох гадоў хатняй хіміі. Яе вызвалілі з-пад варты адразуў зале суда.
Паводле актывісткі, пасля вызвалення яна заўважыла, што ранейшыя сацыяльныя сувязі разбурыліся: «З аднаго боку, людзі нібыта баяцца турбаваць, а з другога боку, ім здаецца, што ты добра выглядаеш, з гумарам распавядаеш гісторыю, як ты сядзела ў СІЗА, і складваецца ўражанне, што быццам усё ў парадку». Яна думае, што нешта падобнае здарылася і з Уладай: наўрад ці дачка распавядала, як ёй цяжка і страшна, і знаёмыя вырашылі, што ў яе ўсё нармальна.
Калі Вольга выйшла на свабоду, Улада была ў Вільні. «Я толькі выйшла з суда, адвакат дала мне свой тэлефон, і я ёй патэлефанавала ўпершыню за паўгода. Мы размаўлялі 40 хвілін, і амаль увесь гэты час абедзве плакалі. Мне так не хапала магчымасці яе абняць! І наогул, я з тэлефонам у руках, побач адвакат, мы ў будынку суда. Усё гэта было вельмі цяжка», – успамінае Вольга.
Яны дамовіліся, што Ўлада вернецца ў Беларусь на наступны дзень – і гэта быў акурат дзень нараджэння Вольгі. Дачка вельмі хацела прыехаць, але вельмі баялася, што яе адну не выпусцяць з Літвы ці не ўпусцяць у Беларусь. Гарбунова паехала на мяжу яе сустракаць. «Адвакатка вельмі раіла не ехаць – казала, што «яны» сочаць і падумаюць, што я хачу пакінуць Беларусь. Я сказала, што мне пляваць, што «яны» падумаюць. Я еду за Ўладай», – кажа актывістка.
Вольга прыехала да мяжы загадзя, чатыры гадзіны чакала там аўтобус, на якім ехала Улада, і перыядычна супакойвала дачку, якая панікавала, па тэлефоне. Калі яны нарэшце сустрэліся, то не адразу паехалі дадому, а яшчэ доўга сядзелі ў машыне, размаўлялі, плакалі, слухалі любімыя песні. Вольга думала, што ўсё засталося ў мінулым.
Пасля вымушанай разлукі маці і дачка зблізіліся. Яны нават спалі ў адным ложку – але сон быў трывожным
Пасля вяртання з СІЗА Вольга прапанавала Ўладзе сустрэцца з псіхолагам. Але тая адмовілася, і яна вырашыла не настойваць. «Але сама я да псіхолага пайшла, распавядала пра гэтага Ўладзе і бачыла, што ёй было цікава слухаць, пра што я кажу на гэтых сустрэчах і што для сябе пачынаю разумець. Яна сама ніколі не пыталася, што са мной адбывалася ў СІЗА, але я заўважыла, што яна заўсёды вельмі ўважліва слухала, калі я расказвала нешта аб турме ёй ці некаму ў яе прысутнасці», – кажа Вольга.
Яна, па яе словах, зразумела, што ва ўсіх (а ў дзяцей асабліва) малююцца вельмі страшныя карціны таго, што адбываецца ў турме. Блізкія бераглі Ўладу і не распавядалі ёй, напрыклад, як мама галадала 10 дзён ці як ёй пагражалі засунуць электрашокер у задні праход. Але ад усяго дзіцяці немагчыма зберагчы: адным дзецям пра тое, што адбываецца, распавядаюць іншыя дзеці, чые бацькі чытаюць тэлеграм, тлумачыць Гарбунова.
«Няма сэнсу хаваць ад дзіцяці, што адбываецца з яго бацькам у засценках. І ўжо тым больш няма сэнсу нешта хаваць, калі я ўжо выйшла на свабоду, – працягвае яна. – Я расказваю вельмі акуратна, але я вельмі сумленная. Я распавядала пра велізарны страх, які я адчувала, пра пачуццё віны перад ёй і маёй мамай, перад усёй сям’ёй, бо не змагла быць побач, калі ў снежні 2021 памёр мой бацька. Я ўсім гэтым дзялілася, і мне здалося, што ёй гэта было вельмі важна чуць».
Пасля таго, як Вольга выйшла з СІЗА, а Ўлада вярнулася ў Менск, яны нейкі час спалі разам – хоць і вельмі трывожна («Пужала тое, што прыйдуць мяне правяраць, а мы не пачуем, як яны тэлефануюць у дзверы, і гэта будзе залічана як парушэнне рэжыму»).
Сумесны сон стаў не адзінай формай збліжэння мамы і дачкі пасля вымушанай расстання, распавядае Вольга:
«Яна не злазіла з маіх рук, яна заскоквала ўвесь час мне на спіну, каб я хоць пару метраў пранесла яе. Яна дагэтуль трымае мяне за руку, чаго не было ўжо шмат гадоў да таго, як мяне затрымалі. Мы спалі з ёй разам усе гэтыя месяцы, што былі ў Менску пасля майго выхаду з СІЗА. Як быццам такой блізкай фізічнай дыстанцыяй папаўнялася ўсё, чаго мы былі пазбаўленыя тыя месяцы».
«Не варта думаць, што дзеці – гэта нейкія пабочныя назіральнікі. Яны велізарная частка гэтай усёй бяды»
Перад тым, як Вольга трапіла ў СІЗА, Улада паводзіла сябе як тыповы падлетак – выбудоўвала дыстанцыю і хацела больш асабістай прасторы. Збліжэнне, якое ў іх адбылося пасля расстання, цешыла Вольгу. Але яна разумела, што, хутчэй за ўсё, паводзіны дачкі звязаныя з атрыманай ёю траўмай, і лічыла, што Ўладзе патрэбная прафесійная дапамога. Да яе радасці, адной з яе сябровак атрымалася ўгаварыць Уладу пайсці да псіхолага.
Яна перакананая, што дзіця, чый бацька (або абодва бацькі) апынуўся ў засценках, таксама становіцца часткай гісторыі зняволення. Напрыклад, незадоўга да затрымання Вольга і Улада выязджалі ў Грузію і вярнуліся – у тым ліку таму, што Ўлада не хацела мяняць школу і з’язджаць ад сваіх сябровак. У СІЗА Вольга вельмі перажывала, што дачка пачне вінаваціць сябе ў тым, што мама апынулася ў турме. Акрамя гэтага, Улада ведала, што яе выкарыстоўвалі для ціску на маці.
«Не варта думаць, што дзеці – гэта нейкія пабочныя назіральнікі. Яны велізарная частка гэтай усёй бяды, і адхіляць іх ад апавяданняў пра гэта, ад нейкіх перажыванняў, недальнабачна. Яны заслужылі ведаць праўду. Так, гэта нялёгка. Але што, лёгка жыць і думаць, што ты не ўбачыш маму 10 гадоў? І што маму дзесьці катуюць? І што ты наогул нічога з гэтым зрабіць не можаш?» – кажа Вольга.
«Я не шкадую, што я была і застаюся вельмі адкрытай з Уладай. І не трэба баяцца дзіцячых пытанняў. Калі мы на іх не адкажам, яны ўсё роўна дзесьці знойдуць адказ, і, магчыма, гэты адказ на аснове фантазіяў будзе значна страшнейшым, чым рэальнасць. І тады ўзнікае пытанне: ці мы сапраўды збераглі дзіця ад большай траўмы? Не!» – лічыць Вольга Гарбунова.
Наста Захарэвіч /MM, belsat.eu
