Беларускі аўтарынак – за 2022-гі год абваліўся ў 2,5 разы. Бо ўсё менш беларусаў могуць ездзіць на новых легкавых аўтамабілях. Лідар продажаў – беларуска-кітайскі «Geely». Чаму?
У тлумачальным слоўніку беларускай мовы «аўтамабіль» стаіць побач са словам «дабрабыт». Але ўласная машына гэта даўно не абавязкова раскоша, гэта працоўны конь і сродак для вандровак. Сённяшняе «Глабальнае Пытанне» – аўтамабілізацыя. Сярод іншага, паглядзім, на якую машыну можа назбіраць звычайны беларус.
За 32 гады незалежнасці беларусы сталі значна больш ездзіць на ўласных аўтах і забылі пра савецкі звычай гадамі чакаць, пакуль дзяржава ласкава дазволіць купіць які «Жыгуль». Маеш грошы – бяры ды купляй, хоць новую, хоць б/у. І куплялі! Беларусь да нядаўна была сярод лідараў еўрапейскіх краінаў у колькасці новых машынаў на душу насельніцтва – 1 новы аўтамабіль на 200 чалавек.
«Аўтамабілі сталі больш дасяжнымі. Бо Беларусь 30 гадоў таму – постсавецкая краіна, яшчэ не наладжаныя ланцугі паставак, якія ёсць цяпер», – нагадвае эканаміст і публіцыст Алесь Чайчыц.
«У нас даволі нізкія падаткі на аўтамабілі, няма такіх абмежаванняў на аўта ў горадзе, як у Еўразвязе, але належным чынам не развіваецца грамадскі транспарт. Больш за тое, ён дэградуе», – тлумачыць хуткасць аўтамабілізацыі Беларусі блогер-урбаніст Данііл Аленіус.
Ну, насамрэч – ці можна хутка аб’ехаць па чарзе некалькі пунктаў у розных раёнах гораду – на аўтобусе-тралейбусе? А на машыне паўсюль паспяваеш: і ў ДАІ, і па страхоўку, і да механікаў, і на шынамантаж, і на тэхагляд!
Але, чым больш дасяжныя аўтамабілі, тым больш затораў, бо дарогі не гумовыя. І запаркавацца ў цэнтры вялікага гораду – гэта вялікі боль.
«Калі не існуе альтэрнатывы, вырашыць праблему проста пабудовай дарог ці колькасцю паркамесцаў – гэта толькі праблему пагаршаць», – перакананы Данііл Аленіус.
Чаго толькі ні прыдумваюць людзі, каб у цесным горадзе было дзе пакінуць сваю «ластаўку». Падземныя паркінгі, надземныя паркінгі, паркоўкі ротарнага тыпу, якія можна ўвапхнуць між будынкамі. Або наадварот, складныя машыны, якія можна паставіць у вузкіх месцах. Вось такіх іспанскіх электракараў можна будзе паставіць ажно 10 штук там, дзе змяшчаюцца 3 звычайныя аўты. Пакуль прататып.
«У машыны шмат магчымасцяў запаркавацца ў праблемных месцах, манеўраваць у загружаных гарадскіх умовах», – тлумачыць перавагі прататыпу галоўны дызайнер праекту «Lakota» Мікель Куайран.
Але гэта барацьба з сімптомамі, а не хваробаю.
«У Еўропе намагаюцца рэгуляваць саму колькасць аўтамабіляў. Раёны, у якія яны могуць трапіць. Гістарычны цэнтр ці зачынены, ці зроблены толькі для мясцовых жыхароў. Ці паркоўка ў цэнтры даволі абмежаваная», – распавядае Данііл Аленіус.
Адна з адметнасцяў еўрапейскіх гарадоў – пешаходныя вуліцы. Звычайна яны ў самым цэнтры. Сюды забаронена заязджаць аўтамабілям – пастаянна ці ў пэўны час. У выніку транспартная артэрыя ператвараецца ў турыстычную разынку, якая прыносіць гораду грошы.
Вось прыклад у сталіцы Вугоршчыны. Грамадскія актывісты разам з уладамі Будапэшту часова зрабілі з парковачных месцаў у некалькіх раёнах канцэртныя пляцоўкі. Проста каб паказаць, якой шырокай можа стаць цесная вуліца.
«Удзень паркоўкі ператвараюцца ў агульную прастору. Кожны можа прысесці, выпіць кавы, пачытаць кніжку. А ўвечары тут граюць канцэрты», – тлумачыць куратар праекту Бэла Лаёш.
Беларусь пайшла не еўрапейскім шляхам. Гарадскія актывісты і раней не заўжды маглі дамовіцца з выканкамаўскімі чыноўнікамі пра пашырэнне стаянкі ці новы выезд з двара. А цяпер грамадзянскую супольнасць зачышчаюць, і ўсё вырашаюць толькі вертыкальшчыкі Лукашэнкі.
«Калі кіраўнік «Мінсктрансу» скарачае маршруты грамадскага транспарту і кажа, што нашыя людзі ўжо багатыя і хочуць карыстацца аўтамабілем, ён фактычна стымулюе далейшую аўтамабілізацыю», – падкрэслівае блогер-урбаніст Данііл Аленіус.
Ну добра, але якую машыну сёння могуць дазволіць сабе беларусы? Ужываныя іншамаркі, прыгнаныя з Еўропы, як у 1990-я і нулявыя? Так танна ўжо не будзе.
«Аўтамабіль, які ўвозяць, яго абкладаюць пэўным мытам. Кампанія, якая ўвозіць кожны аўтамабіль, мусіць плаціць пэўны падатак дзяржаве. Гэты падатак можна знізіць, калі мы хочам, каб іх больш увозілі, або можна павысіць, каб увозіць гэтыя машыны было менш выгадна», – тлумачыць прынцып забараняльных мытаў Алесь Чайчыц.
Мыта і падаткі ў нас сапраўды драконаўскія. За ўвоз 6-гадовага «Форда» ці «Фольксвагена» з Еўразвязу (≈ $ 8000) беларус мусіць заплаціць больш за палову яго кошту (≈ $ 4500). Абмежаванні прынятыя, каб абараніць супольны аўтарынак з Расеяй.
«Той жа «Мэрсэдэс» ці «Рэно» зборкі расейскай і «Рэно» французскай зборкі – гэта розная якасць. Хаця нібыта тэхналогія тая самая. Але і запчасткі могуць быць крыху іншыя, і працоўныя рукі, і цяп-ляп. І ў выніку атрымліваецца, што машыны расейскай зборкі хутчэй іржавеюць, хутчэй псуюцца», – заўважае Алесь Аляхновіч, прадстаўнік Святланы Ціханоўскай у эканамічных рэформах.
Праўда, і тут ёсць дзюркі ў плоце, а дакладней, ільготы. Паводле ўказу № 140, інваліды І і ІІ групы, а таксама шматдзетныя сем’і могуць вярнуць палову мыта і падаткаў за ўвоз аўтамабіля – але не часцей, чым раз на год. Так шматдзетныя бацькі і зарабляюць: афармляюць чужыя еўрапейскія машыны на сябе.
А добры новы аўтамабіль купіць яшчэ цяжэй, з прычыны расейскай вайны супраць Украіны.
«Усе міжнародныя брэнды з Беларусі сышлі: французскія, нямецкія, амерыканскія кампаніі Засталіся «БелДжы» і «Лада» расейская», – нагадвае Алесь Аляхновіч.
Расейскім аўтазаводам урад Міхаіла Мішусціна дазволіў збіраць аўтамабілі без падушак бяспекі ды сістэмы тармажэння ABS. «БелДжы» – завод для збору кітайскіх «Джылі» пад Барысавам – будавалі таксама з прыцэлам на расейскі рынак, нагадвае Алесь Аляхновіч.
«Яны будаваліся ў Беларусі, каб мець лакалізацыю ўнутры Еўразійскай эканамічнай прасторы, раней – Мытнага звязу, каб мець лепшы доступ да ўнутранага рынку. Але ўнутраны рынак – гэта перадусім Расея», – пагадвае прадстаўнік Святланы Ціханоўскай у эканамічных рэформах.
У 2011-м годзе планы Лукашэнкі адносна «БелДжы» былі маштабныя: першая фабрыка збірае 60 тысяч машынаў за год, а потым другая – яшчэ 60 тысяч. Аднак на расейскім рынку хапае канкурэнтаў, у тым ліку кітайскіх. Таму амбітныя планы заваяваць расейскі рынак засталіся на паперы. За ўвесь 2022 «БелДжы» сабраў каля 25 тысячаў аўтаў, а ў планах на 2023 – толькі 35 тысячаў.
У Беларусі ў мінулым годзе «Джылі» стала лідарам продажаў. Але гэта пір на парэштках аўтарынку. За ўвесь 2022 год у нашай краіне прадалі 14 843 новых легкавікоў. З іх «Geely» – 4355, «Lada» – 3782, «Kia» – 1462. Беларускі рынак новых аўтаў скараціўся ў 2,5 разы – у людзей няма грошай.
Затое ў Беларусь яшчэ можна прывезці з нулявой аплатай мыта – электрамабіль. Так рэжым Лукашэнкі спадзяецца знайсці новых спажыўцоў на энергію ад Астравецкай АЭС.
«Зараз на рынку дасяжныя электрамабілі новыя ад 15 тысяч долараў, і можна лічыць, што гэта бюджэтны клас», – нагадвае заснавальнік AUTOGEEK.COM.UA Яўгеній Муджыры.
Электракары – гэта даўно ўжо не толькі «Тэслы», падкрэслівае Яўгеній Муджыры. Практычна ўсе аўтаканцэрны ў свеце распрацоўваюць свае «электрычкі», каб заваяваць рынак.
«Менавіта Кітай будзе рабіць усё, каб кошты на электрамабілі падалі», – перакананы Яўгеній Муджыры.
А палітыкі ў дэмакратычным свеце робяць усё, каб задаволіць народны попыт на электракары. Нават у краях, дзе цякуць бензінавыя рэкі. Кангрэс ЗША вылучыў грошы на пабудову дадатковых паўмільёна станцыяў заладоўвання ў 35-ці штатах.
«Вялікая амерыканская аўтавандроўка будзе цалкам электрыфікаванай. Станцыі заладоўвання будуць працаваць ад узбярэжжа да ўзбярэжжа, і іх лёгка будзе знайсці, як цяпер бензастанцыі», – паабяцаў на «Detroit Auto Show» 46-ы прэзідэнт ЗША Джо Байдэн.
На гэта ёсць палітычныя прычыны.
«Нафту і газ пастаўляюць рэжымы, якія не заўсёды могуць быць надзейнымі пастаўляльнікамі. Як Расея, так і краіны Персідскай затокі. У іх руках аказваецца пэўны рычаг, якім яны могуць уплываць», – нагадвае эканаміст і публіцыст Алесь Чайчыц.
Але кіроўцы любяць электракары за іншае. Там зусім няма скрыні пасуванняў, не трэба мяняць маторную аліву – бо няма куды яе заліваць. Няма вібрацыі ды лішняга шуму. Толькі батарэя і электрарухавік.
«Аўтамабіль вельмі моцна трымаецца за дарогу, і ў яго батарэя звычайна ў дне, і гэта дазваляе пункт масы змясціць ніжэй, і таму аўтамабіль робіцца больш кіраваным. Ён больш дынамічны, бо падчас націскання на педаль акселератара ўвесь момант кручэння перадаецца на колы», – тлумачыць заснавальнік AUTOGEEK.COM.UA Яўгеній Муджыры.
«Электрычкі» – гэта не толькі экалагічнасць, але і эканамічнасць. Кілаваты на 100 кіламетраў каштуюць адчувальна танней за літры. І запраўляцца прасцей.
«Гэта асноўная перавага: вы не залежаце ад НПЗ, ад сетак аўтазаправак, можаце спакойна, маючы звычайную разетку 220 В, пакінуць машыну каля дому і раніцай атрымаць умоўны поўны бак», – усміхаецца Яўгеній Муджыры.
Якім будзе аўтамабіль бліжэйшай будучыні – цалкам электрычным, беспілотным ці з магчымасцю лятаць у паветры? Пабачым зусім хутка, бо жыццё бяжыць наперадзе любой фантастыкі.
