«Вошы? Вас у камеры шмат, самі душыце іх». Ян Салановіч – пра 86 дзён на Акрэсціна
21-гадовага студэнта БДУІРу затрымалі 1 лістапада і асудзілі на 114 содняў за ўдзел у мірных маршах. Маладзёна нечакана адпусцілі амаль за месяц да канца тэрміну пакарання. Увечары 25 студзеня Ян вярнуўся дамоў, а раніцай 26-га ў паштовай скрыні ўжо ляжала позва ў ваенкамат. У той жа дзень юнак з’ехаў за мяжу. «Белсат» пагутарыў з Янам пра тры месяцы на Акрэсціна, вымушаную эміграцыю і чаканні ад будучыні.
З рэчамі на выхад
Вызвалення раней за 23 лютага, калі скончацца 114 прысуджаных содняў, Ян Салановіч не чакаў.
– Быў звычайны вечар на Акрэсціна, мы ўтраіх сядзелі ў нашай двухмясцовай камеры, – згадвае хлопец. – Раптам адчыняюцца дзверы, заходзіць памочнік начальніка змены і кажа: «З рэчамі на выхад». Пытаю: «У іншую камеру?» Адказу няма. Я выйшаў. Наступны загад – ісці на першы паверх. Туды ніколі не вадзілі, таму я пачаў перажываць: мо ў Жодзіна пераводзяць?
Яна агледзелі, выдалі чэк на аплату харчавання і павялі на выхад. Перад тым як выставіць за вароты, працаўнік, які іх адчыняў, сказаў: калі Ян будзе крычаць ці зробіць яшчэ нешта, што яму, працаўніку ЦІПу, не спадабаецца, то «хутка заедзе назад».
Маладзён выйшаў на волю каля 22:00.
– Ішоў дождж. Я секундаў 30 стаяў і думаў, што рабіць, – прыгадвае Ян. – Побач некага чакалі хлопцы. Я папрасіў у іх тэлефон, пазваніў маме. Яны ж выклікалі мне таксоўку. Я паабяцаў потым разлічыцца, але яны сказалі, што грошай не возьмуць, за што я вельмі ім удзячны.
Да раніцы вызначыліся, што трэба з’язджаць
Каля падʼезду Яна сустрэў бацька. Маці чакала ў кватэры.
– Мама кінулася мяне абдымаць: «Сынок, гэта ты, ты ўдома?» – распавядае ўжо былы палітычны вязень.
Першае, што зрабіў Ян, як зайшоў дамоў, – адразу каля дзвярэй распрануўся і пайшоў у душ, бо падазраваў, што мог прынесці вошай, якіх у камеры было шмат. Сям’я пачала думаць, што рабіць далей. Да раніцы канчаткова вызначыліся, што Яну трэба зʼязджаць.
– Хоць насамрэч я гэтак пастанавіў яшчэ на Акрэсціна, – кажа хлопец. – Раніцаю бацькі знайшлі ў паштовай скрыні позву ў ваенкамат на маё імя. Мы набылі квіток на самалёт, і ўжо ўдзень я паляцеў.
Ян дасюль не ведае, чаму яго так раптоўна адпусцілі: прычыну не патлумачылі ні яму, ні адвакату. Дапускае, што менавіта каб забраць у армію.
Мыліся вільготнымі сурвэткамі і з бутэлек над унітазам
Ян згадвае, у якіх умовах давялося жыць цягам 86 дзён.
– За амаль тры месяцы я ні разу не быў у душы, – кажа юнак. – Як мы мыліся? Абціраліся вільготнымі сурвэткамі. Набіралі ваду ў бутэлькі, станавіліся над адтулінай-унітазам і абліваліся. Добра вымыцца было немагчыма, пачаліся праблемы са скураю.
За першыя два месяцы зняволення Ян толькі тройчы быў на шпацыры. У лістападзе вывелі на 30 хвілінаў. У снежні – двойчы: аднойчы на пяць хвілінаў, а іншым разам начальнік змены прапанаваў прыбраць снег, і маладзён з радасцю пагадзіўся, бо гэта быў не толькі шпацыр, але і фізічная нагрузка, якой вельмі не ставала. Ян адціскаўся ў камеры, рабіў практыкаванні, каб быць у добрай форме, але гэтага было недастаткова.
З 7 студзеня, паводле юнака, пачалі выводзіць на шпацыры праз дзень.
Часта пераводзілі з камеры ў камеру, маглі і тройчы за дзень. Ян «пераехаў» разоў 20–25.
– Не ведаю, навошта гэта рабілі: магчыма, сапраўды не было месцаў, – разважае хлопец. – Але неяк, калі вялі на шпацыр, я пабачыў, што ёсць і цалкам пустыя камеры. У той час як у нас у двухмясцовай маглі быць і шэсць чалавек адначасова. А была яшчэ камера на восем месцаў, дзе ўтрымлівалі дваццаць дзяўчат. Мне гэта няясна: перадачы адмянялі, спаслаўшыся на ковід, а пхаць у малую камеру столькі чалавек вірус не перашкаджае?
Чатыры лыжкі аўсянкі, недасмажаныя катлеты
Кармілі на Акрэсціна дрэнна і мала, кажа Ян.
– На сняданак прыносілі чатыры лыжкі аўсянкі, – згадвае маладзён меню. – Штодня была рыбная катлета. Прычым зробленая, відавочна, прыкладна так: цэлую рыбіну закінулі ў блэндар, перамалолі – так і атрымалі катлету. З косткамі, вантробамі. Есці гэта было немагчыма, адразу выкідалі. Яшчэ давалі пячоначныя катлеты, найчасцей недасмажаныя, сырыя ўнутры, «папяровыя» сасіскі.
Ян зазначае, што на такой дыеце пасля забароны перадачаў заўважна страціў вагу.
Навіны з волі можна было пачуць толькі ад новых сукамернікаў. За ўсе тры месяцы Ян не атрымаў ніводнага ліста: не прапускалі. Ягоныя лісты таксама не даходзілі.
– Маме перадаваў «малявы» праз тых, хто выходзіў на волю, – зазначае Ян. – Хачу падзякаваць усім, хто мяне падтрымліваў, пісаў лісты, а я так і не змог іх атрымаць. Мне расказвалі, што людзі высылалі прыгожыя паштоўкі, ручной працы. Мне вельмі шкада, што я так і не пабачыў іх.
Спаць часта даводзілася на падлозе. Каб усім хапіла месца, з першых ярусаў ложкаў здымалі матрацы, клалі іх на падлогу, а на краты ложка – куртку. У адказ на просьбу даць дадатковыя матрацы, загадчык гаспадаркі сказаў, што «ў камеры іх столькі, колькі трэба».
– Самым непрыемным былі вошы і тараканы, – распавядае Ян. – Мы скардзіліся і патрабавалі, каб іх вытруцілі, але адказ быў адзін: «Вас у камеры шмат, бярыце і самі іх душыце».
«Пʼяніцы, пачуўшы за што мы сядзім, заракаліся піць»
Самым цяжкім для маладзёна быў першы тыдзень за кратамі.
– Цябе вырвалі са звычайнага актыўнага жыцця, закінулі ў інфармацыйны вакуум, няма ніякай сувязі ні з кім, усё, што ты бачыш цягам дня, – сцяна. Час цягнуўся вельмі доўга, – згадвае Ян.
Крыху ачуняўшы, хлопец пастанавіў заняцца навучаннем. Ян хоча працаваць у фронт-энд-распрацоўванні, таму прасіў, каб яму перадавалі кнігі аб праграмаванні. Прачытаў «1984» Оруэла на беларускай мове.
– У пэўны момант у камеры сабралася выдатная кампанія: настаўнік і рэпетытар англійскай мовы, ўэб-распрацоўнік, фітнес-трэнер, – кажа маладзён. – Мы размаўлялі па-англійску, гралі ў шахматы, займаліся фітнесам і праграмаваннем.
Паводле Яна, каля 95 % людзей, з якімі давялося сядзець, – «палітычныя», асобы, якія не паляць, не пʼюць, з вышэйшай адукацыяй: інжынеры, праектавальнікі, праграмісты, выкладчыкі… Астатнія 5 % – пʼяніцы і бяздомнікі.
– Іх прыводзілі да нас ужо пасля выцвярэзніка, але не мылі, не пераапраналі. Калі яны схадзілі пад сябе, што было часта, так у гэтым і сядзелі ды смярдзелі, – прыгадвае былы вязень. – Яны здзіўляліся, калі чулі, за што мы сядзім. Нібыта і не ведалі, што ў краіне адбываецца. А паслухаўшы нас, жахаліся і заракаліся піць.
Маладзён заўважыў, што за пʼянку, дробнае хуліганства давалі арышт 3–5, найбольш 10 содняў. Усе, хто сядзеў з Янам за ўдзел у акцыях, атрымлівалі па 15 дзён.
Стаўленне з боку персаналу Ян называе нармальным. Толькі аднойчы яго вывелі на мароз проста ў шортах за тое, што прылёг на ложак удзень.
– Запыталі: «Спіна баліць? Дык зараз мы яе табе выраўняем». Схапіліся за дубінку, – кажа Ян. – Не даўшы апрануцца, вывелі на вуліцу. Мяне тады хутка вярнулі ў камеру, а аднаго хлопца на восем гадзінаў пакінулі на марозе.
«Сказаў, што іду дамоў, –атрымаў чатыры ўдары па галаве»
Ян не чакаў, што трапіць за краты. З 9 жніўня ён прапусціў толькі адзін марш, 25 кастрычніка. Хадзіў на ўсе і быў упэўнены, што можа атрымаць максімум штраф.
– Калі мяне затрымалі, я быў за метраў дзесяць ад калоны, – згадвае маладзён. – Праходзіў уздоўж АМАПу. Я так разумею, якраз у тую хвіліну ім паступіў загад браць людзей. Адзін з іх спыніў мяне, паклаў руку на плячо, запытаў, куды іду. Я сказаў, што дамоў.
Гэта была праўда: марш ішоў тым шляхам, якім мянчук ходзіць дамоў. Была чутная страляніна ў раёне станцыі метро «Маскоўская», і хлопец разумеў, што трэба ісці дахаты.
–Я атрымаў чатыры ўдары па галаве. Мяне закінулі ў бус, – распавядае Ян. – Там на падлозе ляжалі два чалавекі. Я сеў на крэсла – і атрымаў каленам у грудзі. Мне загадалі легчы на падлогу, амапавец сеў мне на нагу. Рукі зацягнулі сцяжкамі, крывавыя сляды ад іх праходзілі яшчэ тыдні два. Мне не было страшна, я злаваўся.
У КДБ абяцалі звышвысокі заробак і палёгкі ў арміі
Да зняволення Ян вучыўся на чацвёртым курсе БДУІРу і працаваў на палову стаўкі ў Навукова-тэхнічным цэнтры КДБ. Заяву на звальненне хлопца прымусілі напісаць у дзень затрымання. У КДБ Ян трапіў на практыку, а потым атрымаў прапанову працы. Абяцалі «звышвысокі заробак», намякнулі на палёгкі ў арміі.
– Гэта была праца паводле спецыяльнасці: праектаванне электронікі, – тлумачыць Ян, чаму пайшоў у КДБ. – Мне падабалася, я гэтым займаўся цягам усяго навучання. Я не бачыў нічога дрэннага ў працы на дзяржаву, яна ў мяне не асацыявалася з працай асабіста на Лукашэнку. І я быў гатовы сысці, калі давядзецца рабіць нешта, што будзе пярэчыць маім прынцыпам, напрыклад, абсталяванне для разгону мітынгаў.
«Звышвысокага» заробку Ян так і не пабачыў: за палову стаўкі яму плацілі 440 рублёў.
У студзені Яна выключылі з універсітэту. Гэта зусім не засмуціла хлопца:
– Беларускі дыплом амаль нідзе больш не прызнаецца. Веды, якія можа даць нашая адукацыя, я ўжо атрымаў. Усё роўна раней ці пазней давялося б ісці на нейкія курсы, каб развівацца далей.
У Беларусь вярнуся ў любым выпадку
Цяпер Ян стараецца адаптавацца на новым месцы. У якім менавіта, юнак пакуль не гатовы сказаць. Пагатоў не ўпэўнены, што гэта канчатковы пункт: магчыма, паедзе далей.
Найбольш перашкаджае няведанне мовы.
– Я тут адзін, сам гатую сабе, – кажа Ян. – Наперадзе яшчэ шмат пытанняў, якія трэба развязаць – з навучаннем, працаю, дакументамі. Але не сумую. Мне цяпер шмат дапамагаюць, я вельмі ўдзячны гэтым людзям.
Ян з’ехаў, бо разумеў: хутка зноў можа апынуцца за кратамі ці ў арміі:
– А там тыя самыя людзі, што некалі падкупілі мяне добрымі ўмовамі, створаць невыносныя абставіны, аж да таго, што я не ўпэўнены, што вярнуўся б дамоў жывым.
Пра эміграцыю хлопец думаў яшчэ з дзяцінства. Ян займаўся каратэ, шмат ездзіў за мяжу на спаборніцтвы. Бачыў, як жывуць людзі, і параўнанне са сваёй краінаю засмучала. Але падчас перабывання на Акрэсціна пачаў схіляцца да таго, што ўсё ж хоча жыць у Беларусі.
– Але ў незалежнай Беларусі, – падкрэслівае былы палітычны вязень. – У такой, дзе не будзе заробкаў па 340 рублёў, дзе не будуць хлусіць, крывадушнічаць, за чыстымі фасадамі хаваць разруху, дзе не будуць затрымліваць за шпацыры па вуліцы. Маё вяртанне – гэта пытанне часу і змены палітычнай сітуацыі. Я вярнуся ў Беларусь у любым выпадку: там мае блізкія, сябры, мой дом.
Ганна Ганчар, фота ТК belsat.eu
